Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1975, Blaðsíða 7

Kapella Vorrar Frúar I Ronchamp eftir LE CORBUSIER. Þó
leynt fari, dreymir marga arkitekta um stjörnuhlutverk eins
og þeir Frank Loyd Wright, Aaito og Le Corbusier gegndu.
meðan „aðrar“ listgreinar sýna getu sfna í verkum. En
þetta er fullmikið sagt, þar sem fjölmörgum arkitekt-
um er hjartanlega á sama hvort þeir eru taldir lísta-
menn eða ekki. Undirritaður telur sig f þeim hópi.
Aðalatriðið í þessu máli hlýtur þó að vera, að
arkitektinn geri eitthvert gagn, menningarlegt eða
öruvfsi, með verkum sfnum og þiggi fyrir það verð-
skuldaðan sess f þjóðfélaginu. Mér er fullljóst að Al
telur arkitektastéttina gera meira gagn, menningar-
legt gagn, en laun þjóðfélagsins benda til. En Al
virðist ekki skilja að viðurkenningin þarf FYRST AÐ
KOMA AÐ NEÐAN áður en hún kemur að ofan. Allt
annað er gerviviðurkenning. Að mfnu áliti liggur
meinið f því, að arkitektinn gerir sig að heilagri kú
með þvf að leggja ofurkapp á listmennsku sfna.
1 reynd fást arkitektar hér á landi við ákaflega
fjölþætt verkefni í umhverfismótun: Þeir skipu-
leggja, ásamt öðrum sérfræðingum, bæði aðal- og
deiliskipulag; þeir teikna svonefnd stórhýsi, opinber-
ar byggingar og þessháttar, en einnig skrifstofuhús-
næði og ekki sfzt íbúðarhúsnæði. Auk þess hanna þeir
oft á tfðum innréttingar og jafnvel húsgögn. Eg held
að enginn arkitekt fáist við að hanna mataráhöld fyrir
hús sfn hér en það þekkist í stórhýsum á Norðurlönd-
um.
Það hlýtur að vera Ijóst, að arkitektar verða að vita
skil á fleiru en „listinni". Þeir geta ekki alltaf bara
verið „listamenn“, oft á tfðum verða þeir að vera
tæknimcnn, hvort sem það er þeim nauðarkostur eða
ekki.
Lftum við á nám arkitekta verður sama uppi á
teningnum. Amk. heimingur náms þeirra f jallar um
svo ólistræna hluti sem að- og frárennsli, byggingar-
efnafræði og -eðlisfræði, burðarþolsfræði, skipulags-
fræði, hljómburð o.s.frv. An þessarar þekkingar
verða verk þeirra harla snauð. Raunar gerir umrætt
bréf Al frá 31.1.71 hið þveröfuga að röksemd fyrir
hæfileikum arkitekta: !! í mörgum arkitektúr- og
listaskólum eru listgreinar margar undir sama þaki
og einni stjórn. Svo er t.d. í Danmörku og Frakk-
landi". 30% af félögum Al hafa numið f Danmörku og
Frakklandi. En í Þýzkalandi, þó það land sé aðeins
tekið eitt, fer arkitektúrnám fram f háskólum, já
tækniháskólum (!), með öðrum fræðigreinum. Þaðan
hafa önnur 30% félaga Al menntun sína. Svipað er að
segja um önnur Iönd.
Hið sorglegasta við þetta umrædda bréf Al er
eftirfarandi útdráttur, sem sýnir bezt villigöturnar,
sem arkitektastéttin stendur á: „Horfið er frá fornri
tradition (Innskot: burstabæirnir) f byggingarháttum
og efni, sem þó var háþróuð og fullgild sem arki-
tektúr.“ Hverjir sköpuðu þennan arkitektúr, sem full-
trúar Al benda hér á máli sfnu til stuðnings? Voru
það háskólalærðir arkitektar með viðureknningu
ráðuneytis uppá vasann? Nei, ekki alveg, það voru
handverksmenn án háskólaprófa, sem þekkingu og
sjónarmið, sem Al með þessu brölti sfnu f jarlægist
enn frekar en áður.
2.
Annar fáránlcikinn í starfi arkitckta, sem raunar er
af sömu rótum runninn og viðurkenningarbetlið, er
gardfnusjónarmiðið. Það er sá þáttur leiksins þar sem
arkitektinn kemur inn á sviðið: .. . Hann sér að búið
er að skipta um gardfnur f húsinu „hans“, fórnar
höndum og grætur: .. það er búið að eyðilcggja
húsið mitt“.
