Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1976, Blaðsíða 6

Eru konur nægilega undir það
búnar að annast framfærslu
heimilis og fjölskyldu, ef þörf
krefur?
Hvaða möguleika til þess hefur
sú kona, sem skyndilega og óvið-
búin verður að taka við forsjá
heimilis ásamt framfærslu og
menntun fimm barna, þegar
heimilisföðurins missir við?
Til fróðleiks þeim, er kynnu að
hafa áhuga á þvl málefni, hefur
ein þeirra kvenna, er reynslu
hafa af því að leysa þennan
vanda, veitt mér viðtal. Ekki er þó
svo að skilja að skilyrði allra
kvenna undir þessum kringum-
stæðum séu hin sömu, en óneitan-
lega virðast llfskjör þeirra vera
svipuðum takmörkunum háð, sé á
heildina litið.
Fjóla Loftsdóttir býr ásamt
þrem yngstu sonum sinum að
Laugarnesvegi 92, en þar hefur
hún búið síðustu tvö árin. Áður
bjó f jölskyldan á Hólmavík.
Eins og fram kemur I samtali
okkar, getur hún ekki talist ein
þeirra kvenna, sem verst eru sett-
ar, þar sem hún hefur búið I eigin
húsnæði síðan maður hennar féll
frá fyrir um það bil nlu árum.
Einnig má segja að hún hafi að
nokkru notið betri aðstöðu, hvað
atvinnu og vinnutlma við kemur,
en margar aðrar konur, sem svo
er ástatt um; en enginn vafi leik-
ur á, að reynsla hennar lýsir að-
stæðum margra kvenna I svipuð-
um sporum.
— Við byrjuðum búskap að
Kaldrananesi I Bjarnarfirði en
maðurinn minn, Jóhann Jónsson
•var ættaður þaðan. Sjálf er ég frá
Bólstað í Steingrlmsfirði, svo við
vorum bæði Strandamenn, segir
Fjóla Loftsdóttir.
Við bjuggum þó ekki nema eitt
ár I Kaldrananesi, þá fluttum við
til Hólmavíkur og komum okkur
þar upp heimili, fyrst I leiguhús-
næði en byggðum okkur seinna
hús þar. Maðurinn minn stundaði
sjóinn, átti bát með öðrum manni
og allt gekk vel. Ég vann bara við
heimilið fyrstu árin en eftir að
tengdamóðir mín kom á heimilið
til okkar, kom fyrir að ég fór I
vinnu I frystihúsinu á Hólmavík.
Það kom af sjálfu sér, þar eru
flestir tengdir þessari atvinnu-
grein og barnmörgum fjölskyld-
um veitir ekki af viðbótaartekj-
um. En þetta hefði ekki verið
mögulegt nema fyrir það að
tengdamóðir mln sá um börnin á
meðan ég var I burtu. Nei, það var
ekkart barnaheimili á Hólmavlk
og er ekki enn. En þetta var varla
meira en tilbreyting fyrir mig og
dálitlar aukatekjur fyrir heimilið.
— Vorið sem elsti sonur okkar
fermdist, réðumst við i húsbygg-
ingu. Það var árið 1963. Á næsta
ári fluttum við inn I hálfgert hús-
ið og gerðum ráð fyrir að ljúka
því smám saman. En I október
árið eftir, veiktist maðurinn minn
og komst ekki aftur til heilsu. Þó
reyndi hann eftir mætti að full-
gera húsið, en til þess entist hon-
um ekki heilsa.
Þá var komið að húsfreyjunni
að taka við framfærslu fjölskyld-
unnar. Einu möguleikarnir voru
að fara frá börnunum og vinna
fullan vinnudag I frystihúsinu.
Nú var aðstaðan til þess erfiðari
en áður, þar sem föðuramma
barnanna var ekki lengur á heim-
ilinu.
Hvernig leystir þú spursmálið
um gæslu barnanna, þar sem ekk-
ert barnaheimili var á staðnum?
— Það varð að leysa á þann eina
hátt, sem tiltækur var, að skilja
yngstu drengina, sem þá voru
fjögurra og sex ára, eina eftir
heima. Dóttir mln fór I skólann
snemma á morgnana og eldri
©
Þorbjörg Helgadóttir
Að yrkja
limrur
íslenzku
á
Árið 1965 kom út ljóðabók eftir Þor-
stein Valdimarsson sem nefndist Limr-
ur. Bók þessi var alger nýjung f íslenskri
ljóðagerð fram til þessa. Limra er
fslenskun á enska orðinu Limrick sem er
heiti á borg á Irlandi, en þessi bragar-
háttur er kenndur við hana.
