Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1980, Side 12

„Því miður er enginn grammófónn
hér,“ sagöi húsráöandinn.
„Spilaöu fyrir okkur á gítarinn,"
sagöi Óskar.
„Já. Geröu þaö,“ sagöi stelpan, sat
í stól og haföi ekki fariö úr kápunni.
Húsráöandinn tók aö spila og
syngja vinsæl popplög. Strákurinn meö
gleraugun setti fætur upp á borð og
dottaöi. Tóti rak augun í grænan
gúmmífrosk sem sat í gluggakistunni.
Var þaö eftirlíking af Kermit, augun
útstæö, munnurinn opinn, gult skraut um
háisinn. Á öörum fætinum haföi hann
plástur. Tóti brosti.
„Yesterday. All my trouble seem so
far a-way,“ söng strákurinn.
Tóti sótti froskinn og fór að setja
hann í ýmsar stellingar. Froskurinn var
kámugur og angaði af gúmmílykt. Tóti lét
froskinn dansa í takt viö lagið og hreyfa
munninn líkt og hann væri aö syngja.
Stelpan fór aö flissa. Tóti lét froskinn
tvista, hrista sig á alla kanta, haila
höföinu aftur og galopna munninn er
strákurinn söng háa tóna. Stelpan
skellihló.
„Gemmer sjúss,“ sagöi Tóti og
hreyföi varir frosksins.
„Gjöröu svo vel,“ sagöi Tóti, lyfti
glasi aö vörum hans og hermdi eftir
hljóöi er verið væri að kyngja.
„Gemmer sígarettu.“
Tóti kveikti í sígarettu og stakk upp
í froskinn. Froskurinn japlaöi á sígarett-
unni af mikilli nautn, hóstaöi, slagaöi og
var kominn meö hiksta. Stelpan náöi
varla anda fyrir hlátri.
„Helga komdu og sjáöu,“ kallaöi
hún.
Tóti fór meö froskinn til stúlkunnar
og lét hann setjast á hné hennar; sat
sjálfur á hækjum sér.
„O ... Hann er svo sætur.“
„Halló, svítípæ. Ertu ekki hress?“
spuröi froskurinn.
„Jú, ég er hress," sagöi stelpan og
bros lék um varir hennar.
„En hvaö þú hefur fallegar hendur.“
„Finnst þér þaö.“
„Beittar neglur og mjúka húö.
Hvers getur maöur óskað sér annars."
Froskurinn færöi sig upp á öxl
hennar og blikkaöi ööru auga, nuddaði
saman lófum án þess hún tæki eftir.
Óskar fór aö hlæja. Strákurinn hætti aö
spila, Helga kom í dyragættina, Valli á
eftir og strákurinn meö gleraugun
rankaði viö sér.
„Þú ert kósý. I think I love you,“
sagði froskurinn og strauk vang hennar
og fitlaöi viö hárlokk. „Væri yöur sama
þó einmana en góðhjartaður froskur
fengi að kyssa varir þínar.“
„Til hvers?“
„Bara, mig langar til þess,“ sagöi
Tótr og hreyföi varir frosksins.
„Allt í lagi,“ sagöi stelpan og
myndaöi stút á varirnar.
Froskurinn þóttist bretta upp
skyrtuermarnar, laga á sér háriö, svo
lét Tóti hann kyssa stúlkuna á munninn.
Á eftir tók froskurinn heljarstökk og
stakk nefinu ofan í bringu.
„Var gott aö kyssa hana, froski?“
spuröi Valli.
„Um ... nammi, namm. Feitar
varir, magrar varir. Allar vilja þær
eignast mann,“ söng froskurinn og vagg-
aöi sér til og frá. Allir hlógu.
„Fröken, má bjóöa yöur sígarettu,
kannski áfengi. Viljið þér koma heim
meö mér?“
„Ekki svona ákafur," sagöi stúlkan
og ýtti frosknum frá sér, hvorföi á Tóta
og sagði: „Þu ert bara helvíti skemmti-
legur.“
„Ég?“ sagði Tóti og lagði hendi á
bringu sér. „Nei. Þaö er froskurinn."
„Já, en. — Þú stjórnar honum,”
„Þarna komstu upp um sjálfan þig.
Búinn aö kyssa hana og allt," sagöi
Valli.
„Nei. Þaö var froskurinn.“
Allir hlógu. Tóti roönaði.
„Mér líkar vel viö þinn innri mann,“
sagöi stelpan og horföi í augu Tóta.
Fyrir rúmum hundrað árum fædd-
ist efnalitlum, en gáfuðum hjónum
sonur á kotbæ norður í Skagafirði.
Hann ólst upp í fátækt, gekk aldrei í
skóla, en lærði samt snemma að
lesa og draga til stafs í heimahúsum.
Nýfermdur fór hann í vinnumennsku,
og tæplega tvítugur fluttist hann
síðan til Vesturheims með foreldrum
sínum og fleira frændfólki. Rétt áður
fékk hann fáeinar vikur tilsögn í
ensku hjá prestum í sveitinni. Þaö
var eina skólagangan á lífsleiðinni.
í Vesturheimi varð hann fyrst
daglaunamaöur, síöar efnalítill bóndi
langa ævi. En hann varð eitt mesta
skáld, sem ort hefur á íslenzka
tungu.
Þessi skáldbóndi, Stephan G.
