Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1978, Blaðsíða 3

Varla hefur það farið framhjá nein-
um i fyrravetur, að yfir Norður
Ameríku gekk þá harðasti vetur aldar-
innar. Þar sem venjulega er vetur
aðeins að nafninu til, var nú líkast
vetri á íslandi og mundi jafnvel sæta
tiðindum hér, ef annan eins snjó setti
niður og raun bar vitni um á einstaka
stað i austanverðum Bandaríkjunum.
Grófust bilar og hús i snjó eins og títt
á sér stað hjá okkur á Norðurlandi, en
skaflar urðu 8 metra háir og er þá
orðið gifurlegt fannfergi. Varla munu
8 metra háir skaflar hafa sést á
Suðurlandi í seinni tíð, utan veturinn
1949 og eftir mannskaðaveðrið i
febrúar 1 940 urðu þeir að vísu miklu
hærri en það. Hér á íslandi var einnig
óvenjulegur vetur i fyrra; snjólaus á
Suðurlandi og verður komið að þvi
siðar, hvort samhengi sé á milli þess
og harðindanna i Ameríku. Grein sú,
sem hér er bygggt á, birtist i National
Geographic i lok síðasta árs. Þar eru
rakin með nýmörgum dæmum ýmis
óþægindi og búsyfjar, sem Banda-
ríkjamenn urðu fyrir af völdum þessa
fimbulvetrar: Annarsvegar snjó-
þyngslin, kuldi og harðindi í austan-
verðum Bandaríkjunum, en ofþurrkur
vestast, á Klettafjallasvæðinu og
sléttunum þar austur af. Jafnframt
þvi sem hús fenntu i kaf í austurrikj-
unum, varð að skammta vatn i Kali-
forníu. Háði þó vatnsleysið meira
gróðri en fólki.
Enginn veit nákvæmlega hvers-
vegna þetta átti sér stað, en breyting-
in er þó rakin til Kyrrahafsins. Yfir-
borðshiti þessa hafflæmis virðist hafa
ótrúleg áhrif.
Alkunnugt er, að Kalifornia er ein-
muna sólrikt land. Stafar það af þvi,
að háþrýstisvæði helzt venjulega yfir
landinu sumarlagt og þá berst úr-
koma alls ekki inn yfir landið frá
Kyrrahafinu. Á vetrum hverfur þessi
hæðarhryggur og ríkir þá vestanátt,
sem ber með sér nauðsynlegan raka á
landið og snjó í fjöllin, — vantsmiðl-
un, sem lika er nauðsynleg. En haust-
ið 1976 fór að bera á ýmsu óvenju-
legu, sem síðan hafði samverkandi
áhrif. Perústraumurinn veitir köldum
sjó sunnan að norður í Kyrrahafið, en
i þetta sinn var hann ekki nærri eins
kaldur og venjulega og yfirborðshiti
Kyrrahafsins varð þessvegna meiri á
kafla en vant er. Nyrst á Kyrrahafi fór
að myndast lægð, sem varð uppundir
eins víðáttumikil og öll Bandarikin og
hélst hún hreyfingarlaus timunum
saman. Jafnframt vildi sumarhæðin
yfir Kaliforníuströnd ekki fara þegar
vetraði, en hæðarhryggurinn hafði
sömu áhrif og stiflugarður. Vindurinn
af Kyrrahafinu sveigði með hæðar-
hryggnum langar leiðir til norðurs eða
allt til Alaska. Þar mætti hann heim-
skautsloftinu og sneri suður megin-
land Norður Ameriku. Þá var hann
orðinn kaldur og bar með sér mikinn
raka, sem varð að snjókomu og olli
óvenjulegum snjóþyngslum og kulda,
allt suður til Florida. Eitt sinn snjóaði
þar, sem þótti einsdæmi og svo
merkilegt, að dómari nokkur gerði
1 réttarhlé svo allir gætu farið út og
séð. í Alaska nutu menn þess aftur á
móti að fá þessa óvnætu hitaveitu frá

i
Kyrrahafsvindurinn ber meS sér mikinn
raka, sem vökvar Kaliforníu, Klettafjöllin og
slétturnar austan við þau. Í fyrra brá hann
útáf venju og hjá Lawrence Pierson, bónda i
Burlington í Colorado, varð ástandið eins og
hér sést. „Þar sem eitt sinn akrar hutdu
völl" er eyðimörk og ekkert framundan
annað en gjaldþrot. Enginn bandariskur viS-
lagasjóður virðist vera fyrir hendi, þegar
náttúruhamfarir eða ótið herja á landið.
