Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1977, Qupperneq 8

listamann. Þeir skipa sér einnig i ýmsa
flokka og fylkingar meö öndveróar
skoðanir. En ég er fyrir utan þ'etta allt.
Þó eiga þeir flestir, ekki allir, eitt sam-
eginlegt og gætu þess vegna verið I ein-
um og sama flokki: ÉG-flokki. Kannske
væri þó heppilegra, að einn væri i hverj-
um flokki. Nú vilt þú líklega segja, að ég
sé kominn í mótsögn við sjálfan mig, þvi
þarna hafi ég þó komist að niðurstöðu,
þrátt fyrir allt. Það er að vísu rétt eins
og sakir standa, i þessu tilfelli. En það er
engan veginn víst, að sú niðurstaða sé
rétt eða fái staðist, þegar dýpra er grafið
til rótar. Ég hef þó gaman af þessari
skoðun..Hún sannar það, að einstaklings-
hyggjan og íslendingseðlið eru enn
óbreytt innst inni. Sjálfstæðishneigð ís-
lendinga, sjálfsstjórnarhvöt einstakl-
ingsins og þrá að mega ráða sér sjálfur
sem mest, en þurfa ekki að lúta stjórn
annarra, hefur löngum verið snar þáttur
í eðli okkar. Og sennilegra er erfiðara að
stjórna þessu landi en mörgum öðrum,
þótt stærri séu, einmitt vegha þess. En
þvi fylgja einnig þeir kostir, að siður
þarf að óttast múgsefjun. Og ég vil að
persónuleg sérkenni haldist og fái að
njóta sin, svo framarlega að öðrum stafi
ekki hætta af. Ég vil einnig að sérkenni
sjáist og fái að njóta sín i verkum lista-
manna. Þá fyrst er höfundur viður-
kenndur, svo ekki verður um deilt,
þegar hann þarf ekki lengur að setja
nafn sitt undir það sem hann skrifar.
Mér þykja hinir ungu, islenzku höfundar
ekki nógu persónulegir í list sinni. Mér
gengur illa að þekkja þá hvern frá öðr-
um af verkum þeirra. Gisli Sigurðsson
ritstjóri drap nýlega á þetta í grein í
Lesbókinni. Mér þótti það merkilegt þar
sem ég hélt áður, að þetta væri aðeins
mín persónulega skoðun, sem stafaði ef
til vill af því, að ég hefði ekki lengur
nógu skarpa sjón eða næma heyrn. En
enginn mun væna Gísla um slikt.
— Áður en við látum staðar numið, þá
langar mig að spyrja þig um kynni þín
af rithöfunduin.
— Eg lel mig hafa kynnst alltof
fáum. Ég fer sjaldan til Reykjavíkur,
en þar eru þeir flestir búsettir og all-
ir þeir mestu og frægustu eins og eöli-
iegt er. Ég sæki aldrei fundi i
rithöfundafélögum og neyti ekki at-
kvæðisréttar míns þar. Ég hef ákaflega
gaman af að ræða við fólk, ekki sérstak-
lega rithöfunda fremur en aðra menn.
