Lesbók Morgunblaðsins - 07.12.1975, Qupperneq 14

Konur vinna meira og
lengur en flestir karlmenn.
Störf þeirra eru jafnframt
mikilvægari og ábyrgðar-
meiri.
Stærstu vandamál
heimsins verða ekki leyst
nema á löngum tima, og
það er að mestu komið
undir ófæddum kynslóðum
hversu til tekst. Það er
jafnframt viðurkennd stað-
reynd, að hegðun og hátt-
erni, viðhorf og framkoma
mótast f ríkari mæli á
fyrstu fimm æviárum
barnsins heldur en á
nokkru öðru æviskeiði ein-
staklingsins.
Séu þessar tvær stað-
reyndir skoðaðar í sam-
hengi, er augljóst, að
ekkert starf er mikilvægara
og ábyrgðarmeira en að ala
upp börn, en f þjóðfélagi
nútimans er þvf nær ein-
göngu gegnt af konum.
Flestar konur gera sér
Ijóst hve mikilvægt „hlut-
verk" þeirra er. Þær vita
Ifka hversu krefjandi,
þreytandi, einangrandi og
vanþakklátt það getur
verið f þjóðfélagi, sem ekki
metur uppeldisstarfið að
verðleikum og veitir litla
sem enga hvatningu til að
inna það vel af hendi.
En ef hin vaxandi hreyf-
ing kvenréttindanna ein-
blfnir öfundsjúkum augum
á veröld karlmannsins og
berst aðeins fyrir inngöngu
f hana með jöfnum tæki-
færum, jöfnum launum og
jöfnum réttindum, þá hlýt-
ur hreyfingin að lokum að
missa marks.
Hún mun missa marks
vegna þess, að það
„kerfi", sem hún krefst
aðgangs að, er á góðri leið
með að steypa mannkyn-
inu f örvæntingu.
Hreyfingin myndi
ennfremur missa marks
vegna þess, að ávinningur-
inn kæmi aðeins litlum
minnihluta kvenna til góða
með þvf að veita honum
falskt forréttindajafnrétti i
óréttlátum heimi. Það yrði
til einskis gagns yfirgnæf-
andi meirihluta kvenna í
fátækari hlutum heimsins.
Loks myndi hreyfingin
missa marks, ef hún næði
„árangri" á kostnað barn-
anna, sem eiga að erfa
landið. Þetta mun óhjá-
kvæmilega eiga sér stað,
ef konur fara að Ifta á börn
sem tfmabundin óþægindi,
sem eru þeim til trafala og
torvelda þeim samkeppn-
ina f heimi karlmannsins,
og þess vegna þurfi að
„koma börnunum fyrir".
Ef þetta verður, mun kven-
réttindahreyfingin ekki
aðeins missa marks,
heldur kalla yfir okkur
svartar framtfðarblikur.
Ef alþjóðlega kvennaárið
verður heltekið þess konar
jafnréttisbaráttu, jafnréttí
hinum útvöldu til handa
innan hins gamla kerfis á
kostnað heildarinnar og
nýrrar skipanar, þá mun
það valda bölvun en ekki
blessun fyrir mannkynið.
Þátttakan f stöðukapp-
hlaupinu er ekki eina
leiðin framávið. Konur
geta farið margar aðrar
leiðir f jafnréttisbaráttu
sinni. Ein er sú að koma til
leiðar byltingu á heimilinu,
þar sem sérhver kona er í
aðstöðu til að vinna að
breytingum. Ef konurynnu
t.d. að því að veita karl-
mönnum jafna ábyrgð á
heimilinu og börnunum,
gæti það leitt til róttækari,
skapandi breytinga í þjóð-
félaginu. Það myndi m.a.
leiða til mikilla framfara f
Iffi kvenna og barna og
draga verulega úr stöðu-
kapphlaupinu sjálfu. Það
myndi stuðla að félagslegri
nýskipan í stað þess að
sætta sig við óbreytt
ástand. Það myndi llka
gera konum kleift að öðl-
ast meiri Iffsfyllingu og
jafnrétti án þeirrar kald-
hæðni, sem merkingu
þessa orðs hefur löngum
fylgt í þessu sambandi.
Ingi Karl þýddi
Þjöðsagnir
Framhald af bls. 12
(Sandar liggja utan frá sjó og
heim að hraunum þessum; eru
þau þvf öll sandrokin). Fer hann
sfðan að hyggja að, hvað þetta sé,
og sér þá, að þetta er mannshöf-
uðkúba. Þá man hann eftir hljóð-
unum og þykist nú vita hvað þau
hafi átt á þýða, því að þetta var
einmitt þar, sem honum heyrðust
þau.
