Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1978, Qupperneq 4

EFTIR BJARTMAR GUÐMUNDSSON FRÁ SANDI
Nýlega fundu máríuerlur sér hreiöurstaö
og tóku undir ufs á húsi mínu norðan
jökla.
Þar í sveit heita þær reyndar márjátlur
og þá einnig hér á þessum blööum.
En til þess nú aö menn meö skilning á
skynlausri skeþnunni skilji mig éinnig, vil
ég byrja á aö segja agnarögn af öörum
fuglum sömu tegundar hinumegin á
landinu. Svo margt er líkt meö skyldum
aö oft ganga þeir með sama örlagablómiö
í brjóstinu, þó ekki sé þaö æfinlega.
Þær márjátlur áttu hreiður í kirkjuturni,
sem illa var kominn af tannanagi tímans,
klæddur timbri og þaö fariö aö trosna.
Sóknarnefndin ákvaö því, presturinn og
söfnuöurinn einróma aö láta gera viö
turninn og þaö þegar í staö og rækilega.
Fenginn var til verksins smiður af næsta
bæ eða næst næsta. Þaö var góöur
smiður.
En þegar hann kom til og ætlaði aö
byrja á verki sínu fann hann márjátlu-
hreiöur, sem enginn mennskur maður
haföi hugmynd um, innan viö smugu eina
litla á klæðningu turnsins. Hún taldist til
skemmda á mannvirkinu en nauðsynlegra
nota fyrir márjátlurnar, sem kölluöu hana
dyr á sínu máli.
Þarna stóð nú trésmiðurinn frammi fyrir
eyöingaraflinu annarsvegar og framvindu
lífsins í smáfuglshreiöri hinsvegar. Síöan
gekk hann heim á staöinn aö hitta
prestinn og konu hans. í hreiörinu voru 6
egg.
Öllum kom þeim saman um aö fresta
viögerðinni fram yfir eggtíma og þann,
sem márjátlur þurfa til aö ala upp unga
sína. Þar meö fór viðgerðarmaður heim
og kom ekki aftur fyrr en allir márjátlu-
ungar voru orönir fleygir og færir.
í turninum var skjólið og öryggið ofar
öllum hættum á jöröu niðri, líklega besti
hreiðurstaður márjátlum á öllu Snæfells-
nesi, ef ékki öllu landinu.
Voriö á eftir viðgeröarsumri kirkjunnar
var prestur staöarins aö heiman nokkuð
lengi og kona hans. Á meðan klufu flestir
farfuglar loftin blá handan yfir höf frá
öörum heimshornum. Heim komu þau þó
litlu síöar en márjátlur eru vanar að koma
frá útlandinu. Af hugboöi vita þær aö eigi
hafa þær skjólföt á borö viö staöfuglana,
snjótittlinginn og rjúpuna og farfugla þá,
er fyrstir koma, sem í venjulegum
vorhretum geta mætt kuldanum eins og
ekkert sé.
Strax og prestshjónin voru heimkomin
tóku menn eftir því að tvær márjátlur voru
aö flögra kringum bifreiö þeirra á hlaöi úti.
Á þaö horföi fólk út um glugga. Hafi þaö
velkst í einhverjum vafa um hvernig á því
stæði, gufuðu allar efasemdir um þaö
fljótlega upp, er prestur og kona hans
komu út skömmu seinna. Þá flögruðu
fuglarnir á móti þeim masandi sín á miili
og höguöu sér eins og þeir kæmust yfir
aö vera svo aö segja allsstaöar fyrir fótum
þeirra eöa sveimandi hiö næsta þeim og
segðu: Guði sé lof aö þið eruð komin! Viö
erum komin fyrir mörgum dögum og að
húsinu okkar lokuðu. Ekki getum viö
opnað þaö. En þið opnið eöa látið gera
þaö. Eða er það ekki?
