Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1977, Blaðsíða 11

Ljósmynd: Kristinn Benediktsson
Ástir þeirra Árna Magnússonar
og Þórdisar Jónsdóttur hafa ekki
orðið Ilalldóri Laxness einum að
yrkisefni. Þær eru einnig snar
þáttur f sögu Torfhildar Hólm
skáldkonu: Jóni biskupi Vídalín,
sem kom út f tfmaritinu Draupni
árin 1892 og 1893.
Þessar tvær skáldsögur gerast
báðar á svipuðum tfma og fjalla
að nokkru um sama efni, þótt þær
séu gjörólfkar um flest. Saga Lax-
ness virðist þó hafa þegið ýmsar
hugmyndir úr sögu Torfhildar
Ilólm. Verður sú tilgáta nú studd
nokkrum dæmum.
Torfhildur Ilólm lýsir Þórdfsi
m.a. á þessa leið: „Þessi tvö ár
höfðu skreytt hana rfkulega kven-
legri fegurð og kurteisi. Nú var
hún orðin há og grönn, mittið
mjótt.. .varirnar smáar og bros-
mildar að sjá.. .augun blá og fjör-
ug. . .ilún hafði ákaflega mikið
gult hár“. (Draupnir 1892, bls
24.)
Lýsing Ilalldórs Laxness á Snæ-
frfði Eydalín er m.a. þessi: „Hún
var ótrúlega grönn, .. en blámi
augnanna var jafnvel enn skær-
ari... varirnar lokaðar svo eðli
þeirra brosið naut sfn ekki,..
(I. bls. 86). „Þar situr f dyngju
bláeygð kona..(II, bls 7).
„Ilvað á ég riddarinn júngkærinn
og kavalérinn að gera við þetta
mjóa mitti;..(II, bls. 12). „...
hann strauk einu sinni um hið
Ijósa mikla hár hennar...“. (II,
bls 172).
Við samanburð þessara tveggja
kvenlýsinga koma sameiginleg
einkenni þeirra f ljós: báðar eru
konurnar grannar með mjótt
mitti, bláeygar og með mikið ljóst
hár. t Iýsingu Torfhildar eru var-
ir Þórdfsar „brosmildar að sjá“
eða m.ö.o.: eðli þeirra er brosið
eins og Ilalldór Laxness segir um
varir Snæfríðar. Svo samkvæmar
eru þessar tvær kvenlýsingar.
Engin bókfest lýsing er til á
háralit Þórdfsar Jónsdóttur fyrir
daga Torfliildar Hólm, en á dög-
um Árna og Þórdísar hafði orða-
lagið „gult hár“ sömu merkingu
og „ljóst hár“ nú á dögum.
I sögu Torfhildar kynnast þau
Árni og Þórdfs f Skálholti þegar
Árni er þar við nám. Þar játa þau
hvort öðru ást sfna.
Halldór Laxness lætur þau Arn-
as Arnæus og Snæfrfði Eydalfn
finnast fyrst við Breiðafjörð, en
sverjast eiðum í Skálholti: „Ég
sór þér alla eiða sem karlmaður
getur svarið", segir Arnæus síðar
við Snæfrfði f Skálholti. (II, bls.
200).
Torfhildur Hólm lætur Árna
gefa Þórdísi hring þegar þau
skilja í Skálholti: „Árni hjelt á
hringi með rauðuni steini, sem
hann hafði borið á litla fingri. Á
hann var grafið fangamarkið M.J.
Þann hring hafði faðir hans gefið
honum og var langfeðgaeign.
„Þessi hringur veri þá kveðja
okkar!“ mælti hann“. Og sfðan
segir Árni: „Fari svo, að ást mín
verði þjer ekki samboðin þá fá
mjer hringinn aptur, og mun jeg
þá í þinn stað geyma endurminn-
inguna". (Draupnir 1892, bls. 25
og 26.)
í sögu Ilalldórs Laxness gefur
Arnar Arnæus Snæfrfði einnig
hring, sem hún sendi honum aft-
ur með Jóni Hreggviðssyni sem
tákn um, að ástarsambandi þeirra
væri lokið. „Dýrgripurinn sem
liggur fyrir framan þig prýddi
eitt sinn hönd suðrænnar tignar-
konu. Sú hamingja féll f minn
hlut eina sumarnótt við Breiða-
fjörð að mega draga hann á hönd
annarri drotníngu. Nú hefur hún
sent mér hann aftur. Ég gef þér
hann. Þennan grip, sem drotnfng-
arnar nefndu gullið sitt góða,
drekann sem gleypir sporð sinn,
hann gef ég nú þér Jón Ilregg-
viðsson, kauptu þér fyrir hann
krús af öli“. (I, bls. 216—217).