Þetta er í rauninni ekki til annars en hlæja að, sem
er og það sem meirihluti Islendinga gerir, er þeir
heyra orðið arkitekt, en þó eru önnur dæmi eins og
með leka húsþakið flata, þar sem menn hætta að
hlæja og bölva. Eg nenni ekki að lýsa þeirri þröngsýni
frá einni hlið og ráðleysi frá hinni, sem gerir arki-
tekta að nátttröllum og lætur húsþök halda áfram að
leka, en dæmin eru til og það frá Areiðanlegum
Heimildum.
Það þriðja, sem ég tæpi á hér að framan um
í æsku minni átti ég
heima utvið sjó. Þá lék ég
mér laungum stundum í
gömlum bátum, og hver
dagur var eins og fallegt
ævintýri.
Þessir gömlu bátar stóðu
uppá sjávarkambi og
hrörnuðu þar. Fyrrum
brunuðu þeir djúpar og
breiðar ölduslóðir og bóttu
glæsileg skip. Svo komu
nýir tímar og nýjar kröfur.
Þá voru gömlu bátarnir
settir hátt upp á þurrt
land. Börnin máttu leika
sér þar, en saga bátanna
var öll. Hlutverki þeirra
taldist lokið.
Stundum gerði ég mér í
hugarlund bátana eins og
þeir höfðu verið á frægðar-
dögum sfnum. Ég sá þá í
BATAR
OG
MENN
anda' stefna á haf út
seglum þöndum í fiskileit
eða sigla með dýrmætan
afla heim af miðum. Og
þeir urðu mér tákn um
reisn og hnignun. Hlut-
skipti þeirra minnti á
mannsævina — lífið og
dauðann.
Svo fór ég í burtu — og
gömlu bátarnir fúnuðu
ofan í jörðina.
Á sextándu skákinni í
heimsmeistaraeinvigi
Fischers og Spasskís í
Reykjavík 1972 tók ég
eftir fjórum gömlum
mönnum afsíðis i áhorf-
endasalnum. Þeir sátu þar
saman á bekk og virtu fyrir
sér skákina á breiðtjaldinu
EFTIR
HELCA
rnrnm-
m
eins og heillaðir. Þetta
voru kunnir skákgarpar i
gamla daga. Árin milli
styrjaldanna tóku þeir
allir þátt í taflmótum
við gióðan orðstír. Nú
voru þeir aldurhnignir
og laungu hættir keppni.
Allt var orðið gamalt i fari
þeirra nema augun er þeir
horfðu þarna á breiðtjaldið
og biðu eftir leikjum snill-
inganna. Augun voru enn
skær og hvöss eins og i
úngum mönnum. Ljós
þeirra hafði einganveginn
dvínað.
Ég sá þá aðeins i svip, en
á þessu snögga augabragði
rifjaðist upp fyrir mér
endurminningin um gömlu
bátana þegar ég var
dreingur.
sljörnu-arkitekta, er svo e.t.v. skýringin á hinu tvennu
og mörgu fleira. Islenzkir arkitektar hafa alla sfna
viðmiðun f fjarlægum löndum, við hcimsfræga arki-
tekta. Við því væri f rauninni ekkert að segja, ef
þeirra heimsfrægu viðmiðanir væru ekki flestallar
fæddar á öldinni sem leið. Það hafa reyndar orðið
nokkrar breytingar sfðan þá, þótt erfitt sé að viður-
kenna það nema undir f jögur augu. Það er löng leið
frá Sullivan og Wright til Alexanders og Safdie, og þó
að þeir fyrrnefndu hafi verið merkir brautryðjendur,
þó að merkir verði þeir ekki fyrr en dauðir... En
aðalbreytingin f þátíð og nútfð f arkitektastjörnufræð-
inni er sá, að áður voru „þeir með nöfnin" sólir
umkringdir aragrúa af plánetum, en nú eru nöfnin
einkennismerki viss afmarkaðs hóps af smástirnum.
Tími guðlegrar náðar f arkitektúr ER liðinn: Það
sem nú gildir ef forðast skal algera einangrun
arkitekta frá þjóðfélaginu er að setja tilganginn núm-
er eitt og listina númer tvö. Þetta krefst vitanlega
mikils tíma við að fylgjast með þvf, sem er að gerast f
kringum okkur á öilum sviðiím og að sama skapi
minni tíma við að finna hina einu réttu línu. Þetta
kostar þó fyrst og fremst stefnubreytingu ef árangur-
inn á að verðasá, að allur almenningur hætti að hugsa
um erkitekta sem óábyrg sénf, en meti starf þeirra að
verðleikum eins og f sannleika til er stofnað.
©