Bernskuslóðir limrunnar eru á Bret-
landseyjum þar sem hún birtist fyrst I
barnabókum. Fyrsta limrukverið var svo
fært I letur árið 1821. Voru það sögur af
sextán gömlum og dásamlegum konum,
og skömmu sfðar kom út annað kver um
ævintýri fimmtán herramanna. En það
var ekki fyrr en Játvarður Hlér kom til
sögunnar að lff færðist í limruna og hún
varð vinsæl. Nú ortu menn nær alltaf
sömu limruna að formi til og byrjuðu þá;
There was an old man from... eða There
was á young lady of... Þetta varð til þess
að formið varð nokkuð staðnað og endur-
tekningin olli tilbreytingarleysi og fá-
breytileika. En þó varð hún mönnum
aðgengileg, mikið vegná einfaldleikans
svo og efnisins. Enska limran var aðal-
lega skop og orðaleikir svo og klám.
Voru sumar þeirra meira að segja svo
slæmar að þær þóttu ekki prenthæfar
nema i Frakklandi! I limrunum voru
einnig hinar mestu kynjahugmyndir og
fjarstæður eða hreint rugl. Þetta gerir
limruna svo heillandi og skemmtilega
svo og fimmlínu formið.
Notkun ensku limrunnar er að sumu
leyti hliðstæð notkun fslensku ferskeytl-
unnar. Báðar eru þær stökur, kastað af
munni fram, fremur en heil kvæði.
Formi ensku limrunnar verður best lýst
með þvf að bera hana saman við islensku
ferskeytluna.
1 ferskeytlunni eru fjórar ljóðlfnur og
yfirleitt tvíliðir þó að þríliðum sé stund-
um skotið inn. I limrunni hins vegar eru
fimm ljóðlínur og hún byggist að mestu
leyti upp af þrfliðum. í ferskeytlunni er
vfxlrím algengast en þó geta ljóðlínurn-
ar verið samrímaðar bæði tvær og tvær
og sömuleiðis allar fjórar. I ensku limr-
unni rfma saman 1., 2. og 5. ljóðlfna en 3.
og 4. eru sér um rim.
Fimmta linan er merkilegust í þessu
ljóðformi þvf að samlokuhættir eru
algengastir f fslenskum kveðskap. Þó er
Svarkurinn eftir Grim Thomsen eins-
konar sambland af limru og ferskeytlu,
þ.e. ljóðlinurnar eru fimm eh rímið öðru
vísi, þar ríma 1. 3. og 4. ljóðlina og 2. og
5. ljóðlína. Auk þess notar Grfmur nær
eingöngu tvfliði, en eins og áður er getið
eru þríliðir einkennandi fyrir limruna.
Fyrsta vfsan úr Svarknum hljóðar svo:
Kerling ein, hinn versti vargur,
voða f lagðið tunguskætt,
heimilis djöfull hjúum argur —
hana reyndi að temja margur,
um hana gat enginn tætt.
Limran er eins og áður segir líkt og
ferskeytlan aðailega stökur þar sem eng-
in ein heildarstefna er ráðandi. Heil
kvæði hafa þó verið ort undir limruhætti
og er revíuljóðið Hann var sjómaður
dáðadrengur gott dæmi um þaó:
Hann var sjómaður dáðadrengur
en drabbari eins og gengur.
Hann sigldi f höfn
um sæfexta dröfn,
þegar sfldin hún sást ekki lengur.
Eftir þennan formála væri rétt að snúa
sér að islensku limrunni. Heldur Iftið
hefur farið fyrir henni f íslenskum kveð-
skap fram til þessa. Þó var prestur nokk-
ur austur við Lagarfljót sem orti limrur
út af kraftaverkasögu í Nýja Testament-
inu. Svo er það revíuljóðið sem áður er
getið og ort er við erlent sönglag. Þar
með er að segja má upptalinn sá kveð-
skapur Islenskur sem ortur er undir
limruhætti. Það væri því ekki út f hött að
segja að Þorsteinn Valdimarsson sé höf-
undur fslensku limrunnar. Skal nú
skyggnst inn f limrukveðskap skáldsins.