Stephansson, hefur ritað drög að
ævisögu sinni. í henni er stutt
frásögn af atviki, sem fyrir hann kom
tólf ára gamlan. Mér finnst hún vera
lærdómsrík fyrir alla þá nú á tímum,
sem hugsa vilja af alvöru og einlægni
um íslenzkt menningarlíf og þó ekki
sízt íslenzk skólamál. Hún er svona:
„Eitt haust var ég úti staddur í
rosaveöri. Sá þrjá menn ríða upp
Vatnsskarö frá Arnarstapa. Vissi, aö
voru skólapiltar á suðurleið, þar á
meðal Indriði Einarsson, kunningi
minn og sveitungi, sitt fyrsta ár til
skóla. Mig greip raun, ekki öfund.
Fór aö kjökra. Þaut út í þúfur, lagðist
niöur í laut. Mamma haföi saknað
mín. Kom út og kallaði; ég svaraði
.. höfum viö nægan skilning á því, hversu nauðsynlegt þaö er, aö menn
þurfi ekki sífellt á einhvers konar félagsskap að halda?“
„Allt hið þyngsta
er af einum gertu
ekki. Vildi ekki láta hana sjá mig, svo
á mig kominn, en hún gekk fram á
mig. Spurði mig, hvað að gengi; ég
vildi verjast frétta, en varö um síðir
aö segja sem var. Eftir þessu sá ég
seinna. Mörgum árum á eftir heyrði
ég mömmu segja frá þessu, en ég
hélt hún hefði löngu gleymt því. Hún
bætti því við, aö í þaö sinn heföi sér
falliö þyngst fátæktin. — Tvisvar
síöar, einu sinni heima, öðru sinni
hér (þ.e. í Ameríku) hefur mér boöizt
ávæningur þess, sem gat verið
byrjun að skólagöngu, en ég hafnað.
í öðru sinni vorum við ráðin til
vesturfarar, svo að ekki varð við
snúið. í hitt skiptið, hér, hefði ég
orðið að láta foreldra mína, aldur-
hnigna og útslitna, sjá fyrir sér sjálf,
hefði ég reynt aö reyna á. Nú veit ég
ekki, nema lærdómsleysiö, með öll-
um sínum göllum, hafi verið lán mitt,
svo að ég uni því vel, sem varð“.
Hvers vegna segi ég þessa sögu
nú — og hér á þessum staö?
Astæðan er m.a. sú, að hér í
Skálholti var stofnaður fyrstur skóli á
íslandi. Það gerði ísleifur biskup
Gissurarson, einn mestur og beztur
andans maður og höfðingi, sem
íslenzk þjóð hefur eignazt. Skál-
holtsskóli átti verulegan þátt í því að
íslendingar héldu tryggð viö og efldu
þá menningu, sem reyndist þeim
mestur aflgjafi í erfiðri sögu sinni.
Auðvitað voru þá aðstæður allar
gerólíkar því, sem er í dag. Á
bernskuárum Stephans G. Steph-
anssonar voru þær enn þá allt aðrar
en við, sem lifum á síðari hluta 20.
aldar, búum viö. Einmitt þess vegna
er nauösynlegt, að við hugleiöum
stööu okkar í dag.
Þegar ég segi þessa stuttu sögu af
Stephan G. Stephanssyni, er tilgang-
urinn ekki sá að benda á þá alkunnu
og augljósu staöreynd, að unnt er að
veröa mikill maður án skólagöngu.
Hann er ekki heldur sá að undir-
strika, að miklum árangri má ná í
kröppum kjörum, ef sterkur og
einlægur þroskavilji beinist að réttu
marki. Enginn þarf nú að fara á mis
við skólagöngu. Og kröpp kjör eru
ekki lengur aðalvandamál okkar.
Hvað getum við þá lært af þessari
sögu?
Ræða Gylfa
Þ. Gíslasonar
á Skálholts-
hátíð 20. júlí sl.
Mér hefur alltaf fundizt það at-
hyglisverðast við hana, að Stephan
skuli segja, að ef til vill hafi lær-
dómsleysiö, með öllum sínum göll-
um, orðið lán sitt og átt gildan þátt í
því, að hann varð þaö, sem hann
varð: Sjálfum sér og sínum gæfu-
maður og andlegur aflgjafi öllum,
sem kynnast verkum hans og mann-
gildi. Hvers vegna gat hann sagt, að
jafnvel lærdómsleysið hafi orðið sér
til góðs?
Skýringin er sú, að hann hafði gert
sér Ijóst, að skólanám getur því
aðeins orðið til þroska, að það sé
notað sem undirstaða sjálfsmennt-
unar. Og lærdómsleysi hans varð
honum hvatning til enn meiri átaka
við sjálfsmenntun sína. Hann lét ekki
fátæktina og brauðstritið smækka
sig. List hans og hugsun magnaðist
og þroskaðist við torfærurnar. Hann
varð sannmenntaöur maður. Ekki
aðeins varð þekking hans víðtæk.
Þekkingarleit hans mótaðist einnig
af sannleiksást og rökvísi. En jafn-
framt geröi hann sér skýra grein
þess, hvað hann vissi og hvað hann
vissi ekki. Hins vegar sljóvgaði vit
hans ekki tilfinningarnar. Þær voru
sterkar og heitar, þótt hann bæri
þær ekki utan á sér eða flíkaði þeim
með væmnu oröalagi. Með sterkum