Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1974, Page 14

Hugrún
Ellefu hundruð ðra afmœli
íslands byggðar
Frá Norvegi barst hingaS bændaval
meS bústofn og þjóna og öndvegisstoSir.
Yfir Atlandshaf, þessa löngu leið
þeir létu bruna svo fagrar gnoðir.
Þeim bárust fráttir um eyland eitt,
sem engin byggði. en rlkt af gæðum.
Þangað heitið var för, og knúinn var knörr.
Þeir kyntu sér elda og blésu að glæðum.
Þeir stýrðu eftir mána, stjörnum, sól
og stefnuna tóku að fslands grunni.
Þeir sáu, að eyjan var gjöful, góð,
svo glaðir þeir fögnuðu lendingunni.
Þeir gátu með höndunum fangað fisk
og fuglinn, sem varaðist engar hættur.
Bæði höldar og hjú drógu björg í bú
og búendur reistu sér húsatættur.
Vér trúum að Ingólfur byggði sinn bæ,
sem borgin nú stendur, þvi sagnfræðin lifir.
Þótt aldirnar liði, eru tlmans tákn
svo talandi skýr, þessum frásögum yfir.
Vérfinnum i loftinu leika þann blæ
er laðar til kynslóða horfinna tiða.
Og hin sama er sól, er signir vor ból.
Hinn sami var skarpari hverfandi lýða.
Sem bræður og systur, vér byggjum það land
er býður oss faðminn, þá heim til þess snúum
eftir útlaga-tið eða álagablund.
Það er öryggið besta, og heil á það trúum.
Vor jörð ber i æðum eldheita glóð \
með öræfadýrð, þar sem jökullinn skartar.
Hún er Fjalfkonan frjáls, með festi um háls,
hún er fegurst á vorin — með næturnar bjartar.
Vort land hefur risið úr söltum sæ
og signingu hlotið frá Drottins höndum.
Hans blessun er góð, hann blessar það enn,
svo ber það að gæðum af öðrum löndum.
Þótt skelli á því bylgjur og boðaföll,
og brimsaltar tungur þess sleiki rætur.
Þá storð vor er styrk, þótt stundum sé myrk,
hún á stórhuga syni og hugprúðar dætur.
TRLI
Trú verður til fyrir efa
Trúin lætur efann berjast fyrir sig
Trúin vonar að efinn biði ósigur
Hvert rúm sem skapast af ósigri efans
fyllist trú
FLÓTTI
Óþreyjufullt umhverfið
fyllir vitund mina angist
þar sem ég geng eftir gólfinu
i sporum liðinna daga
Skugginn eltir
þá sem flýja
SPURNING
Heldurðu að við gætum talast við
ég og þú ?
Heldurðu að okkur gæti þótt gaman —
að hvort öðru?
Jafnvel elskast?
Jöhann G.
Jöhannsson
ÞRJÚ
LJÖÐ
Hrifning viö
fyrstu sýn
Framhald af bls. 11
skotgrafahernaðinum fóru að ber-
ast. Einn bláu riddaranna, August
Macke, féll þegar á fysta mánuði
stríðsins. Og Franz Marc féll á
Vesturvígstöðvunum nokkru síð-
ar. Blái riddarinn var lamaður og
náði sér aldrei eftir þessi áföli.
August Macke hafði verið nátt-
úrulegastur; henn hélt lengst
þeirra félaga í húsa- og dýraform.
Franz Marc stflfærði meira og var
nær abstraktinu. En litirnir hjá
þeim báðum, svo að Kandinsky,
voru mjög líkir: Rautt og blátt
saman, rautt og grænt, gult og
blátt. Emil Nold var líkur þeim og
að sumu leyti ennþá áhrifameiri
expressjónisti. Sumar myndir
hans f glóandi gulu og rauðu eins
og „Dansinn kringum gullkálf-
inn“ minna á ádeilumyndir Spán-
verjans Goya. En hvers vegna
þetta nafn, Blái Riddarinn? Sag-
an segir, að Kandinsky hafi verið
að mála mynd með þessu nafni.
Hann hafi óviljandi stillt mynd-
inni upp á hvolfi, en við það
kviknaði á perunni; Hann sá
myndefnið í nýju ljósi; Þar var
hans örlagateningi kastað.
