Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1976, Blaðsíða 12

Síðasti
framboðs-
fundur
Bjarna
frá Vogi
upp tóbaksbaukinn og leit í hug-
anum yfir allt sem hann hafói
gjört í bliðu sumarsins. Mörgum
fannst gott að huga að vetrarkom-
unni, líkt og þegar heilsað er
gömlum vini, þar sem hlöðurnar
voru fullar og víða frágengin
aukahey. En fljótlega vék þó
þetta ánægjulega samtal fyrir víð-
ari umræðugrundvelli. Bændurn-
ir margir hverjir létu yngri menn
ina um að draga féð og gleymdi
tímanum, þar sem þeir ræddu um
þjóðmálin og kosningarnar. Og
sumir hinna yngri gáfu einnig orð
í belg. Það var líkt og eftirvænt-
ingin lyfti undir ævintýraþrá
æskunnar, og að hún hlakkaði til
að koma út í stormsveip haustsins
í heimi stjórnmálanna. Ekki dró
það úr pólitískum umræðum
manna í réttunum, að báð-
ir frambjóðendurnir voru komnir
í héraðið og ætluðu að byrja fram-
boðsfundina þá í vikunni. Það
fréttist einnig, að Bjarni frá Vogi
'æri staddur þennan dag í þeirri
lögrétt héraðsins, par sem talið
va- að mest fjölmenni væri.
Framboðsfundir voru haldnir
dag eftir dag á aðra viku víðsveg-
ar um héraðið. Voru þeir vel sótt-
ir, enda var kosningin talin nokk-
uð tvisýn. Þegar fréttir fóru að
berast af fyrstu fundunum, voru
þær ekkert spennandi. Það var
sagt, að keppinautarnir væru að
miklu leyti sammála. Gat þetta
verið satt? Sumir urðu fyrir von-
brigðum. Öll von var þó ekki úti,
seinasti framboðsfundurinn var
eftir.
Frambjóðendurnir höfðu boðað
seinasta fund sinn í Búðardal
miðvikudaginn 26. september. Á
þann fund var fjölmennt. Aðrar
göngur voru um garð gengnar og
siáturtíð hafin. Veður var blítt
þennan dag. Það var einn af þess-
um haustdögum, þegar jafn-
dægrastormarnir taka sér algjört
fri. Þeir höfðu látið mikið til sín
taka undanfarna daga en virtust
halda miðvikudaginn heilagan.
Átti það efalaust þátt i góðri fund-
arsókn. Fundurinn hafði verið
boðaður kl. 5 síðdegis. Það var
logn og Hvammsfjörðurinn speg-
ilsléttur. Verkamenn í sláturhúsi
báðu um að fundi væri frestað um
tvo klukkutíma, eða þar til vinnu
við slátrun væri lokið þennan
dag. Urðu fundarboðendur góð-
fúslega við þeirri bón. Á meðan
beðið var gengu menn um „pláss-
ið“ og nutu viðkynningar og veð-
urblíðu. Mátti þá sjá tvo og þrjá í
hóp ræða saman af miklu fjöri.
Frambjóðendur voru þarna á
ferli, en ekki virtust þeir vera í
neinum sérstökum veiðihug. Þeir
sáust alls ekki á eintali við menn.
Flestir hlutu að vera á sama máli
um, að báðir voru mennirnir
gjörfulegir en þó næsta ólíkir.
