Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1977, Blaðsíða 14

Mata Hari giftir sig me8 pomp og pragt 6 American Hotel I Amsterdam — þá
aðeins 18 ára.
lygar, þegar hún í rauninni var
aðeins að gefa ímyndunaraflinu
lausan tauminn.
Sem dæmi má taka, þegar hún
skrifaði, að hún væri fædd i kast-
ala á hæð og að faðir hennar hafi
verið barón. Hún var sögð ljúga
þvi, þar sem faðir hennar hefði
selt hatta og búið í húsi í smábæ,
þar em engar hæðir væru i aug-
sýn.
En við heimsókn í Leeuwarden
kemur i Ijós, að í rauninni var
hún ekki að skrökva til um upp-
runa sinn. Það er rétt, að faðir
hennar hafi verið tízkuvörusali og
málari, en hann var svo tigin-
mannlegur í fasi, að hann var
kallaðu „baróninn" i bænum.
Og það er rétt, að Zelle-
fjöiskyldan bjó I húsi i bænum —
en það hús var byggt á lóð kastala,
og hiuti af turni kastalans er enn
til. Og I þriðja lagi var Zelle-
„kastalinn" — á horninu á Stóra
Kirkjustræti í Leeuwarden —
byggður efst á hóli eða garði gerð-
um af mannahöndum, en slík
mannvirki eru kölluð „terp“ í
Frislandi. Þessi hóll hafði verið
gerður fyrir ævalöngu til varnar
gegn flóðum. Þessi atriði höfðu
orðið kveikjan að sögum, sem
Mata Hari spann upp úr sér og
virtist jafnvel vera farin að trúa
sjálf smám saman.
Nú er verið að gera við húsið að
utan og núverandi eigandi þess,
Lydia Max, á gamla teikningu af
kastalanum.
Og í stigaganginum bendir hún
á málverk af beinagrind með ljá,
tákn dauðans. Þannig vottaði
húsamálari og fjölskylduvinur
samúð sína, er Mata Hari hafði
verið tekin af lífi 1917.
Enginn þeirra, sem þekkti
njósnarann vel, trúði þvi, að hún
hefði tekið þátt í ljótu leyni-
bruggi. Ely van Berg-Balkstra,
sem er enn á lífi 89 ára gömul og
býr á elliheimili i Breda, segir svo
frá: „Greta kom oft i heimsókn til
okkar á plantekrunum á Java, og
ég kynntist henni mjög vel þar.
„Hún var eins og ein af fjöl-
skyldunni og kallað foreldra mina
„mömmu" og „pabba“-Balkstra.
Ég þekkti hana nógu vel til að
halda því fram, að hún hefði
aldrei getað orðið njósnari. Hún
hafði engar artir til þess. Hennar
heitasta ósk var að verða fræg
dansmær í París.“
Á hinn bóginn heldur hollenzk-
ameriskur rithöfundur, Sam Waa-
genaar, því fram i nýjustu bók
sinni: „Mata Hari: ekki svo sak-
laus“, að hann hafi fundið
sönnunargögn þess efnis í Banda-
ríkjunum, að Mata Hari hafi tekið
við peningum frá þýzku leyni-
þjónustuunni, þó að hún hafi ekki
unnið fyrir þeim með njósnum á
neinn hátt, eftir því sem hann
segir.
„í Bandaríkjunum fann ég
skjöl, sem þýzkur herforingi,
Friedrich Gemmp, skrifaði 1940
um njósnastarfsemi i fyrri heims-
styrjöldinni. Þar var vitnað til
skýrslu Roepells, majórs, frá
1916, en hann var yfirmaóur
þýzks njósnahrings. Þar var stað-
fest, að Mata Hari hafi verið á
launaskrá hjá Þjóðverjum, og á
þeim grundvelli höfðu Frakkar
rétt til að taka hana af lifi. Við
eitt tækifæri tók hún við 20.000
gyllinum (um átta þúsund
sterlingspundum i dag) frá þýzka
ræóismanninum í Haag. Við
vitum einnig, að hún tók þátt í
námskeiðum fyrir njósnara í Köln
og Frankfurt. Þó að ég sé viss um,
að hún hafi gert þetta fyrir pen-
inga, virðist hún hafa verið barna-
lega einföld og hrekklaus. Hún
var sveimhugul kona og ævintýra-
manneskja, sem hafði enga póli-
tíska sannfæringu. Líf hennar allt
var rómantísk ævintýraleit".
