Lesbók Morgunblaðsins - 07.12.1975, Page 10

Sigurjön Guöjönsson þýddi
Guðinn mikli Ukko — með hvítt
hár og skegg — umlukt eldlegu
skýi — ríkti yfir heiminum. Eld-
ing var sverð hans, regnboginn
iásbogi hans.
Góðir og illir andar i
ám og klettum, í trjám og runnum
voru honum undirgefnir. I loftinu
drottnaði Ilmatar, gyðjan fagra, í
sjónum hinn villti Vellamo.
Tuomi var höfðingi dánarheima.
Ilmatar lét sig falla niður f haf-
ið og lék sér í froðuföldunum. Það
þótti henni gaman. Allt í einu
kom villiönd fljúgandi f leit að
varpstað. Hné loftgyðjunnar
fögru stóð eitt upp úr vatninu. A
því byggði öndin sér hreiður og
verpti í það sjö eggjum, sex gull-
eggjum og einu járneggi. Hún lá á
þeim. Þegar Ilmatar að þrem dög-
um liðnum varð of heitt á hnénu,
hreyfði hún sig litið eitt, svo að
eggin féllu í hafið. Úr neðra helm-
ingi stærsta gulleggsins varð jörð-
in til', úr hinum efra hálfur him-
inninn. Eggjablóminn skein sem
sól, og hvfta eggsins settist eins og
tungl á festinguna. Gullin brot
eggjaskurnarinnar urðu að
stjörnum, járnskurnin breyttist í
ský. Þá reis Ilmatar úr hafinu,
breiddi út faðminn og reikaði um.
Þar sem fótur hennar tók niðri
mynduðust flóar og þar sem hún
vaggaði mjöðmunum varð til flöt
strönd. Jörðin tók að grænka og
blómgast. Jurtir, dýr og menn
vöknuðu til lífsins.
Dag nokkurn steig stormguðinn
niðtir og nam hana á brott. Hún ól
son, sem hún kallaði Váiná-
moinen. Mæðginin lifðu í
djúpi hafsins. Þegar Váiná-
moinen varð fulltiða, kunni
hann ekki lengur við sig f einver-
unni. Hann gekk á land og ferðað-
ist um heiminn. Hann komst
þannig til Finnlands, sem þá hét
Kalevala, af þ^í að fbúar þess
röktu ættir sínar til þjóðsagna-
hetju með því nafni.
Það var hrjóstrugt land. Ibú-
arnir drógu fram lífið á jurtum,
fiski og veiðidýrum. Það tók
Wáin3moinen sárt. Hann gaf
dreng einum smápoka með sáð-
korni og fól honum að sá þvf. Það
greri f jörðinni og spratt upp. Úr
því urðu greni og birki, runnar og
blóm. Nú gátu fuglarnir hreiðrað
sig f greinum og býflugurnar
safnað ódáinsveigum. Úr fræjum
annars poka óx bygg. Andinn góði
kenndi mönnunum að baka brauð
og brugga mjöl. Wáinámoinen
sótti smiðinn Ilmarinen til þess að
smfða ljái og sigðir fyrir mennina.
Wáinámoinen sýndi Kalevalabú
um, hvernig þeir ættu að ríða net
og smíða báta, tálga örvar og
spenna boga. Kalevala varð sælt
og hamingjusamt land. Allir lof-
uðu góða Wáiná'moinen. Og nú
líða mörg ár. Váiná'moinen eltist
og skegg hans varð snjóhvítt. En
enn gekk hann keikur og kraftar
hans höfðu ekki gefið sig. Og þeg-
ar kom kaldur vetur, sat hann við
eldinn og kvað söngva sfna: um
sköpun heimsins, um vald guð-
anna og dáðir garpanna. Frægð
Vá'inámoinens sem söngvara
barst út um allt Finnland. Nú bjó
langt norður í Lapplandi ungur
maður. Hann hét Joukahainen
og söng vel. Og með þvf að hann
var ungur og steigurlátur hrópaði
hann: Váinámoinen er skussi
samanborið við mig. Þessvegna
skulum við reyna með okkur“.
„Þú ert ekki með sjálfum þér“,
sagði faðir hans í aðvörunarrómi,
„Váinámoinen kveður þig ofan f
jörðina og við hljótum af þvf æ-
varandi skömm.
Joukahainen vildi ekki á hann
hlusta. Keppnin fór fram, og
hann tapaði. Þá hrópaði
Joukahainen: „Þú hefur sigrað
Váinámoinen. Þú ert mér meiri.
Ef þú vilt, skal systir mfn verða
eiginkoma þín“. Váinámoinen
leizt vel á þetta, en Aino ekki.
Váinámoinen var of gamall fyrir
hana. Skömmu síðar baðaði hún
sig í hafinu. I grennd við hana
léku hafmeyjarnar, dætur Vella-
mos, sér. Þær þrifu f höndina á
Aino og drógu hana niður f djúp-
ið.