Enginn er svo fullnuma í fuglamáli aö
staðhæft geti aö útlegging þessi á orðum
smáfugla só laukrétt. En á þennan veg
skildu hjónin á staðnum fugla sína. Og
andartaki seinna hringdu þau upp smiöinn
og báöu hann aö koma sem fyrst og
skemma umbætur sínar á kirkjuturninum
meö þeim hætti aö búa til nýja smugu.
Þaö geröi hann fijótt og vel, svo segjandi
aö því búnu: Gerið svo vel, elskurnar
mínar, að halda til kirkjunnar. Dyrnar
ykkar standa opnar.
Fáeinum dögum seinna var þar komin
karfa og því næst egg.
Vippum okkur svo norður yfir hálendiö
að því, sem frá var horfiö á herragarði
mínum.
Það hafði veriö fátt um manninn allt til
maíloka og enginn köttur. Þegar ég kom
var brúnleitur fugl búinn aö festa hreiður
sitt í barrtré úti fyrir þeim glugga hússins,
sem best vissi móti sól. Márjátlur höföu
lagt undir sig húsnæöi viö sitt hæfi undir
ufs miili þaks og klæðningar neöan á
sperrum upp af glugganum og fundið þar
inngöngudyr, sem raunar var slysagat,
óviögert af því húsráöandi var trassi. Þar
var gott aö búa í skjóli móti hádegissól
ofan viö allar hættur af völdum ferfætl-
inga. Rólyndur hrossagaukur hélt sig niöri
í garöi og boraöi nefi sínu eins og þaö var
langt til í jörö niður og af svo miklu viti
að engu líktist ööru en því aö sagnaranda
bæri hann í nefinu, því alltaf kom hann
upp með eitthvað gott úr moldinni. Öðru
hvoru var á hann kallað sur.nan úr Nöf,
þar sem kona hans lá á eggjum þeirra. Og
á hæsta hóli túnskikans við Draugadys og
rétt viö húsvegginn, svo aö segja, vappaöi
heiölóa og fór hvergi þó á hana væri
kallað einhversstaðar úr vestrinu.
Þaö spyrst fljótlega á fuglaslóöum hvar
óhætt sé aö vera.
Á sínum tíma komu 6 ungar úr
þrastarhreiörinu og 5 márjátluungar
undan ufsinni. Hrossagaukskonan kom
meö sína unga heim undir garðinn en
aldrei inn í hann. En heiölóan hvarf
fljótlega eitthvað út í buskann.
Alla þessa unga og þeirra foreldri mátti
sjá af og til á þessum staö og í grenndinni
lengi sumars, nema hrossagaukana og
unga þeirra, sem lét gras og kjarr gæta
sín í Nöfinni.
Þar sem fugl verpir og ungar út í næöi
og farnast vel, þar vill hann oftar koma,
svo lengi sem hann lifir.
Næsta vor komu þrestirnir og hoppuðu
hugsandi á garösgrindum og húsþaki og
brugðu sér þó annað veifið frá, en
stundum uppá talsímaþráð. Síöan hurfu
þeir án þess aö hyggja á búskap í trénu.
Gaukurinn meö langa nefiö sótti sér
saöningu í garöinn en var alltaf eins og
á nálum, hvimandi til allra hátta. Enda
heyröist kona hans kalla til hans oft og
aðvarandi oröum. Lóan heimsótti hólinn
sinn af og til en þorði aldrei annaö en
skima sífellt kringum sig af ótta viö
eitthvaö. Márjátlurnar komu og viöruöu
sig uppi á húsmæni og línustaurum. Svo
hurfu þær.
Þaö leyndi sér svo sem ekki aö þarna
var eitthvað aö, meira en lítiö og ööruvísi
í augum fugla en áriö áöur.
Köttur var kominn í næstu bæjarhús og
var aö skjótast aö gamni sínu milli garöa
og húsa. Eigi var hann þó alvöruköttur
enn sem komið var. Gat samt verið efni
í mikinn alvörukött, þótt enn væri hann
bara lítið og laglegt kettlingsgrey og
ekkert annað en gæöin viö mannabörn og
fulloröna. Hann var líka í eftirlæti aö því
er snerti atlot og matgjafir.