En hversvegna yfirgaf Finnur
þetta allt saman á árinu 1925 þeg-
ar hann hafði verið meðtekinn í
Storminn og gat haft andlegt sam-
félag við frömuði framúrstefn-
unnar? Ástæðan(segir Finnur, var
peningaleysi. Svo gifurlega erfið-
ir voru tímarnir orðnir um þær
mundir í Þýzkalandi, að útlend-
ingum var nálega ókleift að lifa
þar.
Kannski hefði verið freistandi
að ílendast þar eftir að hafa náð
slíkri fótfestu á vettvangi listar-
innar, ef góðæri hefði verið í
landinu. Ónei, Finnur telur, að
góðæri og efnahagsleg velgengni
hefðu varla haldið honum þar úti
til langframa. Hitt er svo annað
mál, að hann gat hugsað sér að
vera þar eitthvað lengur.
Heim kominn efndi Finnur til
sýningar og kannsi hefur önnur
eins framúrstefna aldrei verið
hengd upp hér. Það kom lika í
ljós, að málarinn var alltof langt á
undan tímanum með abstrakt-
verk sín og stílfærðar myndir í
anda expressjónismans. Hann
segir, að menn hafi reynt að líta á
þetta með velvild, en margir gátu
ekki leynt því áliti, sem þeir
höfðu á myndum af þessu tagi og
hristu bara höfuðið.
Finnur hélt áfram að mála ab-
straktmyndir fyrir sjálfan sig. Og
hann máiaði jöfnum höndum
myndir úr þjóðlífinu, sem við
könnumst svo vel við: Karla á
smábátum að draga þorsk, skip í
nausti, en líka landslagsmyndir.
Tuttugu árum síðar, þegar er-
lendar litprentaðar bækur um ab-
straktlist tóku að flæða yfir land-
ið, varð abstraktið að rétttrúnað-
arstefnu og yngri starfsbræður
Finns reyndu að halda því fram,
m.a. í útvarpinu, að þeir hefðu
orðið fyrstir fram á sjónarsviðið
hér á íslandi með þessa mynd-
gerð. Nú hefði mátt halda, að rétt-
trúnaðurinn kæmi Finni til góða;
fylgismenn hans hæfu brautryðj-
andann til skýjanna. En því var
ekki að heilsa, sennilega vegna
þess að Finnur hélt alltaf
áfram aö mála jöfnum höndum
„fantasíur" úr eigin hugarheimi,
hreinar abstraktmyndir og hlut-
lægar myndir af fólki og
landslagi.
Þann háttinn hefur Finnur enn
á vinnu sinni. Hann sækir fyrir-
myndir út í himingeiminn og það
eru einhverjar sterkustu ab-
straktmyndir, sem ég hef séð eftir
hann, sem hann er nú að mála,
rúmlega áttræður. En auk þess
er hann að máia karlana sina sam-
anrekna og sjóklædda og ugglaust
ættaða austan af fjörðum.
Saga fyrir
börn ...
Framhald af bls. 5
sem hét Jakobína, og litla
stúlkan átti brúður, sem hétu
Jakobfna, Jakobína og
Jakobina. Litli drengurinn
átti vin, sem hét Jakobína og
tréhesta, sem hétu Jakobína
og tindáta sem hétu
Jakobfna.
Dag nokkurn fór Jakobína
litla f Boulogne-skóginn með
pabba sínum, honum
Jakobinu, og mömmu sinni,
henni Jakobínu. Þar hittu
þau vini sína, Jakobínu og
Jakobínu með Jakobfnu litlu,
dóttur þeirra, Jakobínu litla,
syni þeirra, með tindátana
Jakobínu og Jakobínu og
með brúðurnar Jakobínu,
Jakobínu og Jakobfnu.
Meðan pabbi segir
Jósefínu litlu sögurnar sínar
kemur vinnukonan inn.
Hún segir:
— Þér gerið hana vitlausa,
þá litlu.
Jósefina segir við vinnu-
konuna:
— Jakobína, eigum við að
fara á markaðinn? (af þvi að
vinnukonan heitir líka
Jakobfna, eins og ég hef sagt
áður).
Jósefína fer með vinnukon-
unni að gera innkaup á
markaðnum.