Joukahainen hugsaði að Váiná-
moinen hefði verið að hefna sín á
Aino. En hann gerði honum rangt
til, þvf að Váinámoinen hafði
elskað Aino og ákveðið þá þegar,
að frelsa meyjuna úr greipum
sjávarguðsins. Þvf reið hann göt-
una miklu norður til Lapplands.
Joukahainen komst á snoðir um
það og smíðaði örvar úr birki.
„Hvað ertu að gera?“ spurði móð-
ir hans. „Eg ætla að drepa Váiná
moinen". „Ger það ekki“ bað hún.
„Ef Váinámoinen deyr, mun söng-
urinn lfka deyja og gleðin hverfa
úr heiminum“.
Fullur haturs svaraði Jouka-
hainen: „Hvað varðar mig um
það. Hvort heimurinn gleðst eða
ekki, skiptir mig engu, ég skal
hæfa hann“.
Hann lagðist í launsátur og
skaut. Enhannhæfðiekki Váiná-
moinen, heldur reiðskjóta hans.
Söngvarinn féll í fljótið og rak til
hafs. í heila viku veltu bylgjurnar
honum til og frá. En örn einn
veitti honum eftirtekt, og þar eð
Váinámoinen var vinur fuglanna,
sagði örninn: „Sestu á bak mér“.
örninn bar Vainámoinen langt
til norðurs til hins fskalda fjalla-
lands, Pohjola, þar sem dimmt er
sex mánuði ársins og sér sól f
aðeins sex mánuði. Þar bjó gamla
töfrakonan Louhi sem átti for-
kunnar fallegar dætur. I grennd
við bæ Louhi skildi örninn Váiná-
moinen eftir. Einn og yfirgefinn
stóð söngvarinn í myrkrinu.
Kraftar hans höfðu þorrið, skegg
hans var ískleprað, föt hans rifin.
Hann settist á hækjur í snjónum
undir vesölum viði og bar fram
harmatölur sínar við storminn.
Fegursta dóttir Louhi heyrði
kveinstafi hans og bauð honum
inn. Töfrakonan hitaði bað handa
honum, fékk honum þurr föt og
stillti hungur hans. Váinámoinen
var henni innilega þakklátur fyr-
ir þetta, án þess þá að gruna að sú
gamla hafði illt f huga.
„Mig langar að hverfa aftur
heim til mín“, sagði Váinámoin-
en. Því að hann þráði heitt hið
hlýlega Kalevala og íbúa þess.
„Ég gæti flutt þig aftur til Kale-
vala“ sagði Louhi. „Það yrði þér
ekki dýrt“.
„Hvað kostar það?“ spurði
Váinámoinen. „Ég á ekkert fram-
ar“.
„Ég vil fá Sampo, undrakvörn-
ina með marglita lokinu!“.
Kvörnin átti rætur að rækja til
Ukko, heimsguðsins. Hann hafði
smíðað hana til þess að gefa hana
mönnunum, en hafði þá brotið
hana, er hann sá hvað mennirnir
voru vondir. Hann hét þvf, að
réttur smiður gæti gert við hana.
„Lofaðu mérþvf", bað sú gamla
áköf, „að smíða Sampo, og ég fer
ekki aðeins með þig til Kalevala,
heldur gef ég þér lfka elztu dóttur
mína fyrir konu“.
Váinámoinen varð það ljóst, að
Louhi átti illt hjarta. Ef hún
eignaðist kvörnina mundi hún ná
valdi yfir hans eigin þjóð. En
samt var það nú svo að þrá hans
eftir heimahögunum bar hann
ofurliði og hann svaraði: „Sjálfur
get ég ekki smfðað Sampo, en
Ilmarinen getur það. Hann hefur
smíðað hvelfingu himinsins. Eg
ætla að senda þér hann. Hann
mun endursmfða Sampo og taka
dóttur þína sér fyrir konu“.
Váinámoinen vann dýran eið, og
Louhi fékk honum sleða og
spennti hest fyrir. „Hesturinn
ratar til Kalevala", sagði hún. „Þú
þarft ekki að stjórna honum. En
þú mátt ekki líta upp fyrr en
nóttin er gengin í garð“.
Og nú settist Vainámoinen á
sleðann, sem brunaði yfir fen og
hnullunga, um skóga og urðir.
Um kvöldið var hann í Kalevala.
Þá steig hann af sleðanum og
söng af gleði. Grenitré óx hjá
honum, og þvf lengur sem hann
söng, því hærra varð það, unz
máninn umvafði það og ótal
stjörnur blikuðu milli greina
þess.
Váinámoinen gekk til
Ilmarinens. Hann sagði honum
frá reynslu sinni. Smiðurinn
hrökk við. „Hvaða gagn er mér að
hinni fögru dóttur hennar!"
hrópaði hann. — Ég get smíðað
Sampo og hef lengi ætlað mér það
— en ekki fyrir töfrakonuna
vondu f Pohjola, heldur fyrir þjóð
okkar. Fái Louhi einu sinni
Sampo, mun hún gera okkur alla
að þrælum, og allt sem þú hefur
gert fyrir Kalevala verður unnið
fyrir gýg. Váinámoinen kinkaði