Sjálfsagt hafa márjátlurnar mínar veriö
búnar aö velta þessu nýja vandamáli vel
og vandlega fyrir sér og reikna út hversu
margar kattarlengdir voru af jöröu upp á
þakskeggi, og séö aö þar var þeim óhætt
að fóstra upp unga meöan þeir halda
kyrru fyrir í hreiörinu. Ekki renna kisarnir
upp lóörétta steinveggi tveggja hæöa, þó
hvassar séu á þeim klærnar. En alvöruefni
hefur kisi greyiö þó verið þeim ekki svo
lítiö. Því tvíráöar voru þær aö flögra um,
fara og koma aftur næstum heila viku.
Svo eru þær þó komnar einn morgun-
inn, alráönar hvaö gera skuli. Helst held
ég aö þær hafi skapaö í sameiningu
ágætiskörfu á tveimur sólarhringum. Þaö
var meiri dugnaöurinn og svo mikill aö
unun var á aö horfa.
Eftir því sem sumardögum fjölgaöi varö
kisakis fríöari og föngulegri. Og um leið
óx og dafnaöi þaö sem allir vita aö
kettinum er áskapað í innrætinu.
Þeim sem húsum réöu undir ufsinni
virtist ekki koma þaö neitt á óvart, þó
fallegi kisi sæist oftar og oftar læöast út
í garö. Þau voru sífellt í sama sólskins-
skapinu, því alltaf var annaö hvort þeirra
á veröi og vissi um leið og hann var
þangaö kominn. Uppi í hreiöri var enn öllu
óhætt meöan ungviðið átti enga vængina
til aö fljúga þaöan. Allt þetta sást
skemmtilega vel út um gluggann yfir
ufsinni.
Eitt kvöldið tók ég eftir því aö pabbinn
hagaöi sér óvenjulega á einum garös-
grindarpilanum, uppmjóum og oddhvöss-
um. Þaö var auöséð aö hann var aö vekja
athygli á aö þarna væri hann nú, sýnd
veiöi en kannske ekki alveg gefin. Allt í
einu beraöi kisi sig í heljarstökki upp úr
skrautblómabeði og fótaöi sig á grindinni
en fuglinn flaug og haföi haft hann aö
ginningarfífli að gamni sínu. Veraldarvön-
um fugli veröur ekki mikiö fyrir aö leika
á viövaninginn í fyrsta skiptið. En hversu
veröur þaö lengi?
Mamman fylgdist vel meö þessu
dirfskufulla tiltæki, því hún var óöara
komin út til aö láta í Ijós aödáun sína á
karlinum. En kisagrey hentist eins og kólfi
væri skotiö heim til sín, alvarlega
aumingjalegur aftan á að sjá.
Kannske hefur márjátlupabbi annars og
þau bæöi verið aö prófa getu kettlingsins
en ekki einungis verið að hæöast aö
honum. Því nú hlaut senn aö því að líöa
aö ungarnir flýgju niður í garö úr
hreiörinu. Og hvað þá?
Fáeinum dögum seinna er ég svo á
fótum óvenjulega tímanlega. Úti er hljótt
og kyrrt, og engin márjátla á flugi fyrir
gluggann. Hvað var nú á seiði?
Ég flýtti mér út í garö, þó ekkert gæti
ég þar gert. Af gestum okkar og vinum
undir ufsinni sást hvorki tangur eöa tetur.
Þegar ég var krakki læröi ég þessar
hendingar um lóuunga, og gat ekki tára
bundist:
Alla étiö haföi þá
hrafn fyrir hálfri stundu.
Krakkar voru inni í mínum bæ. Hvernig
veröur þeim viö aö frétta af hvarfi
márjátlanna?
Ég leitaði aö verksummerkjum um allan
garö, en fann ekkert lengi vel. Loks kom
þar þó aö. Ég fann einn márjátluunga
dauöan. Hann var nýdauður og volgur
Framhald á bls. 12