Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1977, Blaðsíða 2

A PRESTSETRINU - Sr. Bolli Gústafsson
Heyrst hefur úr erilsbyggöum,
að athafnamönnum með þandar
taugar hafi gjarnan verið ráðlegt,
að leggja leiðir sínar í kirkju-
garða. Þar geti þeir reikað milli
krossa og legsteina og minnst
þess, að þarna verði þeim að lok-
um búinn staðar, hvort sem þeir
hafi lokið öllum verkefnum, er
hlaðast upp á vinnuborðum
þeirra, eður ei. Við lestur graf-
skrifta rennur upp fyrir þeim, að
enda þótt þeir hverfi af sjónar-
sviðinu, þá verður mikilvægum
verkefnum þeirra sinnt áfram og
vart mun þjóðfélagið skekkjast á
grunninum við fráfall þeirra.
Þess vegna er þeim óhætt að
hægja ögn á sér svo að á taugun-
um slakni og vænlegt er það til
langlífis. Kirkjugarðar eru kyrr-
látir staðir, vel fallnir ihugana.
Það er eins og andblær. eilífðar-
innar leiki um stráin; jafnmjúkt í
grasi þess lága leiðis, sem er
gleymsku hulið, og þess háa, er
veglegur steinninn prýðir til
minningar, sem ekki má mistri
hyljast að áliti manna. En verður
leikur um stein, sem molnar, og
krosstré, sem fúnar, afrekasög-
urnar gleymast og hetjusöngvarn-
ir fyrnast og hljóðna. Og lífið
heldur áfram á þessari jörð. Hollt
er hverri kynslóð, þótt framsækin
sé, að horfa til baka, til sögu eldri
kynslóða, sem undir grónum
sverði hvíla, því af henni má ýms-
an lærdóm draga, er að góðu
gagni kemur og til farsældar horf-
ir. Þessar hugsanir sækja að mér
á leið súður hlaðið að sáluhliðinu,
sem ég opna og geng um inn í
kirkjugarðinn i Laufási. Engir
eiga oftar erindi i þennan reit en
prestar, og þá er oft, sem sú hugs-
un hvarflar að hinum hempu-
klædda manni á grafarbarmi, að
þannig verði hún þróin, sem hans
bíður í framtíð; þannig mun
moldarlúkan bylja á kistulokinu
hans. Séra Björn Halldórsson rit-
aði Þorláki vini sinum á Stóru-
tjörnum á þessa leið: ,,Og það,
sem mennirnir seinast eta, það er
moldin, þegar þeir skella skolti
saman í gröfinni". Þetta er
óhrekjanleg staðreynd og sú hlið-
in, sem okkur þykir skuggalegust
við dauðra reit. Ég geng fram hjá
leiði séra Geirs Markússonar, er
grafinn var þarna fram undan
kirkjunni árið 1735.
Grafletrið samdi hann sjálfur
og er það latneskt hexameter, sem
hann lét klappa í mikinn stein
með búsnum englamyndum í öll-
um hornum. Séra Geir sté fyrstur
í þann forkunnarfagra prédikun-
arstól, sem ennþá er i kirkjunni
og ber ártalið 1698. Norðan við
leiði séra Geirs hvilir Einar bóndi
og alþingismaður i Nesi undir
dökkum blágrýtisdrang. Þegar
gengið er austur frá honum eru
engin merkt ieiði næst kirkjunni
fyrr en við kórgaflinn norðan-
verðan. Þar eru leiði séra Björns
Halldórssor.ar, konu hans, frú
Sigriðar Einarsdóttur og dætra
þeirra, Laufeyjar og Svöfu. Um
þau er rammger járngirðing í got-
neskum stíl, erlend smíði. Nyrst
er 1' gsteinn frú Sigríðar, mógrár
að lit. Upp af honum rís hvítur
marmarakross, en i steininn er
felld eftirliking af lágmynd Thor-
valdsens, Nóttinni, og neðan
hennar marmaraplata, sem á er
letrað: „Sigríður Einarsdóttir
prófastskona í Laufási. Fædd 25.
júlí 1819, dáin 19. marts 1889.
Væn kona er síns manns kóróna.
Orðskv. 12. 4.“ Á leiði séra Björns
er einfaldur marmarasteinn, sem
á er ietrað: „Björn Halldórsson
prófastur, prestur í Laufási 30 ár.
Fæddur 12. nóvember 1823 dáinn
19. desember 1882.“ Næst kemur
steinn Laufeyjar, i sama stíl en
heldur lægri og þykkari. Er lík-
legt að þessir steinar tveir hafi
verið gerðir um líkt leyti hjá sama
steinhöggvara, þar eð aðeins ár
leið á milli dauða þeirra feðgina.
Á steininn er grafið: „Layfey
Bjarnardóttir fædd 12. júlí 1857,
dáin 17. nóv. 1881 Blessuð sje
hennar minning." Syðstur er
steinn Svöfu litlu, sem lézt rúm-
um 20 árum. Er það marmara-
plata, mikil um sig (1.25 m há og
73 em breið) en þunn, sem lögð er
með litlum halla á hlaðinn grunn.