Bjarni frá Vogi var meðalmaður á
hæð en gildvaxinn. Hann bar höf-
uðið hátt, gekk teinréttur eða
jafnvel délítið fattur. Hann var
berhöfðaður . þarna í veðurblið-
unni, og skein kvöldsólin á hið
bjarta höfuð hans. Hann var hvit-
ur fyrir hærum. Hárið var mikið
og afturkembt, ennið hátt og
kúþt,' augun snör, tillitið hvasst en
þó hlýtt, röddin hrein og skær,
málfærið hljómfagurt, málið
meitlað og skírt. Það var likt og
orðið íslendingur væri greipt í
hverja línu og hvern drátt í svip-
móti hans. Hann gekk á milli
manna, ávarpaði þá en var ekki
lengi á sama stað. Yfirbragðið var
glaðlegt, og gerði hann að gamni
sínu við menn. Var sem neistar
hrykkju af aíigum hans, þegar
hann hló. Theodór var hár maður
vexti en nokkuð lotinn. Hann var
þá á fertugsaldri en sýndist nokk-
uð eldri. Hreyfingar hans voru
hægar. Andlitið virtist við fyrstu
sýn vera fremur drungalegt en
það hvarf, þegar farið var að veita
manninum nánari eftirtekt. Við-
mót hans var vingjarnlegt og hlýtt
Augun voru falleg breytileg.
Stundum voru þau athugul og
spyrjandi, en þegar hann talaði
eða hlustaði á aðra, urðu þau svo
eldsnör, að það vakti athygli.
Theodór hafði sterka og hreim-
mikla rödd, og hann var svo hrað-
mælskur, að hann mun á þeim
árum hafa átt þar fáa sína líka.
Hann mælti stundum fram heila
setningu líkt og hún væri eitt orð,
og voru það kannske einu lýtin á
honum sem ræðumanni. Hann tal-
aði af þrótti og tilfinningu, og
hann virtist hafa mikil áhrif á
áheyrendur sína um hvað sem
hann talaði.
Þegar fresturinn var liðinn,
héldu menn til fundarhússins.
Það ver gömul fjárhúsasamstæða,
sem Bogi Sigurðsson, fyrrverandi
kaupmaður, þá póstafgreiðslu-
maður, átti. Þetta var ekki stór
bygging, hvorki hátt til lofts eða
vítt til veggja og ekki á neinn hátt
hentugur fundarstaður. Þótti
mörgum einkennilegt, að fram-
bjóðendur skyldu safna fólki á
þennan stað. Þingstaður viðkom-
andl hrepps var þá í Hjarðarholti.
Þar voru riæg húsakynni til fjöl-
menns fundarhalds, rneðal annars
rúmgóð skó'astofa. Sumir tö.'du
þetta hafa verið vegna verka-
manna í sláturhúsi, en aðrir
sögðu, að Bjarni frá Vogi hefði
ekki viljað hafa fundinn í Hjarð-
arholti vegna þess, að einn höfuð-
andstæðingur réði þar húsum. En
hvað sem um það var, þá þyrptust
menn í fjárhúsin með álíka ákafa
og hjörðin, sem kemur úr hagan-
um og finnur heyilminn leggja á
móti sér við dyrnar. Verkamaður
frá sláturhúsi, konan, sem kom
frá því að sjóða slátrið, bóndinn
og vinnumaðurinn, sem höfðu
verið í göngum og réttum tvo und-
anfarna daga, eða komið heim úr
sláturferð síðastliðna nótt. Allt
þetta fólk mættist þarna við fjár-
húsdyrnar með engu minni eftir-
væntingu en leikhúsgestirnir i
anddyri Þjóðleikhússins á seinni
árum. 1 syðstu kró fjárhúsasam-
stæðunnar logaði á stórum olíu-
lampa. Þar var og borð og nokkrir
stólar. Þegar fundurinn hófst,
sátu þar 4 menn: Það voru fram-
bjóðendurnir tveir, eigandi fund-
arhússins og Jón Jónasson, hrepp-
stjóri á Hrappsstöðum, sem val-
inn hafði verið sem fundarstjóri.
í næstu kró voru tveir bekkir, á
þeim sátu konur. í jötunum og
hinum krónum voru aðrir fundar
menn, sem höfðu engin sæti.