Ekki fann hann fleiri bein í
þetta sinn, og fer heim með haus-
kúpuna. En nokkru seinna um
sumarið fer hann þó að forvitnast
betur um þetta og rífa til f kletta-
skorunni, sem var full af sandi.
Finnur hann, að þar er hlaðið
lausagrjóti, og þegar hann hefir
tekið það upp, kemur þar undan
mannsbeinagrind, og mátti sjá, að
maðurinn hafði verið lagður
þarna til.
Hann tók sfðan öll beinin og
bar þau heim. Voru þau sfðan
geymd þar um tfma. Var þá verið
að tala um, að gaman væri að vita,
hver þessi maður hefði verið.
Stundum tóku piltarnir hauskúp-
una og höfðu hana undir koddan-
um f rúmi sfnu, til þess að vita
hvort þá gætti ekki dreymt hann.
En það vildi aldrei til.
En konu bóndans dreymdi eina
nótt að henni þótti maður koma á
gluggann uppi yfir sér. Þóttist
hún þá spyrja hann að heiti. Sagð-
ist hann heita Arni og eiga heima
á Ketilsstöðum fyrir austan. En
meira sagði hann ekki og hvarf
sfðan.
Svo þegar farið var að tala um
þetta, mundu gamlir menn eftir
þvf, aí eitt sinn fyrir langa löngu
hafði Arni einhver á Ketilsstöð-
um eystra farið sendiferð með
peninga. Fór hann sfðan vestur á
fjöllin. Gerði þá hrfðar, og hefir
hann farið villur, þvf hvergi kom
hann fram, og ekkert spurðist til
hans sfðan. Gátu menn svo til að
þetta væri hann, þótt löng sé leið-
in, sem á milli liggur, — og
mundi hann hafa fundizt og pen-
ingarnir verið hirtir, en maður-
inn dysjaður þarna.
Saga þessi gerðist fyrir mitt
minni, en ég veit að hún er sönn.
Björn Magnússon þekkti ég vel,
hann var sonur Magnúsar Gott-
skálksonar á Fjöllum í Keldu-
hverfi og var faðir Benedikts
skólastjóra á Húsavfk. Björn var
greindur vel og þá ekki sfður
nafni hans, sem söguna skráði
eftir honum, en mátti sjálfur
muna allt efni hennar. Eg heyrði
þessa sögu mörgum sinnum á
uppvaxtarárum mfnum, þvf að
hún var þá enn rædd þar f sveit-
inni. En það eru ekki nema fá ár
sfðan, að sú spurning vaknaði hjá
mér: „Er hér ekki um einn og
sama mann að ræða, sendimann
Péturs sýslumanns, sem hann
nafngreinir ekki en telur að
drukknað hafi f Jökulsá á Fjöll-
um; sendimann Péturs, sem tal-
inn er hafa verið myrtur á heim-
leið, skammt frá bæ sfnum, og þar
með orðið tilefni Valtýssögunnar;
og f þriðja lagi beinagrindina
sem fannst skammt frá Vfkinga-
vatni og draummanninn, sem
sagðist heita Arni og vera frá
Ketilsstöðum eystra?"
Sfðan hefi ég gert margftrekað-
ar tilraunir til að hafa uppi á
nafni sendimannsins. Eg hefi
leitað f kirkjubókum, dómabók-
um, skjölum og fræðibókum og
hvar sem mér kom til hugar að
bera niður. Eg hefi leitað til
fróðra manna af Austurlandi.
Arangurinn hefir enginn orðið.
Eg get ekki tekið mark á þvf þótt
Sigfús segi f þjóðsögum sfnum að
sendimaður hafi heitið Símon,
þvf að nafnið dregur hann sýni-
lega af örnefni, eða þá að hann
hefir fengið það frá Sigmundi
Long, en þar ber að sama brunni.