Sumir menn eru samræðusnillingar,
opinskáir, dómhvatir, eru víða heima,
skjótir til svars, fyndnir og skemmtileg-
ir. Aðrir eru sérlega góðir hlustendur,
en segja fátt. Þeir.eru mjög hyggnir og
skynsamir og festa sér vel í minni það
bezta og frumlegasta, sem þeir heyra, og
skrifa það gjarnan niður svo hægt sé að
grípa til þess síðar og vinna þá gott verk
úr efninu. En þá er hinn sifjói andans-
maður löngu búinn að gleyma öllu
saman. Einstaka rithöfundur hefur báða
þessa höfuðkosti. En það er sorgleg stað-
reynd, að oft verður minna úr mestu
gosbrunnunum en efni standa til, nema í
endurminningu áheyrenda. Góður blaða-
maður sagði við mig nýlega, að rithöf-
undar og þó sérstaklega ljóðskáld væru
allra lökustu og erfiðustu viðmælendur
sínir. Ég sýni honum fram á, að það gæti
verið mjög eðlileg afleiðing hins knappa
og hnitmiðaða forms ljóðsins. Höfundur
þess er sifellt að strika út orð og hend-
ingar, þjappa efninu saman, sverfa og
fága. Þegar hann siðan sest fyrirframan
blaðamann, sem hefur segulband í gangi
eða pennan á lofti, þá leitar hinn vand-
láti ljósasmiður í ofboði aö réttum orð-
um, það stendur kannske i honum hvaö
eftir annað og hann getur jafnvel farið
aö stama, þótt slikt hafi aldrei borið viö
áður. Hins vegar þekkti ég góð ljóðskáld,
sem einnig voru fjúkandi mælsk í við-
tali. Svo þessi kenning blaðamannsins
sannar aðeins það, að enginn regla er án
undantekningar. Alkunn er hraðmælska
Einars Benediktssonar. En reynsla mín
er sú, að fólk hafi meira gaman af að tala
en hlusta. Því eru margir innilokaðir og
einmana mitt i hringiðunni og í sárri
þörf fyrir að blanda geði við aðra og tjá
þeim hugsanir sínar. Og þá er mikils
virði að hafa góðan og skilningsríkan
áheyranda.
Fyrir fáeinum árum las ég þá
hugleiðingu (essay) eftir Sir Francis
Bacon sem hann nefnir Of seeming
wise. Ein tilvitnun kom þar fyrir
mjög kunnugleg, þótt þekking mín
næði ekki svo langt að ég hefði
nokkurn tíma lesið hana áður, bein-
linis. Höfundurinn ræðir ýmsar til-
tektir manna sem vilja sýnast djúp-
skyggnari en þeim er gefið að vera,
láta til að mynda eins og þeir gjörla
sjái hvernig í málum liggur þá eða
þá, en þegi um álit sitt fyrir vits-
muna sakir. Haldreipi margra þess
háttar manna, segir höfundur, eru
svipbrigði, fas og hyggindalegar
bendingar; „þannig hefur Cíceró
mælt um Písó, að hann svaraði fyrir
sig með því að hleypa annarri auga-
brún upp á enni, en hinni niður að
höku: Respondes, altero ad
frontem sublato, altero ad
mentum depresso supercilio,
crudelitatem tibi non placere."
(„Þú svarar mér til, að grimmd sé
þér eigi að skapi, með því að
hleypa annarri bún upp á enni,
hinni niður að höku ")
HANNES
PÉTURSSON
V
Enýmsum
hleypti kann
Það skal játað að ég hrökk lítið
eitt við þegar þessi orð bar fyrir
augu mér, því þarna var lýst svip-
drætti sem ég hélt að væri léður Agli
Skallagrímssyni á Borg einum
manna, að því leyti sem andlit hans
er til vor komið i Egilssögu. Þegar
Egill situr í sal Aðalsteins konungs á
Englandi, harmi sleginn eftir lát Þór-
ólfs bróðursíns, þá er hann teiknað-
ur mjög gaumgæfilega og meðal
annars svo:
....En er hann sat, sem fyrr var
ritað, þá hleypti hann annarri brún-
inni ofan á kinnina, en annarri upp i
hárrætur. Egill var svarteygur og
skolbrúnn. Ekki vildi hann drekka,
þó að honum væri borið, en ýmsum
hleypti hann brúnunum ofan eða
upp." Þegar Egill hafði þegið gull-
hring af konungi „fóru brýnn hans í
lag".