Bjarni frá Vogi setti fundinn og
var einnig málshefjandi. Hann
hóf mál sitt á þessa leið: „Hátt-
virtu kjósendur. Þó að ég fari nú
að gerast roskinn maður og sé
búinn að fást við stjórnmál í all-
mörg ár, finn ég ei merki þess, að
starfskraftarnir séu farnir að
þverra eða þjóðmálaáhuginn að
dofna. Ég hef því ennþá einu
sinni ráðist í að bjóða mig fram til
þings fyrir Dalamenn, því að gott
er góðum að þjóna.“ Að svo
mæltu rakti Bjarni störf sín og
stefnu á undanförnum þingum og
nefndi þar fyrst sjálfstæðismálið.
Hann seildist þar langt aftur í
tímann, og menn fundu að ennþá
logaði eldurinn, þegar Bjarni
setti þessa háleitu hugsjón sína
ofar öllum öðrum málum. Hann
ræddi síðan á skipulegan hátt af-
stöðu sína til atvinnu- og mennt-
unarmála. Vakti þar nokkra at-
hygli skoðun hans í skólamálum.
Hann virtist vera fylgjandi heim-
ilisfræðslu fram að fermingar-
aldri, síðan tækju við unglinga-
skólar, sem önnuðust alþýðu-
fræðslu æskuáranna. Þetta vakti
nokkra athygli, einkum seinna á
fundinum. Ræða Bjarna var við-
feðm, hógvær og að miklu laus við
ádeilur.
Theodór tók næstur til máls og
hóf ræðu sína þannig: „Háttvirtu
fundarmenn: Ástæðan til þess, að
ég hef gerst svo djarfur að bjóða
mig fram til þings fyrir þetta
kjördæmi er sú, að nokkrir menn
hér i Dalasýslu hafa farið þess á
leit við mig. Ég hef þó ekki starf-
að að stjórnmálum um ævina en
lagt stund á að þroska mig á sviði
landbúnaðarins.“ Svo sagði Theo-
dór: „Ég er alinn upp í fátækt og
býst við, að það fylgi mér niður í
gröfina að vera kotungur í anda.
En þekking mín á sviði landbún-
aðarins hefur sannfært mig um
það, að hann sé fjöregg þessarar
þjóðar. Ég tel það þroskandi og
göfgandi fyrir þjóðarsálina að hin
uppvaxandi kynslóð alist upp við
þau störf, sem fela í sér það hlut-
verk að hlú að lífinu." Theodór
ræddi siðan um jarðræktarlögin
og fleiri landbúnaðarmál og sam-
göngumál. Hann kvaðst vera and-
vígur járnbrautarmálinu, sem þá
var nokkuð á dagskrá, og enn-
fremur var hann andvígur þeim
sið, að samþykkja f járveitingar til
einstakra manna. Ýmsir töldu, að
hann hefði einkum átt við þessi
mál, þegar hann sagðist vera kot-
ungur í anda. Hinsvegar mun
flestum hafa fundist, að þegar
hann talaði um jarðræktarlögin
og framfarir á sviði landbúnaðar-
ins, væri það enginn kotungur
sem talaði.
Þegar Theodór hafði lokið máli
sínu, kvaddi Bjarni sér hljóðs á
ný. Hann sagði, að sumir væru
hissa á þvi, að þeir keppinautarn-
ir væru ekki alltaf að rífast á
fundunum. Hann kvaðst vera
keppinaut sinum um margt sam-
mála og lýsti ánægju sinni yfir að
hlusta á hann, einkum, þegar
hann talaði um áhuga fyrir land-
búnaðarmálunum, sem þeir væru
sammála um að væri fjöregg þess-
arar þjóðar. Þó kvað hann það
vera nokkur mál, sem þeir litu
ekki að öllu leyti sömu augum.
Dvaldi hann þar fyrst og fremst
við fjárveitingar til einstakra
manna. Ekki fór fram hjá áheyr-
endum, þegar Bjarni lýsti sam-
stöðu sinni við áhugamál Theo-
dórs, að þar var beitt mikilli lagni
og forðast að skapa deilur. En
þegar kom að fjárveitingum til
einstakra manna kvað nokkuð við
annan tón. Hann mælti þá meðal
annars á þessa leið: „Ungur mað-
ur er efni I afburðamann t.d. lista-
mann. Foreldrar leggja mikið á
sig til að sjá vonir sinar og barns-
ins síns rætast. Þegar getu þeirra
þrýtur, taka við frændur og vinir.
