Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1977, Page 5

hún með hæstu einkunn. 1 ævi-
ðgripi sinu segir Briet frá skóla-
systur í Reykjavfk sem árið eftir
stakk þvf að henni að skrifa rit-
gerð um eitthvert efni. Hún
ætlaði svo að koma henni f bföðin
fyrir hana. Brfet átti f fórum sfn-
um ritsmfð frá þvf hún var 16 ára
heima á Böðvarshólum um mesta
áhugamál sitt; hlutskipti kvenna.
Þessa ritgerð, sem ekki nokkur
sála hafði fengið að sjá, endur-
bætti hún nú og jók og sendi
suður. Hún beið f eftirvæntingu
en ritgerðin var ekki birt. Haust-
ið 1884 fór Brfet til Reykjavfkur
og dvaldi þar veturinn við ensku-
nám, tilsagnarlaust en fékk leið-
rétta stfla. Þá um veturinn birtist
grein f Fjallkonunni (trúlega eft-
ir ritstjórann) um KVENFRELSI
(7. og 31. jan.) sem ekki er ólfk-
legt að hún hafi séð. Einnig
hvöttu vinir hennar, sem séð
höfðu hjá henni ritgerðina, hana
til að fá hana birta. Það varð úr að
hún fór með ritgerðina til rit-
stjórans og birtist hún f Fjalikon-
unni 5. júnf 1885 undir tilinum
Nokkur orð um menntun og rjett-
indi kvenna (Eptir unga stúlku f
Reykjavfk). Einkunnarorð
hennar voru: „allstaðar er sá nýt-
ur sem nokkuð kann“. Efni rit-
gerðarinnar er f fáum orðum
þetta: Brfet lætur f ijós furðu
sfna á doða og áhugaleysi kven-
fólks um jafnrétti. Hún minnist
fornra fsl. kvenskörunga og telur
óraunhæft að lfta á það sem köll-
un hverrar konu að annast
einungis hússtjórnarstörf. Orðtak
sem hún tekur upp — „ef ég finn
mér ekki veg ryð og mér braut“
— einkenndi að mörgu leyti
sfðari baráttu hennar. Brfetu er
rfkt f huga að börnum sé ekki
mismunað f uppeldi. Hún vill að
konur noti menntun þá er þær
geti fengið og sýni hæfileika sfna
og vilja f verki.
Þetta var fyrsta framlag Brfet-
ar til hinnar miklu baráttu sem
sfðar kom og fyrsta blaðagrein
eftir konu á Islandi. Brfet var
eflaust barn sfns tfma þvf að nú
þegar konur um allan heim voru
að vakna af þyrnirósarsvefni
margra alda gat hún fengið svo
miklu meiru áorkað en s.s. hálfri
öld fyrr. Fyrsta skrefið f átt til
jafnréttis var tekið 1850 þegar lög
um jafnan erfðarétt karla og
kvenna tóku gildi. Þau lög voru
að mestu sett fyrir tilstuðlan karl-
manna (t.d. Pfils Melsteð). Arið
1881 fengu ekkjur og ógiftar kon-
ur sem stæðu fyrir búi kosninga-
rétt til hreppsnefnda og sýslu-
nefnda (staðf. 12. maf 1882). 1886
fengu konur heimild til að gang-
ast undir 4. bekkjarpróf, lokapróf
úr Lærða skólanum, læknaskólan-
um og sérstakt guðfræðipróf úr
prestaskólanum en allt án lána,
styrkja eða embættis að loknu
prófi.
Vfkjum aftur að Brfetu. Árið
eftir Reykjavfkurdvölina fór hún
norður og var fyrri veturinn
heimiliskennari hjá Þórði
Guðjónsen verslunarstjóra á
Húsavfk. Það var fátftt að konur
gegndu þá þessum störfum og
fékk hún aðeins H laun á við
eftirkomandí kennara. Næsta vet-
ur var hún hins vegar f Múla hjá
séra Benedikt Kristjánssyni og
frænku sinni Elfnborgu og svo við
kennslu á Arnarvatni f Mývatns-
sveit. Kynntist hún þar mörgum
sfðar þjóðkunnum mönnum s.s.
Pétri á Gautlöndum, Jóni f Múla,
Benedikt á Auðnum og Þorgils
gjallanda. Haustið 1887 tekur
Brfet saman föggur sfnar og held-
ur til Reykjavfkur til að setjast
þar að fyrir fullt og allt. Þar
kenndi hún börnum til að byrja
með en lætur fljótlega frá sér
heyra opinberlega.
Á jólaföstu þetta ár fer hún
með frænku sinni Övfnu Arn-
ljótsdóttur (sem dó sfðar þetta ár
19 ára) og „Oddasystrum Þurfði
og Ingibjörgu“5) til að hitta Grfm
Thomsen. Ræddu þau Brfet
margt. Grfmi hefur að Ifkindum
litist hún skörugleg og kunna að
koma fyrir sig orði þvf hann
hvatti hana til að koma málefnum
sfnum á framfæri f fyrirlestri.