Þorsteinn er öllu hógværari en Hlér
konungur í sfnu limrukveri. Hann bregð-
ur þó fyrir sig brunavísum eins og f
limrunni Þungi:
! marz, eftir morffnblund,
léttist mamma um 9 pund.
Hún var léttúðardrós,
pabbi iéttmatrós —
og hafði létzt f júní um £.
Gáski og saklaust gaman er gjarna f
limrum Þorsteins og er limran Banvæni
ágætt dæmi um það:
Cr dönskuframburði dó
um daginn Spói f Mó.
Æ, annað eins kvef
í annað eins nef
er annað en grfn, það var nóg.
Orðaleikirnir eru honum ekki síður
nærtækir en ensku limruskáldunum og
sem dæmi er hin skemmtilega limra
Mömmuleikur:
Tvær leikbrúður nefndust Lon og Don,
og Lon unni Don og Don unní Lon.
„Elsku Don, „Elsku Lon,“
lon og don —
og „elsku London,“
þegar þau eignuðust son.
Limrur Þorsteins fara ekki varhluta af
fjarstæðunni sem var aðal Hlés. Dæmi
um þetta er limran Söngprjón:
0, himnesku höfuðtónar!
Ja, hvernig sönghryssan prjónar!
Upp á a, upp ác,
upp á f, upp á tré —?!
Ég hef alveg misst af þeim sjónar...
Þorsteinn yrkir lfka um pólitísk efni,
um hitamál samtíðarinnar, eins og góðu
skáldi sæmir. Verður honum hvort
tveggja erlend og innlend pólitík að
yrkisefni. Dæmi um heimspólitfkina er
limran Hvimleiði:
Hann Ami er ófarinn heim.
AUir amast við gestinum þeim.
En það er metnaður Ama,
að engum sé sama
um Ama um gjörvallan heim!
Innienda pólitíkin speglast f hernám-
inu, t.d. Hreingerningaþanki:
Það er svipað um hernámið hér
og horngrýtis rykið hjá mér:
Það seiglast að falla,
það svfnar út alla —
og sést ekki fyrr en það fer.
Ekki er laust við að heimspekilegar
vangaveltur séu i nokkrum limrum Þor-
steins og er fyrsta fslenska limran í
kverinu einmitt af þvi tagi. Sköpunar-
saga:
Guð varp handfylli’ af sandi’
út I hyl;
þá var heimurinn orðinn til
með sandi af gæðum —
nema seðlum og kvæðum;
þar kom Satan og andvakan til.
Fimmta Ifnan I limrunni rýmkar mjög
sögusviðið og er limran Bautasteinninn
gott dæmi:
Þeir létu’ ei hans letraða bjarg
á hans leiði — ef þvflfkt farg
yrði upprisutálmi. —
Að sungnum sálmi
var það sett o’ná kellingarvarg!
Neisti þessarar limru mun sá að svo er
sagt að sóknarbörn Tómasar Sæmunds-
sonar létu gera legstein á leiði hans.
Þegar steinninn var gerður fengu menn
eftirþanka að steinninn væri svo þungur
að Tómasi kynni að reynast erfitt að risa
undan honum á dómsdegi. Það fangaráð
var tekið að setja steininn ekki ofan á
Tómas heldur einhvern niðursetning.
Af þessu yfirliti má sjá að Þorsteinn
leitar víða fanga i limruyrkingum sín-
um. Form hans er einnig frjálsara en í
ensku limrunni og víxlar hann oft rím-
inu. Þorsteinn líkir limrunni í formála
sfnum við Gæsamömmu. „Höfuðburð
hennar má kenna af fyrirsögninni,
vængjafang af upphafslfnum, bol af
skammlínum, og svo breiðir hún úr
prúðu stéli í fimmtu og síðustu línunni."
Þaó væri tæplega hægt að lýsa útliti
limrunnar öllu betur. Hlutverk hennar
er eins og áður segir svipað því hlutverki
sem ferskeytlan hefur gegnt f okkar
kveðskap. En hún hefur ýmislegt fram
yfir ferskeytluna. Það er meiri léttleiki
yfir henni og sögusviðið er stærra.