En svo kemur að því, að þeir geta
ekki meira. Þá eru tvær leiðir
fyrir hendi hjá hinum unga snill-
ingi. Önnur er að hætta námi, hin
er að leita á náðir opinberra aðila.
Manndómsmenn velja siðari kost-
inn. Á að svara slíkri málaleitun
neitandi? Ég segi nei. Á að kæfa
vonir foreldra og vina um framtíð
þessa unga manns? Ég segi nei. Á
að gera að engu allt sem þetta
fólk hefur látið af hendi rakna
vini sínum til þroska? Ég segi nei.
Á að svipta þjóðina verkum snill-
ingsins til að geta sparað nokkrar
krónur? Ég segi nei. Það á að
svara málaleitun hans játandi.
Háttvirtur keppinautur minn tal-
aði um að hlú að lífinu. Er þetta
ekki að hlú að lífinu i fyllsta
mæli? Ég veit að við nána athug-
un sjá menn hvað er rétt í þessum
efnum, því það eru ekki heimskir
menn I þessu landi."
Þegar Bjarni hafði lokið máli
sínu í annað sinn var nokkuð löng
þögn. Þannig leið litil stund. Sum-
um mönnum fór að óróast. Þá
langaði í eitthvað, sem var meira
spennandi. Það leið heldur ekki
langur tími þar til fundarstjóri
var ávarpaður úr einni jötunni.
Það var skólastjórinn i Hjarðar-
holti, sem kvaddi sér hljóðs. Hann
ruddi sér ekki til rúms en talaði
þar sem hann stóð. „Ég býst við
þvi,“ sagði Björn skólastjóri, „að
það sé búist við því að við, sem
höfum farið þess á leit við ákveð-
inn mann, að hann bjóði sig fram
til þings fyrir Dalasýsiu á móti
þeim þingmanni, sem i mörg und-
anfarin ár hefur verið þingmaður
kjördæmisins, skýrum frá því
hversvegna við höfum gert það og
hvers vegna við snérum okkur til
þess manns, sem raun varð á. Og
ég vona að háttvirtur þingmaður,
Bjarni frá Vogi, sem alinn er upp
í sveit, hafi ekki gleymt svo lífinu
i sveitinni, að hann geti ekki þol-
að — þar sem við erum nú staddir
í fjárhúsi — að heyra tvílembing
jarma svolitla stund.“
„Jarmaðu nú, Móri minn, hvar
sem þú ert.“ Eins og örskot flaug
þessi setning um „fundarsalinn."