Hófst hún þegar handa og var
auglýst f Reykjavfk að kona
ætlaði að halda fyrirlestur UM
HAGI OG RÉTTINDI KVENNA f
Góðtemplarahúsinu 30. des. Að
þessu brostu margir og einhverjir
hafa eflaust sótt lesturinn
einungis til að sjá kvenmann gera
sig að athlægi. Hannes Hafstein
var góður kunningi Brfetar og
renndi hann yfir'fyrirlesturinn
áður en hann var fluttur og ieist
vel á. Aðgangur var 50 aurar og
sótti á annað hundrað manna
fyrirlesturinn. Ekki var Brfet
allsósmeyk við þetta en ákveðin f
að gera sitt besta. Jón Ól^fsson
ritstjóri Þjóðólfs, talaði fi undan
fyrirlestrinum og kynnti flytj-
anda. Brfet steig svo f ræðustól-
inn og hóf lesturinn f fyrstu
dálftið óstyrk en jafnaði sig brátt
og fataðist hvergi. Að rekja efni
fyrirlestursins yrði hér allt of
langt mál en hann f jallaði vftt og
breitt um menntun, stöðu, upp-
eldi og meðferð kvenna á ýmsum
tfmum og ýmsum stöðum, hvatti
konur til baráttu og breytts hugs-
unarháttar. Vfða er vitnað f fræga
erlenda menn, t.d. Stuart Mill og
Brandes. Viðtökurnar voru frá-
bærar og blöðin skrifuðu mikið
um hann. Isafold sagði m.a.
„Fyrirlesturinn var skipulega
saminn, orðfæri hreint og fjör-
ugt, og framburður skýr og
áheyrilegur. Munu fæstir hafa
búist við jafn góðri frammistöðu
af sjálfmenntuðum kvennmanni,
f fyrsta sinn, sem hún ber þess
konar við, og I fyrsta sinn sem
nokkur kvennmaður hjer á landi
ræðst f slfkt.“6) Þjóðólfur hafði
þetta að segja „Fyrirlesturinn var
fróðlegur og fluttur með málsnild
og mikilli máifegurð. Hann var
vel sóttur, og hlýddu áheyrend-
urnir á hann með athygli, og að
þvf er ætla mætti með miklum
áhuga.“7>
Þótt fyrirlestrinum hafi al-
mennt verið vel tekið voru þó
nokkrir sem ekki trúðu að hún
hefði samið hann og gátu upp á að
unnusti hennar Valdimar
Ásmundsson ritstjóri Fjallkon
unnar hefði gert það fyrir hana
Þau opinberuðu trúlofun sfna 6.
febr. 1888 og giftu sig 14. sept.
sama fir. Valdimar var þingeying-
ur að ætt, fæddur að Hvarfi I
Bárðardal 17. júlf 1852, og voru
foreldrar hans Bóthildur Björns-
dóttir og seinni maður hennar
Ásmundur Sæmundsson. Valdi-
mar var skarpgáfaður maður,
sjálfmenntaður, fræðagrúskari
og mjög framfarasinnaður og vfð-
sýnn. Hann var hagmæltur og
fékkst við margvfsleg ritstörf auk
blaðamennskunnar.
Fyrstu þrjú árin eftir gifting-
una bjuggu þau hjónin f húsi
Magnúsar Benjamfnssonar við
Veltusund og þar fæddist frum-
burður þeirra, Laufey 1. mars
1890. Hún varð, þegar hún óx upp,
móður sinni mikil stoð og stytta
þótt þær væru ólfkar um margt.
Seinna barn þeirra, Héðinn,
fæddist 26. maf 1892. Þá voru þau
flutt að Þingholtsstræti 18 þar
sem þau bjuggu æ sfðan. Sambúð-
in við Valdimar var Brfetu mikils
virði og trúlega hefur verið meira
jafnræði með þeim en flestum
hjónum á þessum tfma. Valdimar
hvatti konu sfna ákaft til dáða og
var henni góður ráðgjafi f flest-
um málum. Sjóndeildarhringur
hennar vfkkaði að mun þvf að
margir mætir menn komu að
heimsækja Valdimar og tók hún
oft þátt f samræðum þeirra. Einn-
ig hafði hún þá aðgang að ýmsum
erlendum blöðum og gat þar
fylgst með jafnréttisbaráttunni
úti I heimi. Valdimar hafði stuttu
eftir giftingu þeirra lagt til við
hana að hún hæfi útgáfu kvenna-
blaðs en á þeim tfma þótti henni
hugmyndin fráleit. Það var ekki
fyrr en árið 1894 6. nóv. sem hún
tók sig til, fyrst fslenskra kvenna,
og sendi út boðskort að kvenna-
biaði er koma skyldi út eftir ára-
mótin. Undirtektirnar reyndust
ágætar en þá bar skugga á. Frá
Seyðisfirði bárust fregnir af
fyrsta fslenska kvennablaðinu,
Framsókn, sem kom út' 8. jan.
