Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1976, Blaðsíða 4
»
r
i
>
>
i
ARASIN A
GUERNICA
APRÍL 1937
Baskabærinn Guernica í rúst-
um eftir hina fólskulegu árás.
EINS OG
GENERALPRUFA
FYRIR
KOMANDI
Guernica er smábær á Norður-Spáni.
ekki langt frá Bilbao, „höfuðborg“ Baska.
Baskar eru þjóð óvíss uppruna. Mál þeirra
og menning eru ólík spænskri tungu og
menningu. Baskar hafa lengi barizt fyrir
fullri sjálfstjórn, og var hún veitt þeim i
byrjun borgarastríðsins, og þeir stofnuðu
lýðveldi. Baskar eru og voru miklir kaþól
ikkar og kirkjan var þeim hliðholl, þótt
þeir styddu lýðveldisstjórnina í Madrid.
Það var því kaldhæðnislegt, þegar hersveit-
ir þjóðernissinna létu til skarar skríða gegn
lýðveldi Baska. Báðir voru jafn tengdir
kirkjunni og þjóðernissinnar börðust undir
merkjum Krists ekki síður en fasismans.
Emilio Mola, yfirhershöfðingi þjóðernis-
sinna, hóf herferð sína með því að hóta að
leggja í auðn baskahérað, er Vizcaya heitir.
Kvaðst hann hafa „tækin til þess“. En
„tækin“ voru þýzkar flugvélar og stýrðu
þeim þýzkir flugmenn. Hersveitum Baska
var ekki vel skipað, og 26. apríl 1937 áttu
menn Mola aðeins 15 km ófarna til Guern-
iea. Einhvern tíma næsta sólarhring var
Guernica jöfnuð við jörðu; flugvélar þjóð-
ernissinna voru þar að verki. Sextán
hundruð manns fallnir er ekki ósennileg
tala.
HEIMSSTYRJ ÖLD
TÁKN
EYÐINGARINNAR
Fregnir um þetta I erlendum
blöðum ollu þvílíkum geðæsing-
um um heiminn, að þær eru ekki
hjaðnaðar enn. Áhrifin voru feiki
leg. Allar hinar hræðilegu hrak-
spár um áhrif skipulegra loftár-
ása, sem gagntóku menn svo mjög
framan af heimsstyrjöldinni, stöf-
uðu af atburðunum i Guernica —
og Barcelona. Og atburðurinn í
Guernica varð vinstri mönnum
tákn alls hins viðbjóðslegasta í
fari fasismans, tímamót I sögunni
og Picasso gerði hann ódauðlegan
í málverki sínu, „Guernica“.
Sagan af Guernica á rætur sínar
að rekja til fregnritara Lundúna-
blaðsins „The Times“ á Spáni.
Hann hét George L. Steer og var
æfður striðsfréttaritari. Hann var
á leið til Guernica daginn sem
loftárásin varð, og ferðaðist við
annan mann. Skyndilega birtust
sex Heinkelvélar i lofti og tóku að
skjóta á bæinn. Steer og félagi
hans, Holme, leituðu skjóls í
sprengigig, en flugmennirnir sáu
þá og vörðu u.þ.b. stundarfjórð-
ungi til að reyna að skjóta þá, en
tókst ekki. Þá um kvöldið sátu
þeir félagar ásamt fleirum að
snæðingi í Bilbao, er þeir fréttu,
að Guernica stæði i björtu báli.
Þótti þetta allótrúlegt, en samt
fóru nokkrir fregnritarar að gá.
Þegar þeir nálguðust bæinn var
himinninn uppi yfir honum bleik-
leitur af eldskini.
Fregnir fréttamannanna birt-
ust í kvöldblöðunum í London 27.
apríl. Fregn Steers kom í „The
Tirnes" (og víðar), en ekki birtu
ritstjórarnir hana glaðir, þvi þeir
vildu umfram allt hafa frið við
Þjóðverja. I fregninni segir
svo:„t gær lögðu flugsveitir upp-
reisnarmanna bæinn Guernica,
elzta bæ Baska og miðstöð menn-
ingararfleifðar þeirra algerlega i
auðn. Loftárásin á þessa óvörðu
borg langt að baki víglfnunnar
stóð f þrjár stundir og fimmtán
mfnútur nákvæmlega. Mikill
flugfloti af þrcmur gerðum —
Junker, Heinkel sprengjuvélar og
Heinkel orrustuvélar — varpaði í
sffellu á bæinn sprengjum, er
vógu allt að þvf 500 kg, og Ifklega
meira en 3000 tveggja punda