Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1974, Blaðsíða 18

Þá gerði svo mikinn byl, að leitarmenn urðu að liggja um kyrrt i Þeystarreykjakofa.
1918
Framhald af bls. 17
sjálfum sér eða öðrum. Bensi sveik engan, hvorki sig né
aðra. Á málum reið hann milli engis og bæjar eftir
tröðum er einkum voru notaðar sem gönguvegir fyrir
menn, því þær voru heldur meyrar undir fyrir hestaum-
ferð, sérstaklega ef hart var farið. Einu sinni sagði bóndi
því við hann: Þó mér þyki gaman að sjá vinnubrögðin
þín, Benedikt minn, og hvernig þú brytjar niður Keldu-
grasið og dregur upp, þá máttu ekki gera mér þann
skratta að eyðileggja fyrir mér traðirnar með þessu
reiðlagi.
Undarlegt mætti það vera ef snertingin við neyðina og
alla heyskaparmennina, sem flúnir voru af sínum eigin
túnum og engjareytum og komnir voru til að bjarga sér í
votenginu á öðrum bæ úti í Keldu, Fifu, Streitu,
Kríhólmavatni eða Mýri, hefði ekki komið inn hjá ein-
hverjum unglingi skilningi á gildi heys í landi, iiafi
hann ekki átt hann áður annarstaðar frá.
Sem nú þegar má sjá, var þarna margt um engjamann-
inn með orfið og ljáinn sinn, með grind á bakkanum,
„kaupakonuna" sem kölluð var um þessar mundir, eða
grindarlausan, hrífur og tog, dræsuhesta eða langgrindur
á hólum við að draga gras á þurkvöll. Tjöld risu og í
heimahlöðum sváfu karlar, en konur eitthvað í rúmum
inni. Aðrir riðu á málum milli engis og heimila, stundum
20 kflómetra kvölds og morgna. Það var líf í tuskunum og
ekki svo lítið litrikt. Hey risu upp og voru tyrfð og utan
um þau nlaðið. Svo biðu þau vetrar og sleðanna, sem
undir þau voru settir.
Mér telst til að 17 eða 18 heimili úr fjórum hreppum
hafi sótt einhvern heyskap inn í þessa einu landareign
1918. Og aldrei mun annað eins hafa verið heyjað þar.
Flestir vildu borga eitthvað fyrir að fá að taka þetta
grás, hvort sem það var nú störin eða bleikjan ellegar
óæðri grös. En aldrei sá ég engjataksreikning skrifaðan
eða sendan. Til var þó regla um engjatak á bestu bæjum:
Karlmannsvinna f viku fyrir 30 hesta engi. Minnstakosti
einum umráðamanni afgangsengja mun hafa þótt þetta
dýrara en nokkru tali tæki, og litið á engjalán allt öðrum
augum en sem tekjugrein. Samt komu flestir þakklátir í
þögn sinni og unnu á búi bóndans dag og dag við slátt eða
binding, einstaka heila viku eða jafnvel tvær, eða þá að
þeir sendu sonu sina. Þesskonar greiðasemi var fundið
vinnuafl og framboðið sem greiði en ekki gjald, greiði á
móti greiða.
Svo var þetta elskulega sumar, sumar allra sumra, allt í
einu á enda kljáð, eða það hélt ég eins og um öll önnur
sem koma og hverfa. Rétt álfka fyrirvaralaust var það
horfið og kuldaveturinn á undan því, sem endaði við
upphafsstaf vorgolunnar er vaggað hafði ísnum frá
ströndinni út fyrir hafsauga og reyndi heilt sumar að því
búnu að þíða allan frostaveturinn úr Norðurlandi án þess
að geta það til fulls. Samt er eins og það hafi aldrei horfið
með öllu eins og hvert annað venjulegt sumar, en skorið
sig úr öllum hinum.
Sjálfsagt verður það ekki talið til mjög stórmannlegra
hugrenninga að hafa bundist engjaverkum þess sterkari
böndum en stórviðburðum ársins eða nöfnum eins og
frostavetrinum, Kötlugosinu, spönsku veikinni og sjálfu
fullveldinu 1918. Þó er það svo ef satt skal segja. Aftur og
aftur og enn í dag er hugurinn horfinn til baka og farinn
að brytja niður stör úti í engi 1918 með kutanum góða eða
binda hey. Við getum kallað það tilhugalíf. öllu tilhuga-
lífi fylgir nautn. En sú nautn er ekki á eina lund. Og
aldrei get ég glatt neinn með því að lýsa tilhugalífi þessa
löngu horfna sumars í þeirri merkingu orðsins, sem
vanalegust er. Sá munaður var þá enn víðsfjarri.
