Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1977, Blaðsíða 4

SAM-
FÉLAG
APANNA
minnir í ýmsu
á mannheima
Um vísindalega rann-
sókn á hegðun Macaque-
apa í Japan
Einn af æðri öpunum ávítar
annan, sem eitthvað hefur
brotið af sér.
Japanskir macaqueapar eru
einhverjir hinir greindustu allra
prímata. Þeir eru skyldir rhesus-
öpum, og Barbarföpunum í
Norður-afrfku og Gfbraltar. Þeir
fara sarnan í 50—150 dýra hóp-
um. Þeir voru algengir f Japan
áður fyrr, en þeim hefur fækkað
talsvert á undan förnum ára-
tugum — mest vegna þess, hve
mjög hefur gengið á skógana í
landinu. Nú eru macaqueapar al-
friðaðir.
Samfélagsskipan macaqueapa
er allflókin. Hún er bæði af lff-
rænum toga og félagslegum, eins
og gengur og gerist hjá öðrum. En
samfélag macaqueapa er sérstætt
að þvf leyti, að félagslegur þáttur
þess er gildari, en ætla mætti
fyrir fram.
Það er miklum erfiðleikum
bundið að athuga hætti macaque-
apa úti í náttúrunni, og reyndar
ógerningur að heita má. Sá hópur
apa, sem hér verður frá sagt, var
fluttur frá Japan til Oregon í
Bandaríkjunum árið 1965. Þaó
voru 46 apar. Nú eru þeir orðnir
230 talsins.
Það skal tekið fram, að aparnir
46, sem fluttir voru frá Japan
voru saman i flokki; þeir voru
ekki tindir saman hver úr sinni
áttinni. Þeir höfðu ekkert verið
athugaðir áður, en við fengum þá
svo, að vandi er að vita, hver áhrif
það hafði á háttalag þeirra, að
þeir komust undir mannhendur.
Við gerum ráð fyrir því, að öll
samskipti þeirra innbyrðis hafi
færst talsvert í vöxt, þó ekki væri
nema af þvi, að ferðafrelsi þeirra
er minna en var, og af þvf einnig
að þeir eru fóðraðir núna og
þurfa ekki að vera á matar-
snöpum liðlangan daginn — hafa
sem sé fleiri frístundir. Við höf-
um tekið eftir því, sem kemur
heim við þetta, að aparnir verða
mun hægari og hljóðari en ella
þegar korni er dreift um hólf
Ástalífið setur svip sinn á hegðun apanna
einu sinni á ári og karlaparnir hafa þá f
frammi ýmiskonar kúnstir til að vekja
athygli kvenapanna á fimi sinni og glæsi-
leik.
þeirra og þeir verða að fara á
stúfana og tina í sig. Vanalega er
þeim borinn matur á einn stað. Þá
eru þeir fljótir að éta sig sadda og
geta farið að huga að öðru.
Tignarstiginn
Macaqueapar hafa ákveðinn
tignarstiga í sínum hópi. Æðstur
er karlapi. Þeir, sem veljast til
foringja eru vanalega orðnir 18
eða 19 ára, þegar þar að kemur.
Næstir foringjanum koma fimm
eða sex undirforingjar. Þeim
næst koma flestallar apynjur
hópsins. Eru þær i tignarstig-
anum miðjum ásamt ungum
sinum og hálfstálpuðum afkvæm-
um. En þar fyrir neðan eru svo
karlaparnir aðrir en foringjar.
Röð þessi virðist ekki fara eftir
árásarhneigð. Aftur á móti verða
hæst settu aparnir fyrir fæstum
árásum en siðan fjölgar árásum
jafnt og þétt er neðar dregur og
lægst settu dýrin sæta flestum
árásunum. Árásarhneigð eykst
ekki er ofar dregur I stiganum.
Foringi apanna nýtur svo mikillar
viröingar, að hann þarf lítið að
berjast. Aparnir tveir næstir fyrir
neðan hann eru hins vegar árásar-
gjarnari, enda njóta þeir ekki
jafnmikilla virðingar og þurfa
meira að stugga frá sér. Foring-
inn þarf varla nema að sýna sig.
Æðstu aparnir virðast ekki eiga
stöðu sína að þakka líkamsburð-
um. Foringinn, sem við köllum
Örvarodd, er einn minnsti allra
karlapanna i hópnum. Hann er
auk þess augntannlaus og vantar í
hann annað augað. Tveir undir-
foringjanna hafa ekki heldur
neinar augntennur og einn hlaut
tign sína áður en augntennur
hans voru komnar upp.
Staða apa i tignarstiganum virð-
ist fremur fara eftir stöðu móður
hans. Má oft sjá stöðu ungs apa
ráðast er hann lendir i útistöðum
við jafnaldra sina. Reki hann upp
sársaukaöskur kemur móðir hans
á vettvang og bítur andstæðing
hans. Þá kemur móðir andstæð-
ingsins óðara og slær nú í bardaga
með mæðrunum. Lýkur honum
svo, að apynjan sem hærra er sett
og sonur hennar hrekja hin
mæðginin á flótta. Gerist þetta
nokkrum sinnum kemur að þvi,
að sonur lægra settu apynjunnar
fer að flýja óðara er hann kemur
auga á son hinnar hærra settu.
Fyrir kemur, að ungur api rífur
sig með grimmd og frekju upp úr
tignarstétt móður sinnar. En það
er mjög fátitt.
í hópum macaqueapa, sem leika
lausum hala, komast einungis
synir mjög hátt settra apynja i
tignarstigann miðjann. Flestir
hinir lenda í neðstu þrepunum.
Þeir eru um fimm ára aldur þegar
þetta ræðst fyrir fullt og allt, og
rétt komnir til kynþroska. Þeir
verða þá að berjast um sæti í
stiganum neðan við miðju — og
fer sú röð á endanum að mestu
eftir stöðu mæðranna.
Sérstakt hlutverk
handa hverjum apa
Macaqueapynjurnar valda sem
sé miklu um skipanina í sínum
hópi. En annað er það lika sem
miklu ræður um heildargerð apa-
samfélagsins. Það er það, að hver
einstakur api velst til einhvers
ákveðins hlutverks. Fer valið
eftir kyni, aldri og tignarstöðu.
Til dæmis um þessi hlutverk má
nefna það að vera á verði og
skyggnast um eftir óvinum, ell-
egar ala upp unga. Hlutverkin
eru mörg i stórum hópi. Og það er
m.a. fyrir sakir þesarar hlut-
verkaskiptingar, að aparnir telj-
ast lifa í samfélagi en ekki ein-
ungis samsafn einstaklinga.
Völd og tign i hópi apanna fara
0