Að því hefur fyrr verið vikið,
hversu börn séra Gunnars Gunn-
arssonar hændust fljótt að séra
Birni, þegar hann kom í Laufás
árið 1850. Svo mun ekki síður
hafa verið með hans eigin börn,
þegar þau tóku að skynja um-
hverfi sitt. Þau lærðu fljótt „með
bljúgum hug að biðja sem börn
við föðurkné" eins og segir I versi
séra Björns og hann lagði alúð við
uppeldi þeirra.
í bréfi til Þoriáks vinar síns
ritar hann við upphaf ársins 1860:
„Mér þykir það ánægjulegt að
láta þér við þessi áraskipti í ljósi
lofgjörð mina og þakklæti drott-
ins fyrir hans blessan yfir mér og
mínum næst afstaðna tímans
kafla. Sér í lagi hugsa ég þá um líf
og heiibrigði barna minna, sem
mér eru nú eitthvað hið kærasta
og dýrmætasta á jörðunni. Það er
komin einhver sú elli í mig, að ég
er farinn að lifa eins mikið í börn-
um mínum eins og í sjálfum mér.
Þetta í verðurðu að skilja svo,
eins og sannkristinn maður skilur
það svo víða í nýja testament-
inu...“
Það var ekki langt liðið á þetta
sama ár, 1860, þegar skuggaleg
sorgarský grúfðu yfir Laufássbæ.
Komið var vor, sá tími, þegar allt
á móti manni hlær i Laufási, en
einmitt þá syrti að snögglega. Á
uppstigningardag urðu prests-
hjónin fyrir þeim mikla harmi að
missa dóttur sína á sjötta ári. Það
var Svafa sú, er hvílir nú undir
þessari miklu plötu, sem ég stend
við og les orðin, sem séra Björn
lét grafa i marmarann hvfta:
„Hjartaklökk harðan stein
leggja yfir lik liðinnar
dóttur
sællar Svöfu saknandi
foreldrar
Björn Halldórsson og
Sigríður Einarsdóttir.
Svafa
fæddist 4. dag septembers
1854
andaðist á uppstigningardag
1860
Fagurt var hold en þó
fegri sál
skein í ásýnd skærri.
Síðla mun þeim, er sáu
og þekktu
gleymt hið góða barn.
í Laufási
Blóm við áttum og við
brjóst ólum
fegnir foreldrar;
dó það, en deyr ei
dapur tregi
sjálf fyr en liggjum lík.
En sorg þó samfara
vigir von leiði;
vonar það faðir,
vonar það móðir.
Svöfu sæla þau siðar finni
og fegri sér í faðm taki.
Dýrð sje Drottni þeim
er dauða sár!
Dýrð sje Drottni, hann
snýr dauðra reit
ódáins i akur!“
— Yfir gnæfir gamli reynirinn,
kominn á aðra öld, vaxinn af þeim
litla sprotum, sem kirkjusmiður-
inn, Tryggvi Gunnarsson, gróður-
setti á leiðum föður síns, afa og
ömmu, sem hvila fyrir miðjum
kórgafli. Vindurinn leikur blæ-
brigðarikar hljómkviður í limi
þessa mikla meiðs, lög, sem falla
að þessu sérstæða ljóði i marm-
ara, þar sem hin dýpsta sorg og
heiður fögnuður eilífðarvonanna
skiptast á. Þunglyndi sótti oft að
listamanninum, Birni Halldórs-
syni, viðkvæm lund hans þurfti
ekki ytra mótlæti til þess, að dap-
ur strengur kvæði kvíðaljóð, sem
það, er hann orti eitt sinn um
sumarnótt, þegar rauð glóð hnig-
innar sólar blasti við augum hans
yfir vikinu milli Þengilhöfða og
Kaldbaks:
„Dags lít ég deyjandi roða
drekkja sér norður i sæ;
grátandi skýin það skoða,
skuggaleg upp yfir bæ.
Þögulust nótt allra nótta
nákyrð þín ofbýður mér?
stendurðu’á öndinni’ af ótta?
eða hvað gengur að þér?
Jörð yfir sofandi síga
svart-ýrðar lætur þú brýr; tár þín
á hendur mér hníga
hljótt, en ég finn þau samt
skír.
Verður þér myrkvum á vegi
’vesturför óyndisleg?
Kviðir þú komanda degi,
kolbrýnda nótt, eins og ég?
Sitt hvað kvisaðist um ástæður
fyrir þunglyndisköstum séra
Björns og má sjá þá kvis út um
brekánið í sumum frásögnum og
munnmælum. Bréf hans benda tl
þess, að enginn fótur sé fyrir
þeim kviksögum, heldur hafi
þunglyndið búið honum i blóði
eins og oft á sér stað um við-
kvæma listamenn. Gleði skáldsins
var ekki síður mikil og sönn á
góðri stund, er það hafði unnið
bug á kvíðanum, ef til vill ort sig
frá honum. Það er ein af náðar-
gjöfum skáldgyðjunnar, að ljóð,
sem hún leggur skáldi á tungu,
getur létt þungu oki af sál þess. A
björtum vordegi fagnaði séra
Björn, þegar hann horfði úr hin-
um sama varpa niður yfir Undir-
völlinn og vetrarmeinin hurfu
jafnskjótt úr huga hans:
Hið blíða vor sig býr i skrúð
því bætt er vetrarmein;
á túni situr sóley prúð
og syngur fugl á grein.