1 sögu Torfhildar grætur Þórdfs
vegna Árna, þegar hún kemur
heim frá Skálholti:*' „Þetta, sem
jeg veit, Dísa!“ sagði Sigríður. —
„Jeg veit, að þjer þótti vænt um
pilt, þegar þú varst f Skálholti. og
þú grjezt opt út af honuin“.
(Draupnir 1892, bls. 67).
í fyrrnefndum viðræðum Snæ-
frfðar og Arnæusar í Skálholti
segist Snæfrfður hafa grátið
vegna hans, þegar þau skildu við
Breiðafjörð: „Ég laumaðist inntil
mfn og vætti víst einn eða tvo
kodda", segir hún við Arnæus.
(II, bls. 198).
llalldór Laxness lætur Snæfríði
taka Magnúsi f Bra:ðratungu þeg-
ar hún er orðin úrkula vonar um
Arnas Arnæus. I sögu Torfhildar
Hólm fer Þórdís eins að. Þegar
hún hefur fengið bréf frá Árna
þess efnis, að hann hugsi ekki til
ráðahags við hana, velur hún
Magnús.,, „Og hvf hefur þú leynt
mig þessu, systir?" spurði Sigríð-
ur og hallaði sjer upp að brjósti
hennar. „Af því jeg þekkti hið
sjálfstæða og stolta hjarta þitt og
vissi, að þú mundir aldrei sam-
þykkjast mjer f þessu, og jeg þótt-
ist ekki nógu sterk til að eiga
Magnús, fyrr en jeg væri viss f
minni sök“. „Ertu þá nógu sterk
nú?“ „Já, nógu sterk!“ og Þórdís
hló kuldahlátur — „nógu sterk í
örvæntingunni, til hvers sem vera
skal!“ „Þetta uppgerðarþrek svfk-
ur“, mælti Sigrfður. „Svfki nú allt
sem svfkja má. Mjer er sama um
allt — allt — alit! mælti Þórdfs
og spratt upp.“
í íslandsklukkunni segir Snæ-
frfður við Arnæus: „Ég vissi þú
mundir ekki koma aftur, en ég
ásakaði þig ekki: ég myrti ást
mína viljandi nóttina á undan,
gafst Magnúsi f Bræðratúngu í
fyrsta sinn“. (II. bls. 203). Þessi
orð Þórdísar eru heldur ekki
langt frá orðum Snæfrfðar, sem
hún segir við föður sinn á Þing-
völlum: „Ileldur þann versta en
þann næstbesta". (I, bls. 123).
Fyrsti kafli annars bindis ís-
landsklukkunnar á sér um sumt
hliðstæðu f sögu Torfhildar
Ilólm, enda er Bræðratunga sögu-
svið þeirra beggja. I þeim hluta
sögu Torfhildar segir frá því, að
þær systur, Sigrfður ( sem varð
síðar kona Jóns biskups Vfdalfn)
og Þórdís sitja við sauma f
Bræðratungu. Þá segir Sigríður
við Þórdfsi: „Hvf ertu nú venju
fremur stúrin, systir?".. .„Stúrin!
jeg er ekki stúrin“, sagði Þórdfs
og leit upp. „En þó svo væri, þá
eru það engin undur; jeg á nú á
hverri stundu von á Magnúsi neð-
an af Eyrarbakka. Þú veizt á
hverju jeg á von!““ (Draupnir
1893, bls. 12). Nokkru síðar kem-
ur Magnús heim, drukkinn, heils-
ar ekki, en kastar sér upp í rúm
blautur og forugur, og fer að sví-
virða Þórdísi: „Ileyrið þið
dyggðafyrirmyndina, f... hans
Árna Magnússonar!", og hlær
tröllslega. „„Magnús! Ertu nú
með öllu viti? sagði Þórdís. „Og
jeg held það! Þú sagðir sjálf áður
en jeg átti þig... að þú gætir ekki
veitt mér annað en vináttu þína,
því þú elskaðir hann Árna
Magnússon, og þú hefir ósleiti-
lega haldið það loforð, Þórdís!““
(Draupnir 1893, bls. 16).
Þetta hátterni Magnúsar Sig-
urðssonar f sögu Torfhildar minn-
ir óneitanlega á framkomu
Magnúsar Sigurðssonar íslands-
klukkunnar f fyrrnefndum kafla.
Snæfrfður er að sauma á borða
forna mynd, þegar Magnús bóndi
hennar kemur heim, drukkinn.
Hann heilsar ekki, en hlær og
hnfgur niður á kistu Snæfrfðar,
skrámaður og blóðstorkinn og fer
að dylgja um að Arnas Arnæus sé
kominn til landsins og svfvirðir
Snæfrfði: „Hver — nema á sem
lögmannsdótiirin elskar. Hann
sem þessi sálarlausa kona lætur
Framhald á bls. 16.
©