Þótt svipbrigði Pisós, eins og
Cíceró farast orð um þau, séu söm
og Egils Skallagrímssonar i sögu
hans, þá hafa þau aðra merkingu,
þvi Pisó er að sýnast fyrir mönnum,
en svipbrigði Egils lýsa innibyrgðum
skapþunga. Samt sem áður stang-
ast lýsingin á við visu sem Egill kvað
að þessu sinni, er hann hafði þegið
fébætur úr konungshendi og tekið
gleði sína aftur, þvi að þar segist
hann hafa veríð brúnasíður af
harmi, en nú fundið þann mann
(þ.e. Aðalstein konung) sem lyfti
upp brúnunum og sléttaði úr hrukk-
um ennisins.
Sá sem línur þessar skrifar grúsk-
ar ekki í fornsögum né heldur latn-
eskum fræðum og hefur þvi ekki
borið sig að eltast neitt við þann
einkennilega skyldleika sem er með
lýsingu Cicerós og Egluhöfundar í
nefndu dæmi, jafnvel má vera að
brúnunum...

kunnugt sé um hann, þótt ekki sjái
þess stað i Egluútgáfu Hins islenzka
fornritafélags. Eftirtalin fróðleiksat-
riði, nærtæk i bókum, skýra hins
vegar hvernig á orðum Cicerós
stendur:
Lúcíus Calpúrníus Pisó var höfð-
ingi í Róm. Júlíus Caesar gekk að
eiga dóttur hans, Calpúrníu, og lét
kjósa Pisó ræðismann árið 58 f.Kr.
Pisó hafði einnig skattlandsstjórn í
Makedóniu árin 57—55. Hann
gekk i félag við Gabínus, sem var
ræðismaður ásamt honum, svo og
þriðja mann um að bola Cíceró úr
vegi. Svo var það i öldungaráðinu
árið 55, að Ciceró felldi yfir honum
harðan áfellisdóm vegna stjórnsýslu
hans i Makedóniu. Pisó var þá
kvaddur til Rómar og flutti vörn fyrir
sig í öldungaráðinu. Ciceró and-
mælti honum i þrumulestri sem
nefnist In Pisonem, og þar er að
finna þau orð sem Sir Francis Bacon
vitnar til.
Dr. Bjarni Einarsson hefur fjallað
um það i doktorsritgerð, að Egill á
Borg, í þeirri sögu sem við hann er
kennd, muni smiðaður upp úr öðr-
um forsagnapersónum, einkum
Vagni Ákasyni i Jómsvikingasögu
og Sveini Ásleifarsyni í Orkneyinga-
sögu, nánast með aðferð gullgerðar-
manna, alkemista, á miðöldum.
Alkemistum tókst aldrei að búa til
gull, en Snorra (?) heppnaðist að
búa til, þarsem er Egill Skallagríms-
son, gullvæga persónu. Hvorki
Vagn Ákason né Sveinn Ásleifarson
léku þann leik, svo sagnir hermi, að
hleypa „brúnunum ofan eða upp" á
vixl, og þess vegna hefði þetta get-
að ratað inn í Egilssögu eftir annarri
leið en úr fornbókum á íslenzku,
þ.e. úr latneskri fyrirmynd. Sú leið
var i vissum skilningi ekki lengri en
hin, þvi rit latneskra höfunda voru
skólalesning á miðöldum, þar á
meðal ræður Cícerós.
Tveir höfundar fá stundum mjög
áþekka hugmynd, sjálfstætt hvor á
sinum stað eða á sinum tima. En þar
sem eignarréttur á hugmyndum var
ekki hér fyrrmeir virtur til jafns við
það sem nú gerist, eins og margvis-
leg rittengsl i íslenzkum fornbók-
menntum sýna deginum Ijósara, þá
er engin goðgá að álykta, að hin
kostulegu svipbrigði Egils skálds
þegar hann situr i sal Aðalsteins
Englakonungs — svipbrigði sem
ásamt með öðru gera ásjónu Egils
Skallagrímssonar ógleymanlega
þeim sem lesa sögu hans — séu
komin allar götur úr Róm, úr penna
Cícerós.