Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1977, Blaðsíða 6

ÞJÓÐMINJAR
Þór Magnússon þjöðminjavörður
BAÐSTOFAN
í REYKJASAFNI
Þegar í rádi var, að Húnvetn-
ingar og Strandamenn kæmu
sameiginlega á fót byggða-
safni að Reykjum í Hrútafirði
var meðal annars ákveðið að
athuga, hvort ekki mætti finna
einhvers staðar sýnishorn af
einstökum húsum frá sveita-
bæjum frá síðustu öid til að
setja upp í safninu og búa
þeim munum, sem hæfðu. Þá
höfðu menn einkum ■ huga
baðstofu og stofu, nafnkennd-
ustu húsin úr gömlu bæjun-
um. Þessara húsa tókst að afla,
þótt erfitt ætlaði að reynast að
fá baðstofu, sem hæfði að
stærð og gerð, því að fiestir
torfbæirnir voru þá horfnir
eða svo illa komnir, að jafnvel
varð ekki bjargað baðstofuvið-
um. En baðstofan, sem fyrir
valinu varð, fannst á eyðibýl-
inu Syðstahvammi i Kirkju-
hvammshreppi í Vestur-
Húnavatnssýslu. Bærinn hafði
þá verið í eyði um langt árabii
og var allur fallinn nema bað-
stofan, sem stóð öftust bæjar-
húsa að norðlenzkum sið. Hún
hafði verið vandlega byggð í
öndverðu og þótt stórir partar
hennar væru eyðilagðir eða
svo illa farnir, að endursmið
þeirra væri nauðsynleg, var
stærð og gerð hússins einmitt
eins og bezt hentaði og þvf var
hún valin.
Húsið var síðan tekið ofan,
viðirnir vandlega merktir og
þeir fluttir til safnsins. Það
sem endursmíða þurfti var
gert nákvæmlega eins og verið
hafði, en Magnús Gestsson
smiður sá um að endurreisa
baðstofuna og smíða í það, sem
með þurfti, svo að nú verður
ekki séð nema með gaumgæfi-
legri athugun, hvað er nýtt og
hvað er gamalt.
Baðstofan stóð þversum
fyrir enda ganganna, sem lágu
gegn um bæinn endilangan.
Gengið var tvö þrep úr göng-
unum og upp á timburbólf, en
í göngunum var moldargólf.
Það var hentugt að hafa bað-
stofuna þannig ögn hærri en
göngin. Hlýja loftið leitaði því
ekki niður heldur hélzt við í
baðstofunni, þar sem fólkið
dvaldist við vinnu sina og svaf
um nætur.
Baðstofan frá Syðstahvammi
er 4‘A stafgólf sem kallað er,
en stafgólf er bilið milii stoða
eða stafa i grindinni og mark-
aði það rúmlengdina. Fyrst
var komið inn í endahús, sem
var f suðurenda, og var eitt
stafgólf að lengd. Það var yfir-
leitt ekki haft til ibúðar, en
þar var settur upp vefur á vetr-
um og geymdar kistur með
fatnaði og öðrum hlutum
heimilisfólksins. Stundum var
haft þarna lausarúm fyrir
gesti. Næst fyrir innan kom
svo miðbaðstofan, þar sem
vinnufólkið svaf. Hún var tvö
stafgólf, gluggar aðeins á súð-
inni að sunnanverðu og þar
voru rúm vinnukvennanna.
Þær þurftu meira á birtunni
að halda vegna vinnu sinnar
við saumaskapinn, en sjaldan
mun sá lúxus hafa verið við-
hafður, að gluggar væru á báð-
um baðstofuþekjum. Yfir rúm-
um voru hillur þar sem menn
gátu geymt ýmislegt smálegt.
Innst var svo hjónahús, þar
sem húsráðendur sváfu, hálft
annað stafgólf að lengd, glugg-
ar á báðum þekjum. Hurð var
á þilinu fram í miðbaðstofu og
á fremra þili einnig.
Baðstofan var öll ómáluð,
eins og venja var, súðin slétt
að innan en sköruð utan svo
vatn drypi síður inn þótt þekj-
an læki. Þetta var nokkuð
óvenjulegt, að súðin væri slétt
á innra borði. Yfirleitt var
baðstofusúð með reisifjöl, sem
virðist gamla lagið, eða að
borðin var sköruð á venju-
legan hátt, þannig að bil
myndaðist milli borðanna
neðst og sperranna. Þar mátti
stinga í hníf eða halasnældu
eða öðru, sem með þurfti.