1895. Ritstjórar þess voru Sigrfð-
ur Þorsteinsdóttir, systir áður
nefndra Hólmfrfðar og Val-
gerðar, og dóttir hennar Ingi-
björg Skaftadóttir (Jósefssonar
ritstjóra). Þær höfðu fengið eitt
af boðsbréfum Brfetar og sárnaði
henni mjög að þær skyldu verða
fyrri til með blað (sem hún vissi
ekki af fyrir fram). Kvennablaðið
kom fyrst út 21. feb. 1895 I 2500
eintökum en var sfðar aukið f
2700 eint. Valdimar fylgir blað-
inu úr garði I grein f Fjallkon-
unni og leggur áherslu á að þetta
sé fyrsta kvennablað á Islandi.
Hann ræðst harkalega á Fram-
sókn og vænir þær mæðgur um að
taka nærri beint upp úr fyrir-
lestrum Brfetar. Ólaffa nokkur
Jóhannsdóttir (fósturdóttir
Þorbj. Sveinsd.) tók að sér að
verja Framsókn. Áf þessu spunn-
ust milli þeirra Valdimars leiðin-
legar ritdeilur þar sem hann er f
hæsta máta dónalegur. Sfðar
jöfnuðust þessar erjur og blöðin
skiptu nokkuð með sér verkum.
Þannig var Framsókn mun
pólitfskara en Kvennablaðið.
Eftir að Framsókn hætti útkomu
1903 tók Kvennablaðið upp póli-
tfskari stefnu. Það kom út
mánaðarlega og kostaði árgangur-
inn 1.50 öll sfn 25 ár. Blaðið varð
mjög vinsælt enda lipurlega
skrifað, mest af Brfetu sjálfri.
Þegar Valdimar dó 17.4. 1902
tók Brfet við ritstjórn Fjallkon-
unnar um nokkurra mánaða
skeið. Eftir að það komst f ann-
arra hendur var Kvennablaðið
eina tekjulind hennar ásamt
Barnablaðinu sem kom út frá
1898—1903. Það blað var bæði
fróðlegt og skemmttlegt enda
lagði Brfet mikla alúð við það.
Um þessar mundir voru konur
nokkuð farnar að mynda kven-
félög og var Hið islenska kven-
félag stofnað 1894. Brfet var
meðal stofnenda en hætti að
mestu starfinu þegar félagið vék
frá sinni upphaflegu pólitfsku
stefnu og varð f stað þess eins
konar góðgerðarfélag. Það starf-
aði einungis f Reykjavfk.
Árið 1904 fór Brfet f langþráð
fimm mánaða ferðalag til Norður-
landanna og varð fyrir miklum
áhrifum sérstaklcga af starfsemi
vinnustofa og barnaskóla f Svf-
þjóð. Eftir heimkomuna skrifaði
hún margar fræðandi og
skemmtilegar greinar um ferðina
f Kvennablaðið. Veturinn
1905—6 var hún ákaft hvött af
danskri konu Johanne Miinther
og Carrie Chapman Catt for-
manni Alþjóðasambands kosn-
ingaréttar kvenna (I.W.S.A.) til
að vera fulltrúi Islands á fundi
sambandsins f Kaupmannahöfn
11.—17. júní 1906. Til þess þurfti
Brfet pólitfskt félag á bak við sig
en hið fslenska kvenfélag var
ófáanlegt til að taka upp þá
stefnu svo að Brfet fór sem boðs-
gestur á fundinn. Þar gaf hún
skýrslu um stöðu og hagi
fslenskra kvenna. Eins og jafnan
eftir utanlandsferðir sagði hún
skemmtilega og vel frá öllu f
Kvennablaðinu er hún kom aftur
heim. Af þessari ferð leiddi svo
stofnun Kvenréttindafélags Is-
lands 27. jan. 1907 en að þvf stóð
Brfet ásamt nokkrum öðrum
konum, hafði félagið kven-
réttindi eingöngu á stefnuskrá.
Kvennablaðið varð og pólitfskara.
Til þess að geta gengið f I.W.S.A.
þurfti sambandsdeildir úti um
land. Brfet hófst þegar handa og
ferðaðist um landið sumarið 1908,
hélt 12 fyrirlestra og stofnaði sex
sambandsdeildir og gengu þær
(nema Akureyri og Seyðisfjörð-
ur) þegar f samband við Reykja-
vfkurfélagið. Eftir þetta gekk svo
sambandið f I.W.S.A.
Árið 1907 gengust kvenfélögin
fyrir undirskriftasöfnun á áskor-
un til alþingis um að konur
fengju fullt jafnrétti á við karla.
Brlet BjarnhóSinsdóttir um tvltugt.
©