Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1975, Side 4

1600 teningsfet af mold i sýn-
ingarsal. Ljósrák í sjónum. Geng-
in 10 milna löng bein leið og
mynd tekin á hálfrar mílu fresti.
fiugðóttur skurður grafinn fjarri
byggð. Kaðall hlykkjast um her-
bergisgólf. Klaki bráðnar á
pappirsfleti. Vírepotta þrýst að
holdi svo far myndast. Sáð í akur
eftir kúnstarinnar reglum og
uppskorið samkvæmt því. Hrækt
á blað. Stokkið I gegnum strengd-
an pappa. Hugsað þvert í gegnum
jörðu. Plástrað fyrir skilningar-
vitin o.s.frv. o.s.frv.
Undanfarin ár, frá 1966 til
þessa dags, hefur CONCEPT-
listastefnan breiðst mjög út
meðal framsækinna listamanna,
sem finna í henni tjáningamátt
hinnar óiiklegustu myndhugs-
unar. CONCEPT-stefnan er yfir-
gripsmikil og viðfeðm og spannar
í fjölbreytni sinni stærra listmagn
en nokkur önnur stefna, innan
hennar rúmast óframkvæman-
legir hlutir og hugsanir til jafns
við stórvirk mannvirki gerð með
þungavinnuvélum. CONCEPT-
stefnan tekur við þvi djarftæka
með mið af framgangi listarinnar,
en býður einnig heim ólistrænum
vinnubrögðum eins og aðrar
stefnur í sögunni.
En hvert er inntak þessarar
stefnu? Er hún einber árás á
viðurkennda og staðnaða list, eða
umber hún gamalt og liðið?
Speglar hún þjóðfélagsaðstæður á
hverjum stað? Er hún eðlileg
þróun? I takt við tímann? Sumir
spyr^a kannski: Erþettalist?
Giovanni Anselmo: SNÚNINGUR
TENGSL VIÐ FORTÍÐINA:
Þessum spurningum verður
vart svarað án þess að skyggnzt sé
aftur um nokkra áratugi, til
DADAismans.
DADAisminn kom eins og köld
vatnsgusa yfir almenning og list-
unnendur fyrrastríðsáranna, iðk-
endur DADA forsmáðu og hæddu
fagrar listir, lítilsvirtu borgara-
legan smékk og sneru út úr því
sem vel þótti fara. Arás var gerð á
hræsni glerhúsasmiða og svo-
kallaða „verndara“ menningar-
innar og þá sem fremstir fóru í
fastheldni á hið gamla og góða,
stjórnmálamenn sem ýttu æsku-
lýð landanna útí fáranleg og til-
gangslaus stríð og óáran í þeirri
„trú“ að það væri menningunni
nauðsyn. En i reynd voru þó
„sprell virki“ og aðrar tiltektir
DADAista annað og meira en
andlistarleg viðleitni, hvað varðar
myndlistamenn og einstaka fram-
sýnishópa þjóðfélagsins sér-
staklega, verk þeirra ruddu braut
nýjum og ferskum skilningi á
gildi myndlistarinnar og hreins-
uðu loftið. Venjulegasta aðferð
DADAistanna var sú að taka
hversdagslega hluti fólks og stilla
þeim upp I nýju umhverfi, gjarna
með smábreytingum eða viðbót,
t.d. festi MAN RAY gadda neðan
á straujárn með þeirri afleiðingu
að það þjónaði engum hagnýttum
tilgangi lengur, var aðeins listar-
innar. Annar ' listamaður,
MARCEL DUCHAMP sendi
hlandskál á sýningu, svokallað
READY MADE. Annað slíkt
dæmi, enþá nýrra, islenzkt i
þokkabót er flestum enn í minni
(?) síðan GULLBlLL ÞURlÐAR
FANNBERG stóð á Torginu í
Reykjavík. DADAistarnir sneru
sér flestir að öðru þegar þeirp
varð Ijóst að andlistarleg barátta
þeirra hafði i höndum þeirra
snúizt gegn þeim sjálfum.
Hægt er að rekja nokkuð feril
DADAismans á næstu áratugum
þótt það verði ekki gert hér. Þó er
rétt að staldra aðeins við
POPistann CLAES OLDENBURG
sem unnið hefur i anda DADA og
gert algenga hluti fágæta með þvi
að rjúfa tengsl þeirra við upp-
haflegan tilgang. Af verkum hans
má nefna risastórar buxur, risa-
stórar samlokur úr plasti og
önnur matvæli, mjúkt trommu-
sett, mjúkt baðkar, ritvél úr
mjúku efni, mjúkan slökkvara,
mjúkan flugvélarhreyfil, o.s.frv.