Flestum varð litið í ljósbirtuna,
og mörgum varð minnisstæður
glampinn, sem lék um andlit
Bjarna frá Vogi við hið daufa
lampaljós, þegar hann hló að
fyndni sinni, enda var mörgum
innskotssetningum hans við-
brugðið, bæði innan þings og ut-
an. Þetta innskot Bjarna í ræðu
Björns vakti mikla athygli. Á
næstu vikum komu nokkrar stök-
ur, sem flugu um héraðið og
nefndar voru einu nafni „Móra-
vísur“. Menn köstuðu þeim á milli
sin, en engin þeirra mun hafa
haft það til síns ágætis að geta
lifað nema rétt fram yfir kosning-
arnar. Ræða Björns var á þessa
leið:
„Þjóðin vill sækja fram. Það er
skoðun hugsandi manna um allt
land að vinda þurfi bráðan bug að
því að efla þurfi atvinnuvegi þjóð-
arinnar, svo að þeir geti, sgm
fyrst, orðið öflug undirstaða Itnd-
ir fjölbreyttu menningarlífi, sem
geri þjóðina færa um að endur-
heimta að fullu frelsi sitt, þegar
þar að kemur. Við hér í Dalasýslu
sem teljum, að menn eins og
Bjarni frá Vogi hafi ekki þessi
sjónarmið nógu rík í huga, höfum
tekið höndum saman um að velja
annan mann til að fara með um-
boð héraðsins á Alþingi. Bjarni
frá Vogi hefur verið svo fyrirferð-
armikill á þinginu, að við gátum
ekki verið þekktir fyrir að setja
neinn andlegan eða likamlegan
væskil i það sæti. Og ég býst við
að hverjir, sem hafa séð og heyrt
Theodór muni viðurkenna, að
hann sé hvorugt. Við höfum valið
þann mann, sem hefur varið
miklu af tíma sínum og orku til að
búa sig undir að helga landbúnað-
inum lífsstarf sitt, sem leiðandi
maður, og þar að auki er hann
málsnjall, gætinn og glöggur. Ég
vildi verða manna seinastur til að
leggja stein i götu menntunar og
lista. Ég kom til Reykjavíkur i
vor, hafði lítinn tima en gat þó
ekki stillt mig um að skoða lista-
safn Einars Jónssonar og það get
ég sagt ykkur, að svo hrifinn var
ég þá, að ef á því augnabliki hefð.
legið fyrir Reykjavík það sem lá
fyrir Sódóma forðum, og ég hefði
átt rétt til að biðja einhverju
vægðar, þá hefði ég valið lista-
safnið hans Einars Jónssonar. En
þó það sé gott að geta aðstoðað
afburðamanninn, þá megum við
ekki gleyma því, að á meðan við
teljum okkur ekki hafa efni á að
láta ljós menntunarinnar skina
inn I hugskot almennings meira
en orðið er mun vafasamt hversu
við getum gengið langt á braut
bitlinganna. Ég held að ráðamenn
þjóðarbúsins ættu að taka til fyr-
irmyndar bóndann, sem gætir vel
að hverjum eyri og sparar allt,
sem mögulegt er og getur, þegar
bezt lætur, lagt litla upphæð til
umbóta á jörð sinni eða til menn-
ingar barna sinna.
Sumum fundarmönnum fannst
Björn ekki standa sig nógu vel og
töldu, að Bjarni hefði slegið hann
út af laginu með Mórainnskotinu.
Sögðu þeir, að Björn hefði ætlað
að vegaaðBjarnaen verið felldur
á sinu eigin bragði. Einhver frum-
stæðasta ánægja áhorfandans að
islenzkri glímu er að sjá annan-
hvorn glímumanninn detta, og oft
er sá glimumaður dáður mest,
sem snöggust leggur á glimu-
brögðin. Þessvegna verða áhorf-
endur stundum hissa á úrskurði
dómendanna, einkum að því er
snertir fegurðarglímu. Björn
byrjar með því að setja á Bjarna
létt leggjabragð, minnir á „tvi-
lembingana" og bendir á fundar-
húsið til samræmis. Bjarni svarar
leggjabragði Björns með snöggum
hælkrók gefur tvílembingnum lit
og nafn og fleygir þannig
hanskanum að Birni. Áheyrendur
verða spenntir líkt og einhver sé
að detta. En létt og mjúkt hoppar
Björn upp úr glimubragðinu. Við-
horf hans er þetta: Fyrst Bjarni
ætlar að bæta mórauðu ofan á
svart, skal hann látinn einn um
slík vinnubrögð. Af sinni alkunnu
lipurð og ljúfmennsku bendir
Björn á viðhorf sin og samherja
sinna, bendir á hæfni og glæsileik
mótframbjóðanda Bjarna, lýsir
aðdáun á verkum listamannsins
og viðurkennir um leið sterkasta
þáttinn í starfsemi Bjarna, gagn-
rýnir eyðslu og óhóf á „hærri
stöðum" og bendir loks á bóndann
sem fyrirmynd ráðamanna
þjóðarbúsins, kemur fram sem