Þessi baðstofa er samt ágætt
sýnishorn af haðstofu á meðal-
jörð á síðara hluta síðustu ald-
ar. Syðstihvammur þótti góð
jörð og heimilið þar lengi ann-
álað rausnarheimili. Þar
bjuggu lengi fyrir og um alda-
mótin systkini og einn bróðir-
inn, Stefán Jónsson, sem síðar
bjó lengi á Kagaðarhóli á As-
um í Austur-Húnavatnssýslu,
reisti baðstofuna árið 1873.
Það ártal sást skrifað á nokkr-
um stöðum og hlýtur að eiga
við byggingarárið, enda kemur
það heim við það, sem annars
staðar er vitað um byggingu
hússins.
Stefán Jónsson þótti góður
smiður. Hann var sigldur og
hafði lært trésmíðar í Kaup-
mannahöfn. Því var hann kall-
aður „snikkari“, en það voru
þeir trésmiðir almennt kall-
aðir, sem forframazt höfðu
ytra.
Hér á myndinni sést baðstof-
an í endursmíð í safninu á
Reykjum árið 1966. Búið er að
reisa grind og verið er að setja
súðina á sperrurnar. Hér sést
vel einföld trégerð hússins og
hversu það lítur út innan
munu þeir þekkja, sem skoðað
hafa safnið á Reykjum.
Kristjön frö Djúpalœk
Hún móðir mín bjó í moldarkofa
hún gat kveikt þar jól á litlu kerti
einu sinni sýndi álfadrottningin
henni bústað sinn
fegurð hans bjó siðan
í augum þeirrar konu
ég fékk að gæjast
undir hönd hennar.
Sýningarsalurinn Gall-
ery Háhóll á Akureyri hef-
ur uppá síðkastið unnið
stórvirki í þá veru að
kynna góða nútíma
myndlist fyrir Akureyring-
um og öðrum Norðlend-
'ngum, sem hafa átt erfitt
um vik að fylgjast með
því sem sýnt er hér syðra.
En Óli G. Jóhannsson,
sem stýrir Háhóli, lætur
ekki við svo búið standa
og enn færir Háhóll út
kvíarnar. Næst verður það
með bók, sem mikið er í
lagt og telja verður með
því frumlegra, sem gert
hefur verið í hérlendri
bókaútgáfu.
Forsaga málsins er sú, að
maður er nefndur Ágúst Jóns-
son, kunnur borgari og bygg-
ingameistari á Akureyri. Um
langt árabil hefur Ágúst verið
steinasafnari og m.a. safnaði
hann sérkennilegum steinum,
sem glerhallar nefnast, á
Austurlandi. Þeir eru fagrir á að
sjá, en Ágúst fann þó aðferð til
þess að opinbera innri fegurð á
þann hátt sem ekki sést á
venjulegan hátt. Hann hefur
sagað þessa litríku steina í ör-
þunnar flögur og tekið litmynd-
ir af flögunum með Ijós á bak
við Útkoman verður kynja-
myndir sem eru þó beint úr ríki
náttúrunnar.
En þar með er sagan aðeins
hálfsögð. Kristján skáld frá
Djúpalæk hefur ort Ijóð með
hverri mynd og birtir Lesbókin
hér eitt af þessum Ijóðum Krist-
jáns ásamt myndinni, sem það
á við. Bókin verður i stóru broti
og prentuð á myndapappir til
þess að myndirnar njóti sin
sem best og Ijóð Kristjáns
munu bæði birtast i uppruna-
legri gerð skáldsins og á ensku
í þýðingu Hallbergs H all-•
mundssonar.
Myndin gefur dágott dæmi
um þá kynjaveröld, sem við'
blasir í myndum Ágústs. Þegar
litið er á myndina, sem hér
fylgir með, likis.t Ijósa formið í
miðju myndarinnar fóstri i í
móðurkviði, —syndir fiskur að
andliti þess hægra megin, en
út úr brjósti þess stendur kind-
arhöfuð með fuglsgogg. Ugg-
laust má sjá þarna ýmis fleiri
súrrealisk fyrirbæri, en hér skal
staðar numið, en gripið að lok-
um niður i formálann, sem
Steindór Steindórsson frá Hlöð-
um hefur skrifað. Hann gerir
myndmálið að umtalsefni og
segir meðal annars:
„Vitanlega fer það eftir hug-
myndarflugi hvers og eins,
hvaða myndir hann þykist sjá,
hvort þar birtist t.d. málverk af
skógarjaðri við blátæra tjörn,
skonnorta undir fullum segl-
um, siglandi utan úr Ijóma mið-
nætursólarinnar, eða jafnvel
opinn, glóandi eldgígur, þar
getur einnig að líta mannsand-
lit, „skrípitröll og skjald-
TÖFRAHEI