Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1976, Blaðsíða 5

S1 J ^ÍPMYNt) GADDAFI
Maður hugsjóna og hryðjuverka
Á HINIJ heimspólitíska dagatali var
minnzt tveggja merkisviðburða um
mánaðamótin síðustu, en það voru af-
mæli án fagnaðar. Fyrir einu ári gerðu
Egyptar og Israelsmenn með sér annan
Sinai-sáttmálann fyrir tilstilli Kissing-
ers. Og fyrir sjö árum velti hinn korn-
ungi Muammar al-Ghaddafi, höfuðsmað-
ur, hinum aldurhnigna konungi Idris 11.
úr valdasessi í Líbýu. En hvorki Egypt-
inn Sadat né Líbýumaðurinn Ghaddafi
hafa ástæðu til fagnaðar. Það er öðru
nær: Þeir verða að vera varir um sig
hvor gagnvart öðrum. Eftir að Sadat vill
ekki lengur beita sér gegn ísrael með
strfði, heldur með samningum, úthúðar
Ghaddafi honum sem svikara i þjónustu
zfonismans og heimsvaldasinna, og eftir
að Líbýumaðurinn sendi fulltrúa sfna
með sprengjur til Egyptans, hefur Sadat
kallað hann vitfirring og sent 30.000
hermenn til landamæra nágrannarfkis-
ins.
Eftir að viglína skildi sundur vini og
óvini í Líbanon, og Sýrlendingurinn Ass-
ad studdi kristna menn, en Sadat Pales-
tfnumenn, hefur umheimurinn orðið
enn ruglaðri f málefnum Araba en áður
— og einnig af því, að nú vilja Egyptinn
og Líbýmaðurinn koma hvor öðrum fyrir
kattarnef, enda þótt þeir ynnu að því að
sameina bæði rfkin fyrir aðeins tveimur
árum. Og ennfremur af þvf að árið 1971
bjargaði Ghaddafi súdanska leiðtogan-
um Numeiri, er kommúnistar gerðu upp-
reisnartilraun í Súdan, en í júlf sfðast-
liðnum reyndi hann með hjálp keyptra
málaliða að reka hann frá völdum.
Hinn „geggjaði" arabíski heimur — og
hinn „geggjaði" Muammar al-Ghaddafi
þar fyrir miðju? Skömmu eftir valda-
töku sína lét hann svo ummælt í fljót-
færni og ofmetnaði: „Ég finn, að hin
arabíska þjóð elur i brjósti sér boðskap
til umheimsins, til heims, sem þegar i
dag hefur knýjandi þörf fyrir þennan
boðskap“ — var boðskapurinn steyptur I
blý?
„Bróðir offurstinn", eins og hann er
kallaður heima fyrir, fæddist fyrir 34
árum í Bedúfnatjaldi í eyðimörkinni út
frá Stóra Syrtuvogi. Menn hafa gert sér
ýmsar hugmyndir um manninn á hinum
stutta valdaferli hans, en mesta furðu
vekur þó allténd, að hann skuli hafa
getað haldið völdum svo lengi gagnstætt
margra ætlan. Af þeim 10 liðsforingjum,
sem stóðu fyrir byltingunni 1. september
1969, eru nú aðeins f jórir f embættum
enn. Öumdeilanlegt er það einnig, að
tekjum af oliusölu, sem nema um 1500
milljörðum fsl. kr. árlega, hefur hann
varið til félagslegra umbóta og velmeg-
unar f þágu hinna tveggja milljóna íbúa
landsins.
En hann verður fyrir stöðugum von-
brigðum vegna hinna háfleygu alara-
bfsku hugsjóna sinna og draumóra.
Hvorki varð komið á sambandi hinna
þriggja rfkja, Egyptalands, Sýrlands og
Lfbýu, né sameiningunni fyrst við
Egyptaland og sfðan við Túnis. Ghaddafi
tókst hvorki að verða arftaki Nassers
með málskrúði sfnu og belgingi né held-
ur að ryðja andstæðingum sfnum úr vegi
með sprengjutilræðum eða að leysa deil-
ur á borð við þær f Lfbanon.
Þá hafa hryðjuverkamennirnir, sem
hann hefur stutt með milljóna fjárupp-
hæðum — á írlandi, f Eritreu, á Filipps-
eyjum, f Tschad eða Marokkó — ekki
heldur getað rutt honum þá braut, sem
hann ætlaði að spranga sem spámaður
hinnar „þriðju lausnar" milli
kapitalisma og kommúnisma með
„grænu bókina“ sína f hendi. I hana
hefur hann skráð hrærigrautsheimspeki
sfna um „hið sanna lýðræði". Hann hef-
ur sagt: „Græna bókin hefur að geyma
hina endanlegu lausn vandamálsins um
stjórn rfkisins. Hún vfsar mönnum leið-
ina burt frá tfmum einræðis inn f aldir
hins sanna lýðræðis."
Ghaddafi, sem oft dvelst vikum saman
úti f eyðimörkinni við hugleiðingar, er
orðinn pólitfskur útlagi. 1 anda hinna
ströngu kenninga Múhameðs hefur hann
látið loka öllum börum í Líbýu, bannað
stranglega hvers kyns opinberar
skemmtanir, forboðið vændi, fyrirskipað
„menningarbyltingu" gegn spillingu og
lýst Kóraninn lögbók alls mannlegs lífs
— en jafnframt hefur hann fjármagnað
flugvélarán, sprengjutilræði og mann-
rán. Er hann í raun og veru meinlæta-
glæpamaður? Eða maður eins og vinur
hans f Oganda, Idi Amin, sem heimurinn
lítur á sem glæpamann og fffl f senn?
