Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1980, Síða 3

Sigurður Skúlason magister
Hugsað til þjóðskálds
Hugdjarfur kleifstu hæstu tinda,
hræröir Drottins klukknastrengi,
áveðurs blaki allra vinda.
Aörir kúröu á lágu vengi.
Héldu þeir þig háskalegan,
hygöist þú selja fossa úr landi!
Mátað fær enginn múginn tregan.
Magnaöur er sá erföafjandi.
Þegar þín arnfrán augu í báli
yfir lágkúruna störöu
vissiröu í frægu feðramáli
fyndust orö um allt á jörðu.
Hugartök þín hamslaus reyndust,
hófst þú brag í æðsta veldi.
Örvar skussans að þér beindust.
Öfugsýn þinn stórhug hrelldi.
Verk þín eins og vitar standa,
vísa leið að æöstu miðum.
Hægara væri aö hrinda vanda
hefðum vér menn íþínum sniöum.
Einatt fannst þér lágt og lítið
lífsins takmark vorra manna.
Þetta mörgum þótti skrítið,
þekktu ei þinn stórhug sanna.
Hér þarf vit, hér þarf reisn, ekki vomur og slór.
Það er vonlaust aö semja með þýlyndis bug.
Vor aðstaða er sterk, lands vors auðlegð er stór.
Því er illt ef oss skortir þinn hamramma dug.
Hin starfsprúða sveit þekkir stormanna reit,
staðföst leggur hún dóm sinn á afglapans verk.
Hún kýs stilling og ró — því af sturlun er nóg —
á sér stórmannlegt vit, enda lífsreynd og merk.
í átökum hörðum við erlend borö
varstu óskmögur kvöldvöku Ijóömáls og prósa.
Þar efldist þér máttur, þar ólust þér orö.
Þá uppsprettu kvæða mun þjóð vor kjósa
meðan íslensk hugsun sig hefur til flugs
við himinbál sindrandi norðurljósa.
fyrirlestrar og á hverjum sunnudegi
var þar guðsþjónusta. Og margt
fleira var gert til þess að hæna menn
að staðnum og var þessi klúbbur
sannkölluð menningarmiðstöð, með-
an hans naut við. En kostnaður
reyndist of mikill og klúbburinn
lagðist niður eftir tvö ár.
Þá kom þangað útlendingur er F.
A. Löwe hét og hóf verslun með
tilbúinn fatnað karlmanna. Seinna
stofnaði hann svo þarna klæðskera-
stofu og fekk til sín nokkra erlenda
klæðskera. Einn af þeim hét H.
Andersen. Hann keypti seinna Ló-
skuröarstofuna gömlu í Aöalstræti
16, byggöi ofan á hana og stækkaði
hana mjög á annan hátt. Þarna setti
hann svo á fót klæðskerastofu. En
neðri hæð hússins, þar sem fata-
verslunin hefir verið, er gamla Lósk-
erastofan, sem Skúli Magnússon lét
reisa 1752, þar sem fyrsti barnaskóli
Reykjavíkur var og þar sem Jón
Guðmundsson ritstjóri bjó og gaf út
Þjóðolf.
Eigendaskifti urðu aö Glasgow er
fram í sótti. Árið 1888 höfðu þeir
Egill Egilsen og Þórður Guðmunds-
son í Görðunum makaskipti á þeim
eignum. Átti Þórður svo Glasgow um
nokkra hríð, en mun hafa selt hana
Þorvaldi á Þorvaldseyri undir Eyja-
fjöllum. Er hann talinn seinasti eig-
andi þessa mikla stórhýsis, sem ekki
átti neinn sinn líka í bænum. Og þá
mun hafa verið sett þar á fót
vindlaverksmiðja. Þar var einnig
prentsmiðja Dagskrár, blaðs, sem
Einar skáld Benediktsson hóf að
gefa út á miöju ári 1896, og átti að
veröa fyrsta dagblaö á íslandi. En
Reykvíkingar voru þá of fáir til þess
að dagblað gæti þrifist hér, þeir voru
ekki nema um 4000, eða færri en nú
eru í flestum úhverfum bæarins.
Dagskrá breyttist því í vikublað, en
hætti að koma út í miðjum septem-
ber 1898, svo að hún varð ekki nema
tveggja ára gömul
Þau urðu örlög þessa mikla húss,
að það brann til kaldra kola 1903, og
var þaö fyrsti stórbruninn í
Reykjavík. Eldurinn kom upp í
vindlaverksmiðjunni aðfararnótt 18.
apríl og varð ekkert við hann ráðið
og húsið fljótt alelda.
Þá áttu þarna heima fjórar fjöl-
skyldur og allmargt einhleypra
manna. Tókst með naumindum að
bjarga öllu fólki út úr brennandi
húsinu. Þarna hafði þá brezki kons-
úllinn Jón Vídalín skrifstofu sína og
tókst að bjarga skjölum hans og
peningum, en eingu ööru tókst að
bjarga. Það æsti eldinn mjög, að á
var snarpur austanvindur. Húsið var
vátryggt fyrir 40.000 kr„ en allir
innanstokksmunir voru óvátryggðir,
og biðu því margir mikið tjón.
Rétt fyrir ofan Glasgow stóð bær,
sem hét Vigfúsarkot. Þar bjó nú
Þóröur Torfason útgeröarmaður.
Hafði hann veriö hinn misti sægarp-
ur um ævina, en var nú orðinn
ellimóður. Eldurinn frá Glasgow
barst í bæ hans og brann bærinn til
kaldra kola, en fólki var bjargaö.
Það þótti ófögur sjón daginn eftir
að horfa yfir brunarústirnar, og
fannst sumum bærinn verða til-
komuminni þegar hið mikla stórhýsi
var farið.
En þótt undarlegt kunni að virðast
hefir aldrei verið byggt aftur á
þessum stað þar sem bruninn varð.
Um hálfa öld var þarna gnapandi
kjallarinn undan Glasgow, en nú er
þetta oröiö breytt þannig, að komin
eru bílastæði þar sem Glasgow var,
en grjótið úr kjallaranum mun hafa
verið notað ti að hlaða vegg þar á
milli og lóðar Sjóbúðar, sem nú hefir
verið flutt að Árbæ, en lóðin hækkuð
og gert þar annað bílastæði.
Næsta timburhús við Glasgow var
Liverpool, en það bjargaöist í brun-
anum vegna þess að vindur stóð af
því. Á þessum stað reisti Jón
Markússon kaupmaður fyrst verslun-
arhús 1842, en hans naut ekki lengi
við, því að hann fórst með póstskip-
inu Söloven. Þá keypti Hans Robb
húsið, og vegna þess að hann var
ættaður frá Liverpool, gaf hann
húsinu nafn þeirrar borgar.
Þetta hús eignaðist löngu seinna
Th. Thorsteinsson kaupmaður, lét
rífa það og reisa stórt og vandað hús
í staðinn. Þar rak hann verslun, er
hann nefndi Liverpool. En þótt hún
sé farin þaðan fyrir löngu, kallar
almenningur húsið enn Liverpool,
enda þótt það heiti Vesturgata 3.
Skammt þaðan, hinum megin við
Glasgowlóðina, er annað timburhús,
sem alltaf er kallað Aberdeen. það
reisti Jón Árnason bóndi frá Garðs-
vika eftir aö Glasgow brann, og nú
stendur þaö þarna eins og klettur úr
hafi, því að næstu hús fyrir vestan
það eru horfin.