Mata Hari meS sfðasta elskhugan-
um. de Vos. ári8 1916.
En þrátt fyrir hinar nýju upp-
lýsingar um Mata Hari fæst það
fólk, sem þekkti hana, ekki til að
trúa þeim. Hún virðist hafa allt að
þvi dáleitt karlmenn.
Einn af þeim, sem boðnir voru
til að vera viðstaddir afhjúpun
styttunnar af henni, var Jan
Marius de Vos. Árið 1916 var
hann ungur sjóðliðsforingi um
borð á gufuskipinu „Zeelandia" á
leið til Spánar, þegar hann hitti
Mata Hari. Hún bauð honum í
veitingasalinn á fyrsta farrými,
en þar sem hann var þriðji stýri-
maður, mátti hann ekki fara
þangað. Svo að þess vegna heim-
sótti hún hann á hverju kvöldi.
Jan var glæsilegur, ungur
maður, sem hafði getið sér gott
orð á sjónum og Mata Hari, sem
þá var 39 ára, bað hann um að
gerast „verndari “ sinn. De Vos
var stórhrifinn af konunni, sem
var eins og prinsessa í augum
hans, en hann sagði henni, að
hann væri þegar trúlofaður og
hvað sem öðru liði, þá teldi hann
það skyldu sína að vera áfram á
sjónum.
Hann var síðasti elskhugi Mata
Hari, hann gleymdi henni aldrei
og neitaði að trúa, að hún hefði
verið njósnari.
Hann var nú orðinn 85 ára gam-
all og of veikur til að geta verið
viðstaddur, e styttan var afhjúp-
uð í Leeuwarden, en hann sendi
blómvönd frá sjúkrahúsinu í
Schiedam, nálægt Rotterdam, þar
sem hann lá.
Klukkan 11 árdegis 7. ágúst,
þegar blómvöndurinn var lagður
við fótstall styttunnar, en það
gerði vinkona hans, Mary Ouwe-
hand, andaðist Jan de Vos.
Blómunum fylgdi miði, sem á var
skrifað skjálfandi hendi gamals
manns: „Frá þínum gamla vini,
Jan, sem aldrei gleymdi... “
Sveinn Ásgeirsson þýddi.
Jön OddgeirJönsson
LÍFFÆRABANKINN
Heitabú fást f heilu lagi,
úr heimsfrægum mönnum I sínu fagi.
Litli heilinn á lágum kjörum,
lungu og hjörtu alveg á förum.
Magálar gegn öðru máli;
munu fást úr Petri og Páli.
Leggjum daglega blóðkorn f bleyti,
best að taka f mergjaðri feiti.
Nýru fást á nýjum „skala"
(náttúran lætur steinana tala)
Enn má eignast hugprútt hjarta;
hverjum manni unnt að starta.
Þungan ekki berið bifur
bankann þótt að skorti lifur;
afurða — sölur, eða SÍS
selur þær nú beint úr fs.
Eigum Ifka ál, sem rennur
óstorknað f holar tennur.
Sveinn Bergsveinsson
SÍÐASTIKOSSINN
Ég gleymi ekki kossinum, kæra,
kossinum okkar f gær.
Og þó var hann laus við losta
og léttur sem endranær.
En f honum fólst úthaf
af angurværð og þrá.
Varirnar titruðu er tók ég um þig
og tárvot kinn og brá.
Þú lauzt niðurað mér, Ijúfa,
við lifðum bæði það eitt:
Þú lagðir þinn munn að mfnum
-— og mér varð undurheitt.
Lfk eru hulduöfl hafsins
og harmsins, sem inni býr.
Og eilfft verður hvert augnablik,
sem aldrei til baka snýr.