Pabbi og mamma sofna
aftur af þvi að þau eru mjög
þreytt. Þau höfðu verið f
veitingahúsinu kvöldið áður,
síðan f leikhúsi og aftur á
veitingahúsinu, síðan í
brúðuleikhúsinu og loks aftur
á veitingahúsinu.
Jósefína fer inn í búð með
vinnukonunni og þar hittir
hún litla stúlku sem er með
foreldrum sínum.
Jósefína spyr litlu
stúlkuna:
— Viltu leika við mig:
Hvað heitir þú?
— Ég heiti Jakobína, svarar
litla stúlkan.
— Ég veit, segir Jósefína
við litlu stúlkuna, pabbi þinn
heitir Jakobína, litli bróðir
þinn heitir Jakobina, brúðan
þin heitir Jakobína, afi þinn
heitir Jakobina, tréhesturinn
þinn heitir Jakobína, húsið
þitt heitir Jakobina. Krúsin
þín heitir Jakobína.
Þá snúa allir sér við og
horfa stórum skelfdum aug-
um á Jósefínu, kaup-
maðurinn, kaupmannskonan,
mamma hinnar telpunnar og
allir viðskiptavinirnir.
— Þetta er allt f lagi, segir
vinnukonan rólega, verið þið
róleg, þetta eru bara þessar
geggjuðu sögur, sem pabbi
hennar er að segja henni.
Axel
Springer
Framhald af bls. 3
skiptir Berlín, í hinu gamla blaða-
hverfi borgarinnar. Þetta er
stærsta og fullkomnasta blaðahús
í Evrópu, og þar eru 4 stórblöð til
húsa. Meira en 80% af þeim
blöðum, sem seld eru f Berlín,
koma úr þessu húsi.
Jafnhliða þessari miklu sókn á
sviði dagblaðanna byggði Axel
Springer upp vikublaðahring,
sem ekki var nein smásmfði. En
1968 seldi hann nær öll viku-
blöðin fyrir 100 milljónir marka
og hélt aðeins eftir tveimur helztu
útvarps- og sjónvarpsblöðunum.
Eftir sem áður var þó rfki
Springers voldugt og víðlent, og
þar eru margs konar fyrirtæki
önnur en þau, er blaðaútgáfu
varða, til dæmis ferðaskrifstofur.
1970 safnaði Springer öllum fyrir-
tækjum sfnum saman í eitt hluta-
félag, og árið eftir voru
reikningar þessa hlutafélags
birtir opinberlega. Samkvæmt
þeim nam heildarvelta Springer-
hringsins á árinu 1970 970.5
milljónum marka eða um 31.5
milljörðum ísl. kr. 52% af öllum
blaðaauglýsingum í Þýzkalandi
birtust í blöðum Springers.
Eins og að líkum lætur, hlaut
slíkt risafyrirtæki að vekja bæði
öfund og aðdáun og verða fyrir
árásum og gagnrýni. En Axel
Springer er ekki einn þeirra
blaðakónga, sem fela sig að tjalda-
baki, en ota ritstjórunum fram í
sinn stað. Hann skrifar gjarnan
greinar í blöð sín, kemur fram á
sjónvarpsskerminum og heldur
ræður á fundum. Hann er heims-
maður, sem veit af persónutöfr-
um sínum og glæsimennsku og
gerir sér ljóst, hvílfkt áhrifavald
er fólgið í þeim hæfileikum, sé
þeim réttilega beitt. Enþóttaðeins
sé hlustað á röksemdir hans, er
hann mjög athyglisverður, því að
hann heldur sig við kjarna
mikilvægra mála.
I desember 1966 hélt hann
fyrirlestur um samruna blaða.
Nefndi hann fyrirlestur sinn:
„Þýzk blaðaútgáfa, samruni eða
opinber stuðningur.“ Efnið var
mjög tfmabært. í Bandaríkjunum
hafði útgáfu eins helzta dagblaðs
heimsins, New York Herald
Tribune, verið hætt, og í London
hafði Lord Astor orðið að selja
Times vegna milijóna punda halla
á rekstri þess. Mörg þýzk blöð
höfðu horfið af sjónarsviðinu
sama ár.
Framhald á bls. 16
Axel Springer ásamt Willy Brandt, þegar Brandt
var nýtekinn við embætti borgarstjóra í Berlín. Þð
voru þeir enn góðir vinir.