Það er bersýnilega rangt f Valt-
ýssögunni, að sendimaður hafi
verið kominn að sunnan, og verið
myrtur milli Sauðhaga og Valla-
ness. Það er Ifka rangt hjá sjálf-
um húsbónda hans, að hann hafi
drukknað f Jökulsá á Fjöllum á
heimleið, og ekkert mark er tak-
andi á sögunni um sjódauða haus-
lausa manninn, sem á að hafa
rckið einhvers staðar á söndunum
fyrir botni Öxarfjarðar. Seinustu
fregnir af sendimanni eru þær, að
hann fór vestur yfir Jökulsá á
ferju hjá Möðrudal, og að annar
hestur hans kemur fram f Mý-
vatnssveit. Maðurinn hefir sýni-
lega villzt, eftir að hann kom vest-
ur á öræfin. Nú mun mörgum
finnast scm hann hafi farið ótrú-
lega langa leið f villunni, ef hann
komst niður f Kelduhverfi og bar
beinin þar. En dæmi cru til þess,
að menn hafi villzt enn lengri
leið. Eða hvernig var það um
manninn úr Eyjafirði, sem gekk í
villu suður yfir hálendi landsins
og fannst f Búrfelli f Þjórsárdal?
£g hafði vonað í lengstu lög að
rekast einhvers staðar á það, að
sendimaður Péturs sýslumanns
hefði heitið Arni. Þótt segja
megi, að ekksert samband sé
milli beinafundarins f hrauninu
neðan við Vfkingavatn og draum-
manns húsfreyjunnar þar á bæn-
um, þá finnst mér enn undarlegt,
að draumgesturinn skyldi segjast
vera Arni frá Ketilsstöðum
eystra. A þeim árum var löng leið
milli Vfkingavatns og Ketilsstaða
á Völlum og kynni þar á milli Iftil
eða engin. Húsfreyjan á Vfkinga-
vatni hefir áreiðanlega ekki verið
með hugann austur á Fljótsdals-
héraði áður en hús sofnaði um
kveldið. Hvers vegna dreymir
hana þá mann sem segir til nafns
sfns og að hann eigi heima á
ákveðnum bæ þar eystra?
Eg hefi gefizt upp við að ráða
þessa gátu. En til gamans hefi ég
dregið saman þessar þjóðsagnir,
ef einhver skyldi nenna að lesa og
telja, að ekki væri allt þetta skraf
út í hött.
KALE-
VALA
Framhald af bls. 11
andi til jarðar. Ilmarinen og
Vainamoinen sáu logann. Þeir
fylgdust með honum. AUt f einu
var hann horfinn. Gedda hafði
gleypt hann. Þeir veiddu gedduna
og ristu á kvið hennar. Snarkandi
þaut eldurinn út, hoppandi yfir
heiðina, dró á eftir sér ljóshala og
kveikti í lynginu. Svartur reykur
steig upp á dimman himininn. Og
lengra og lengra til norðurs hent-
ist loginn. Hversu fast sem þeir
Ilmarinen og Vainamoinen
fylgdu eftir gátu þeir ekki náð í
hann. Það var ekki fyrr en á hafs-
ströndinni, þegar loginn fékk
ekki framar næringu í urðinni, að
þeir náðu í hann. Nú gátu menn
aftur vermt sig við arininn og
unnið við skinið frá furuspónun-
um.
Himinninn var enn að sjálfsögðu
ljósvana. Sæðið varð að engu,.
fénaðurinn horaðist niður,
fuglarnir þögnuðu. Dagur varð
nóttu líkur.
„Ég verð að heimta sól og
mána frá Louhi,“ sagði Vainá
moinen við Ilmarinen. Og hann
lagði upp til Pohjola. En ferð-
in var árangurslaus. Hann
sneri aftur heim til Kale-
vala án sólar og mána. „Eg
get ekki opnað Iásana", sagði
hann við Ilmarinen. „Ég skal
smiða handa þér lykla sem ganga
að“, svaraði Ilmarinen.
„Og hálskeðju, til þess að binda
Louhi".
Louhi hafði grunað komu Váina-
moinens til Norðurlands. Hún brá
sér í hauksliki og flaug til
Kalevala. Þegar hún komst að því
hvað hennar biði, lét hún sól og
mána af hendi sakir hræðslu.
Menn hlupu út úr híbýlum sinum,
horfðu upp til himins og vöknaði
um augu af gleði. I vestri ljómaði
gullin sól og i austri silfurmáni.
Nýr kraftur og öryggi fór um
menn.
„Komdu með mér til hafs!“
sagði Váinámoinen við Ilmarinen
hvetjandi rómi. „Allir menn ættu
að koma þangað með okkur!"
Eftir að Kalevalabúar höfðu
safnast saman við hafið, hóf
Váinámoinen hendur til stjarn-
anna og hrópaði: „Heill þér, máni,
og heill þér, sól!“ Og hann fagnaði
með löndum sínum heillaríkri
endurkomu himinhnattanna, er
gefa ljósió. Og þá sagði hann:
„Ykkar biður blessun. Vald ills
óvinar ykkar er brotið á bak