Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1976, Blaðsíða 2
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
yix
þwi
at n
ti
arln
PaV
Þegar Olafur Jóhann Sigurds-
son tekur nú við bókmenntaverð-
launum Norðurlandaráðs fyrstur
tslendinga má það verða tilefni
þess að augum sé rennt yfir rit-
feril höfundarins og reynt að
glöggva sig á einkennum skáld-
verka hans. Þess hefur verið ósk-
að að hér vcrði fjallað almennt
um vcrk Ólafs f stuttu máli. Að
undanförnu hcfur margt verið
rætt f hlöðum hcima og erlendis
um verðlaunavcitinguna og Ijóð
Olafs sér í lagi. Kkki er þar allt af
mikilli þckkingu eða skilningi
mælt. Vitaskuld er ekki ncma
eðlilegt að skoðanir manna séu
skiplar um viðurkenningu á borð
við hókmenntavcrðlaun, enda
enginn sá kvarði til sem unnt sé
að bregða á ólfk skáldvcrk og
ma'la þau hvert við annað
svo að óvggjandi sé. Kn hitt
ætti engum sem sæmilega
þekkir til rita Olafs Jóhanns
að blandast hugur um, að
hann er vel að þessum heiðri
kominn. Oildir þá einu hvort
litið er á Ijóðasöfn þau sem
hann er nú sæmdur fyrir, ellegar
skáidferil hans í heild sinni og
framlag hans til íslcnzkra bók-
mennta sfðustu áratugi.
Ritum Olafs má skipta f fjóra
flukka: Barnasögur, skáldsögur
smásögur og Ijóð. Hér vcrður far-
ið nokkrum orðum um hvern
flokk fyrir sig og sfðan vikið að
megincinkennum í list hans og
Iffsskoðun f Ijósi þess hver er
söguleg staða hans f bókmcnntun-
um.
Olafur Jóhann var aðeins sext-
án aia gdmall þegar fyrsla hók
hans kom út, harnasögurnar Við
Alftavatn (19:54). Ari síðar kom
annað safn, Um sumarkvöld. Báð-
ar þessar hækur hafa orðið býsna
lifseigar og hefur fyrri bókin ver-
ið prentuð fjórum sinnum. Um
svipað leyti samdi Olafur einnig
barnasöguna Glerbrotið sem hirt-
ist í /Kskunni 193fi, en hún var
ekki gefin Ú1 i bökarformi fvrr en
1970. llygg ég það fágætt að
verk jafn ungs höfundar
hafi staðizt álíka vel tím-
ans tönn og þessar einföldu og
yfirlætislausu harnasögur Ölafs. 1
fyrra kom safn þeirra út í danskri
þýðíngu og er víst enn hið eina
sem til er eftir höfundinn á þeirri
tungu, þótt brátt verði nú úr því
bælt.
Á síðari áratugum hefur Ölafur
aðeins birt eina stutta barnasögu,
Spóa (1962). Hún er listavel sam-
in og skemmtileg, stendur langt
framar obbanum af því lesmáli
sem nú er fastast haldið að ung-
um börnum. Það er skaði að Olaf-
ur skuli ekki hafa fengizt meira
við þessa grein en raun hefur á
orðið. Lengi vel ríkti það rang-
snúna bókmenntamat að ritun
barnabóka væri á einhvern hátt
ómerkari iðja en að skrifa handa
fullorðnum. Eimir reyndar eftir
af því enn í dag. Á þessu fékk til
að mynda Stefán Jónsson að
kcnna, sá höfundur sem af mestu
listfengi lagði rækt við ritun
sagna handa börnum og ungling-
um. Sumar sögur hans eru á al-
mennan mælikvarða i fremstu röð
islenzkra skáldsagna, en þær voru
ekki metnar að verðleikum fyrr
en að höfundi látnum. Að Stefáni
slepptum hefur enginn af beztu
höfundum okkar starfað að marki
á þessum vettvangi. Ég hygg að
Olafur Jóhann hefði getað eflt
hróður íslenzkra barnabók-
mennta verulega. Vonandi á hann
enn eftir að leggja þar hönd á
plóginn. Þörfin fyrir góðar barna-
bækur hefur ef til vill aldrei verið
hrýnni en nú þegar hrat og lág-
kúra fjölmiðlanna er nærtækast
ungum lesendum.
Fyrsta skáldsaga Ölafs Jóhanns
kom úr þegar hann var átján ára,
Skuggarnir af bænum (1936).
Sem vænta má er þetta ófullburða
verk á ýmsa lund, en hér má i
viðhorfum og viðfangsefnum sjá
visi þess sem koma skyldi. Sagan
segir frá ungum dreng, sem miss-
ir föður sinn, hrekst síðan til
vandalausra og er þar við illan
aðbúnað unz hann strýkur að
heiman. Þetta er býsna dapurleg
saga, harðneskja og ranglæti
heimsins yfirþyrmandi, en þó má
sjá að vonin um betri tíð visar
veginn: „... engin orð eru þess
umkomin að túlka þjáningu ver-
aldarinnar, enginn maður getur
skilið hana til neinnar hlitar. Þess
vegna er háð barátta fyrir því að
höllin í skugganum verði að veru-
leika, að draumarnir um sól og
vor megi rætast".
Næsta saga, Liggur vegurinn
þangað? (1940) er af öðrum toga.
Skuggarnir af bænum er sveita-
saga, en nú er sviðið Rcykjavík
samtímans i þungum skugga
kreppunnar. Ymsar manngerðir
koma hér við sögu, fulltrúar
ólíkra þjóðfélagshöpa. Aðalper-
sónan er ungur rithöfundur sem
býr við slíkan skort að hann verð-
ur tvívegis að sclja pennann til að
hafa ofan i sig. Hann snýr baki
við unnustu sinni og ætlar að
heyja strið sitt einn. Lifsskoðun
höfundar kemur gleggst fram i
þessu innskoti eða útleggingu:
„Hann grunaði ekki að þjáning
hans var óaðgreinanleg frá þján-
ingum annarra, eins og aldan er
óaðgreinanleg frá djúpinu. Og sá
sem berst gegn sjálfs sín böli, án
þess að berjast gegn böli annarra,
vígir sig glötuninni."
Ymislegt má að þessari sögu
finna. Einkum eru fulltrúar
hinna betur stæðu borgara yfir-
borðskenndar og ósennilegar
manngerðir og sagan í heild
stendur ekki undir sér sem trú-
verðug umhverfislýsing. Bókinni
var lika illa tckið og þótti auk
heldur til marks um það að ís-
lcnzkar bókmenntir væru á glöt-
unarleið. En á ferli höfundar sins
er hún áfangi sem ekki verður
horft framhjá. Það er líka fróð-
legt að bera hana saman við tvær
seinni Reykjavíkurskáldsögur Ól-
afs sem birtust löngu siðar. Að
þeim mun brátt vikið. Það vekur
furðu að svo hörð hrið skyldi gerð
að Liggur vegurinn þangað? á
sinni tið. Hitt er ljóst að höfundur
hefur enn ekki fundið þann tón
sem honum er eiginlegastur eða
GunnarStefónsson ^
„DREYRA
SKAL
BRÚUÐ"
Nokkurorðumskdldrit
Ölafs Jöhanns Sigurðssonar