Þetta var bara á enginu við hlið annarra, er þar stóðu
daginn út og daginn inn með orfið og ýtuhrífuna, með
dræsuhestinn og uppdráttartogið, kerruhestinn með
langgrindina, er dregið gat svo sem hálfan annan bagga
þurkaðan á land í einni ferð utan úr djúpenginu.
Því fylgdi alltaf eitthvað svo notalega gott að sjá
stararstráin vera búin að skipta um verustað og komin í
flekk upp á þurkvelli.
Sjálfsagt skilja fáir að engjaferðir séu um Ieið
skemmtiferðir, þegar sá sem ferðast finnur sig kominn
það á legg að hann geti gert ofurlítið til gagns á engi. En
þannig er það eða var að minnsta kosti.
Samt fékk sláttumaðurinn slyngi, eins og til dæmis
Benedikt Kristjánsson, því aldrei áorkað að slá á einni
dagstund fimm til tíu hektara á töðuvelli. Sá sem það
gerir nú með vélina undir sér veit ofurvel að hanu er
hinum heldur en ekki fremri að afköstum. Finnur hann
ekki til þess að geta lagt að velli á þeirri einu dagstund
álíka mikið gras og hinn á heilu sumri? Jú, vafalaust
finnur hann muninn á sjálfum sér og hinum. Og ekki nóg
með það. Sá sem var 18 ára 1918 átti þar að auki eftir að
verja álíka tfma til að koma sumarfengnum á þurt land
og í það fór að slá hann niður.
Svona hafa afköstin færst í aukana. Og mikil væri
hamingjan í veröldinni ef hún hefði náð að færast annað
eins í aukana með allri hjálpinni, sem tæknin og tóiin
láta okkur í té.
Eyjamen, Illakelda, Streita. Blessuð veri þessi nöfn.
Hægt væri að nefna 100 eða 200 önnur örnefni í þessari
einu landareign, sem tala á svipaðan hátt út úr nærri
horfnum tíma. Segist ekki Menið hafa alla daga verið
besti bletturinn í enginu? Djásnið sjálft? Keldan illa
segir aðra sögu. Streitan getur líka talað fyrir sig: Hér
fékk erfiðið sín manndómslaun og gaf mér svo nafn, er
engjamaðurinn gekk heim að kvöldi.
En tölum ekki meira um sigurlaun af þessu tagi.
Sleppum líka öllum samanburði á stóru og smáu dags-
verki. Það sem mestu varðar er að það skilji eitthvað
eftir.
Sleppum lika öllum spurningum um það hvers vegna
ein stund er alltaf að koma til baka en ekki önnur, heil
árin eða sumrin. Heilabrot stýra sjaidnast mikilli lukku.
En það er lán að fá góðar stundir til baka I heimsókn frá
horfnum tíma. Þær geta verið svo elskulegar og klappað
notalega á vangann eins og blessuð börn, sem koma að
finna afa sinn.
Fyrir 300 árum sagði séra Einar Sigurðsson i Eydölum
um þesskonar heimsóknir:
Allt það gott sem ég hef misst
afturtil mín kallar.
Öskar Gíslason
TVÆR
MESSUR
Sumarið 1928 var ég vika-
drengur á hinu kunna prestssetri
Torfastöðum í Biskupstungum.
Voru húsbændur þá þar hin
kunnu sæmdarhjón séra Eiríkur
Stefánsson frá Auðkúlu, bróðir
Hilmars Stefánssonar banka-
stjóra og þeirra systkina, og frú
Sigurlaug Erlendsdóttir, sem
þekkt var um alla sveitina fyrir
margskonar myndarskap. A
þessum árum voru Torfastaðir á
margan hátt öðruvísi í sveit settir
Dyrnar helgu á Péturskirkjunni, sem aðeins eru opnaS-
ar á aldarfjóröungs frasti. Yfir þeim hangir fáni Piusar
páfa 12.