Eða er hann róttækur byltingarmaður,
sem telur öll meðul réttlætanleg, jafnvel
morð, til að leiða heiminn á nýjar braut-
ir?
Það er orðin venja að kenna Ghaddafi
um öll hryðjuverk og allar uppreisnartil-
raunir, sem standa í sambandi við „hinn
arabíska málstað'* — við frelsun Pales-
tfnu eða frelsun undan rfkjandi „aftur-
haldssinnum". Það er sama hvort um er
að ræða „svarta september" 1972 i
Munchen, brottnám ráðherra á OPEC-
ráðstefnunni f Vín 1975 eða flugránið,
sem endaði svo sögulega á Entebbe-
flugvelli — hvort ráða eigi af dögum
konunginn f Marokkó, forsetann I Túnis,
Sadat eða Numeiri — alltaf er Muammar
al-Ghaddafi sjálfkrafa talinn vera upp-
hafsmaðurinn og fjárveitandinn.
I mörgum tilfellum stendur það einnig
heima. Syndabyrði Líbýumannsins er
vafalaust meiri en margra annarra þjóð-
arleiðtoga. Þó að hann hafi fyrir nokkru
reynt að gefa i skyn f þýzka blaðinu
„Spiegel“, að hann fordæmdi alla
hryðjuverkastarfsemi, þá kom hann
skömmu sfðar fram á ráðstefnu hinna
óháðu ríkja i Colombo sem ofstækisfull-
ur forsvarsmaður hennar: Þeir (hryðju-
verkamennirnir) væru allir að berjast
fyrir frelsi og sjálfstæði. Og eitt er jafn-
vfst, að hinir arabfsku valdhafar grfpa
ævinlega til þess að kenna „hyrðjuverka-
foringjanum" í Tripolis um allar upp-
reisnir f eigin löndum, öll banatilræði,
sem þeim eru sýnd, til þess um leið að
beina athyglinni frá innanlandsdeilum.
Ghaddafi, sem án efa er fús til að greiða
fé fyrir ofbeldi og ódæði, er orðinn
blóraböggull hinna arabísku bræðra
sinna.
Það gengur svo langt, að Sadat segir
hann „hundrað prósent sjúkan" og kall-
ar hann „algeran djöful“, og blöðin i
Kairo hæða hann sem „þorpsfiflið" og
hafa það eftir útlægum fyrrverandi ráð-
herra Ghaddafis, að hann hafi dottið af
úlfaldabaki 12 ára gamall og hafi ekki
verið með öllum mjalla síðan (sagt er, að
hann rifi af sér klæðin í flogaveikiköst-
um og mölvi húsgögnin á skrifstofu
sinni). Árásirnar á Ghaddafi í orðum
nálgast að vera beinar striðsyfirlýsingar.
Eftir siðustu uppreisnartilraunina í
Khartum, þegar Numeiri slapp nánast
fyrir kraftaverk, ákváðu þeir Numeiri,
Sadat og Chalid, konungur Saudi-
Arabiu, að beita sér héðan f frá eindreg-
ið að því að losa sig við Ghaddafi.
Áróðursspjöldin gegn Israel á húsveggj-
um í höfuðborg Súdans hafa nú horfið
undir ný veggspjöld. Þau sýna, hvernig
sovézkir „Kalaschnikovar" fara að þvi að
notfæra sér upphlaupsmenn. Egyptinn
hefur manað líbýsku þjóðina með þess-
um orðum: „Hver þjóð, sem heldur, að
hún verði að ganga með handjárn, getur
dregið augljósan lærdóm af gamalli og
nýrri sögu.“ Og átrúnaðargoð hennar
fékk að vita þetta: „Ég mun ekki láta
hann óáreittan í þetta sinn.“
Fyrir skömmu sagði Sadat við gest
sinn, þegar talið barst að hinum slæma
nágranna: „Engar áhyggjur, hann er að-
eins til ama. Eins og fluga, sem ergir
mig. Fyrr eða síðar sezt hún á borðið hjá
mér.“ Hann lyfti handleggnum og sló
flötum lófanum á borðiö. „Flugan trufl-
ar mig ekki lengur.“
Fyrir stuttu var tilkynnt í Beirút:
Stríóið, sem hefur geisað í Líbanon i 17
mánuði, hefur þegar kostað 40.000
manns lífið. Það munar ekki miklu, að
einnig brjótist út stríð í öðru horni hins
arabiska heims: milli Egyptalands og
Líbýu. Sovétmenn, bandamenn
Ghaddafis, eftir að þeir misstu Sadat og
hófu að tortryggja Assad, hafa þegar
varað við þeim „hættum, sem heims-
friðnum eru búnar.“
Fyrstu sjö árin á valdastóli i Libýu á
Ghaddafi nú að baki og má prisa sig
sælan. En mun hann lifa af næstu árin,
hann sem vildi verða í sögunni hinn nýi
Saladin Arabiu?
Sveinn Ásgeirsson þýddi úr „Die
Zeit“.
©