/*r. i nánd við vötnin miklu á landamærum
' Bandarfkjanna og Kanada verður gjarnan
mikil úrkoma. I fyrravetur hióð þar niður
fima miklum snjó og borgin Buffalo grófst
næstum i snjó i byl, sem þar gerði 28.
janúar. Sá bylur stóð i fimm dægur og
lamaði alla starfsemi f borginni gersamlega.
amalað i dýragarðinn. I Erie f Pannslylvaniu og viðar kyngdi niður svo miklum snjó, að
sum dýranna fengu undankomuleið út úr girðingum sinum yfir skaflana. En þau höfðu að
litlu að hverfa og frelsið stóð ekki lengi.
Jafnframt þvi sem snjókoman var dæmalaus austantil i landinu, kom ekki deigur dropi á
Klettafjöllin og slétturnar þar fyrir austan. Var viða mikið moldrok, allt suður i Texas og á
hveitiræktarsvæðum norður var áfokið allt að fjögur fet á þykkt. Hér er reynt að skófla þvi
útaf ökrum með vegheflum.
Kyrrahafinu og varð að aflýsa kapp-
leikjum i íshokkey vegna þess að allur
is bráðnaði. Á Klettafjöllin féll ekki
snjókorn né heldur deigur dropi á
láglendi. Kom það sér illa fyrir fleiri
en skíðastaðina, sem urðu að loka.
Var tap þeirra metið á 78 milljónir
dala. Menn boruðu dýpra og dýpra
eftir grunnvatni og jarðir og búgarðar
fóru i eyði, þegar landið var orðið eins
og eyðimörk. Enginn bjargráða- eða
viðlagsjóðir virðist vera til taks þar i
landi, þegar náttúruöflin gera bænd-
um og öðrum skráveifur.
Maður er nefndur Jerome Namias
og er hann doktor i veðurfarsfræðum
og hefur með höndum langtima
veðurspár. Hann hafði komizt að raun
um, að óvenjulegur kuldi var i
norðanverðu Kyrrahafinu, þar sem
lægðin stóra hafði bólfestu, en
óvenjulegur hiti sunnar. Taldi hann
líklegt, að þetta tvennt gæti orðið til
að festa hæðarhrygginn yfir vestur-
ströndinni, sem og fór eftir. Þetta
hefur átt sér stað áður en telur dr.
Namias að veturinn 1917—18 hafi
verið hliðstæða. Samskonar ástand
skapaðist í og yfir Kyrrahafinu með
mikið til sömu afleiðingum. Athyglis-
vert er, að uppúr áramótum þennan
vetur gerði mestu frosthörkur, sem
gengið hafa yfir ísland á þessari öld
og hefur lengi verið til þess jafnað og
þess minnst, að menn gengu þá
þurrum fótum á ís úr Reykjavik og
uppá Skaga.
Vísindamenn hafa reynt að ráða
veðurfar af árhringjum trjáa og köm-
izt að þeirri niðurstöðu, að truflanir á
venjulegu árferði svo sem ofþurrkar,
hafi staðið í sambandi við 22 ára
tímabil, þegar sólblettir verða hvað
minnstir. Þeir telja að veðurástand
þessu líkt hafi oftsinnis komið upp á
Bandaríkjasvæðinu á 17. öld, þegar
yfir gekk það kuldatímabil, sem sumir
vísindamenn hafa nefnt litlu isöldina.
I lok þeirrar aldar og einkum um og
eftir 1680, gengu yfir ísland ein-
hverjir hörðustu vetur í skráðri sögu.
Þetta þarf þó engan veginn að
hanga saman. Lesbókin hafði sam-
band við Markús Á. Einarsson veður-
fræðing og innti hann eftir áliti þar
um. Markús kvað það alltof mikla
einföldun að slá einhverju sérstöku
föstu i sambandi við fimbulvetur i
Ameríku. Loftstraumu’rinn kaldi berst
út á Atlantshafið, en það fer eftir
hæðum og lægðum, hvort hann
stefnir norðurúr og siðan til okkar,
ellegar hvort hann stefnir á Bret-
landseyjar og ber með sér þangað
kulda og úrkomu. Þá gætu lægðir
myndast norðan við þann straum á
Grænlandshafi og við fengið þessa
alvanalegu umhleypingatið. Markús
taldi einnig, að hin mjög svo rikjandi
norðanátt hér á landi i fyrravetur,
hefði.ekki staðið i beinu sambandi við
kuldann i Ameriku, en fremur átt rót
sina að rekja til hæðar yfir Grænlandi.
Og hann taldi á sama hátt, að ekki
mætti slá þvi föstu, að orsakanna fyrir
frosthörkunum 1918 væri að leita i
kuldanum, sem þá rikti i Vesturheimi.