INNTAK
CONCEPT-fistin hefur tekið í
arf ýmislegt frá DADAismanum,
t.d. nánari snertingu listarinnar
við mannlifið, pólitiskan áhrifa-
mátt, kimni, hvers konar tækni
svosem COLLAGEgerð (úrklipp-
ur) og ljósmyndir í margvíslegum
samsetningum, o.fl. CONCEPT-
listin er eðlilega nokkur árás á
ríkjandi klassík, þá viðurkenndu
skoðun sem stendur framþróun-
inni fyrir þrifum, þó án þess að
vilja bola henni burt. 1 mörgum
atriðum speglar CONCEPT-
listastefnan daglegt líf og atferli
mannsins, séð frá óvæntum
sjónarhornum, en hún er einnig
tilraun í sivirkari framkvæmd
listinni til eflingar og þroska. „I
höfuðdráttum felur hún í sér öll
einkenni leitandi listar: löngun
til niðurrifs, sem er jafnframt
uppbygging, tilhneiging til rann-
sóknar á frumeðli hverrar list-
greinar, og undrun andspænis
heiminum." 1).
CONCEPTistar una ekki við
skiptingu myndlistagreina I til-
tekin svið eins og: listmálun,
skúlptúr eða listræna ljós-
myndun, og ekkert efni er svo
„litilfjörlegt" að það þyki ekki
boðlegt. CONCEPTmenn blanda
gjarna saman ólíkri tækni, og
algengt er aó verk séu eyðilögð
þegar búið er að framkvæma þau
eða festa á filmu. Hraðari mynd-
hugsun og breytt framrás hug-
mynda hefur gert ljósmynda-
vélina mjög svo þarft tæki, hún
geymir atvik sem tengd eru við-
kvæmum og forgengilegum efnis-
verkum, lýsir andblæ athafna
sem ekki verða endurteknar, o.fl.
UÖSMYNDAVERK
Þeir sem ástunda listræna ljós-
myndun hagræða fyrirmyndinni
og stefna að fullkominni mynd-
byggingu, samspili ljóss og
skugga, réttu sjónarhorni og bíða
kannski lengi vissrar dagsbirtu.
Þeir beita líka ljóskösturum og
öðrum tæknibrellum sér tii
ávinnings. Þessu er öfugt farið
með CONCEPTlistamenn, þeim
er nokkuð sama um fagurfræðileg
atriði, markmið þeirra er að festa
hugdettuna á blað, og ljósmyndin
er þá hin endanlega gerð og út-
færsla, hún lifir þótt verkið
glatist: það bráðnar og gufar upp,
ekur í burtu, velkist og rignir
niður í svörðinn, það fýkur yfir
það, eða þvi er ekið á haugana.
Kannski flýgur það til annarra
landa!
Listamenn taka einnig oft ljós-
myndir af hversdagslegum fyrir-
brigðum, mannmergð, umferðar-
öngþveiti, o.s.frv. og teikna siðan
inná þær með penna eða rita
hugleiðingar sinar niður, lista-
menn lita einnig ljósmyndirnar,
leysa upp hluta þeirra, klippa og
skeyta saman. Mótívinu er breytt
sjálfstætt verk hvað sem fyrir-
myndinni líður. Utfrá
HAPPENINGS (,,uppákomum“)
hefur þróast sérstætt myndlista-
form, PERFORMANCE, sem er
þess eðlis að einstaklingur túlkar
myndhugsun sina á persónulegan
máta, oft í sambandi við hluti
(OBJECT) eða hugsanir, athöfn
listamannsins er myndlistaverkið
i eitt skipti fyrir öll og kemur
ekki aftur, — en ljósmyndin (eða
kvikmyndin) geymir atvikið. Til
eru dæmi þess að listamaður at-
hafni sig á opnun sýningar (t.d.),
ljósmyndaður bak og fyrir, en
siðan eru myndirnar hengdar upp
á staðnum.
HUGSANIR
Hugsanir er tæpast hægt að
ljósmynda, en þær má segja fram,
annaðhvort inná segulband til
flutnings, eða þá á sérstökum
samkomum. Einnig má prenta
hugsanir listamannsins i viðeig-
andi upplagi og dreifa þeim til
fólks, einum sér eða með öðru.
Njótendur hugsananna geta þá
kannski útfært þær meó persónu-
legum tjáningarmáta sínum.
I SUMbók frá Listahátíð 1972
eru eftirfarandi hugsanir
KRISTJANS GUÐMUNDSSON-
AR:
5 METRA LANGUR
SKULPTUR MEÐ SVIMA A
ENDUNUM.