Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1980, Page 13

vilja stýröi hann viti sínu og stjórnaöi
tilfinningum sínum.
Þannig eiga sannmenntaöir menn
að vera. Og þannig tókst þessu
blásnauða bóndaskáldi aö veröa,
þrátt fyrir lærdómsleysi sitt, — og
jafnvel, aö því er hann sjálfur segir,
vegna þess. Af þessu má mikið læra.
En hvaö?
í hagsæidarríkjum nútimans, eins
og því þjóöfélagi, sem viö íslend-
ingar búum nú viö, þykir löng
skólaganga — og yfirleitt ókeypis —
„Hin æðsta lífs-
hamingja'er
auðvitað ekki
fólgin í velmeg-
un og ekki einu
sinni í þekkingu.
Hón er fólgin í
sambandi fólks,
sem þykir vænt
hvoru um ann-
að.“
sjálfsagöur undirbúningur undir ævi-
starf. En hugleiðum viö af nægilegri
alvöru og einlægni, hver vera eigi
ávöxtur þeirrar skólagöngu?
Lögö er mikil og sívaxandi áherzla
á aö gera unglingum kleift aö laga
sig að þjóöfélaginu, gera þá aö
nýtum þegnum, kenna þeim aö lifa í
félagi viö aöra og þjálfa þá til
aöhæfingar aö síbreytilegum aö-
stæöum í atvinnulífi og félagslífi. Af
mörgum ástæöum sæti þaö sízt á
mér aö skorta skilning á því, hve
örum breytingum nútímaþjóðfélag
tekur og hve nauðsynlegt þaö er, að
þegnarnir lagi sig aö þeim meö sem
auöveldustum hætti. Engu aö síður
kann hinn sívaxandi áhugi á aö gera
manninn aö góöri félagsveru aö
valda því, aö hitt gleymist, hve mikla
nauösyn ber til, aö sérhver maöur sé
sjálfum sér nægur, — geti staðið
einn, veriö einn og vantað þó ekkert.
Hin æösta lífshamingja er auðvit-
aö ekki fólgin í velmegun og ekki
einu sinni í þekkingu. Hún er fólgin í
sambandi fólks, sem þykir vænt
hvoru um annað. Maöur og kona
öðlast hamingju, foreldrar og börn.
Þau, sem þykir vænt hvoru um
annaö, hjálpa hvort ööru. En allir
menn veröa fyrir því í lífi sínu — ekki
einu sinni, heldur oft — aö verða aö
standa einir andspænis miklum
vanda. Jafnvel fjölskylda og vinir
geta þá enga aöstoð veitt. Þá er ekki
von, að samfélagið geti þaö heldur.
Nóbelsskáldiö Hermann Hesse segir
í einu kvæöa sinna:
Drum ist kein Wissen
Noch Können so gut,
Als dass man alles Schwere
Alleine tut.
Magnús Ásgeirsson þýddi þetta
svo:
Því er mest
um þá þekking vert:
Allt hið þyngsta
er af einum gert.
Því eru auðvitað takmörk sett,
hvaö unnt er aö kenna í skóla. Ef til
vill geta skólarnir eflt með hverjum
manni þann innri styrk, er þarf til aö
leysa vanda, sem enginn getur leyst
nema maður sjálfur. En jafnvel þótt
svo kunni aö vera, ber okkur aö hafa
fullan skilning á takmörkunum okkar
og gera þær ungu fólki Ijósar. Og
höfum viö nægan skilning á því,
hversu nauðsynlegt þaö er, aö menn
þurfi ekki sífellt á hvers konar
félagsskap aö halda? Höfum viö
reynt aö kenna ungu fólki aö reyna
að vera sjálfu sér nægt og finna í
sjálfu sér þau verðmæti, sem gefa
lífinu gildi?
Oft er sagt, aö ungu fólki leiðist,
þaö sé að leita aö tilbreytingu,
einhverju nýju, ööru vísi, frumlegu.
Sé þetta rétt, ef ungu fólki leiðist, þá
held ég, aö hvorki skólar né þjóöfé-
lagiö í heild eigi aö bregöast viö
þessum leiöa meö því aö skemmta
því meira en orðið er. Fremur ætti aö
reyna að opna augu ungs fólks fyrir
þeim sannindum, sem felast í þeim
orðum Halldórs Laxness, aö „leiöin-
legt er ekki neitt nema skemmta
sér“.
Meö þessu er auövitað ekki gert
lítið úr gleöinni, lífsgleðinni. Hún er
heilbrigöu og hamingjusömu lífi jafn
nauðsynleg og velmegun og þekk-
ing. En eigi markmiöiö aö vera, aö
sérhver maður veröi hamingjusamur,
er þá nóg, aö hann njóti hagsældar,
aö hann lifi glööu lífi, aö hann búi yfir
þekkingu, aö skólaganga hafi lagt
þann grundvöll aö ævilangri sjálfs-
menntun, sem hún þarf aö gera? Er
slíkur einstaklingur fær um aö
standa einn og sigrast á því, sem er
svo erfitt, að hann einn getur þaö?
Sá einstaklingur, sem getur í
jafnríkum mæli eflt þroska sinn meö
samvistum viö aöra og í einveru, sá
einstaklingur, sem á aö geta staöiö
einn í lífi og dauöa, veröur aö vera
sáttur við sjálfan sig. En sá einn
veröur sáttur viö sjálfan sig, sem er
sáttur viö Guð. Og sá einn er sáttur
viö Guö, þann Guð, sem þessi kirkja
þjónar, sem í afstööu sinni til hans
efast aldrei, spyr einskis, af því aö
hann nýtur náöar hans, þeirrar
náöar, sem Kristsmyndin hér yfir
altarinu er tákn um.
Ef einhver spyrði mig, hvort ég
hafi orðið trúhneigður á fullorðinsár-
um, þá svaraði ég, aö þaö heföi ég
alltaf veriö. Þaö á ég aö þakka
manni, sem aldrei talaði viö mig um
trúmál, heldur kenndi mér latínu og
rómverskar fornmenntir, þegar barni
aö aldri. Séra Friðrik Friöriksson var
nánasti vinur fööur míns á bernsku-
og unglingsárum mínum. Hann lét
sér mjög annt um mig og sinnti mér
mikið. Ég heyrði hann og marga aðra
auövitað tala um trú sina á fundum í
KFUM og söng þar söngva hans.
Samt held ég aö þaö hafi einkum
verið hann sjálfur, meö sérhverju því,
er hann sagöi og gerði, sem ósjálf-
rátt beindi fótum mínum upp á þaö
bjarg, sem síðan hefur ekki bifast,
þaö bjarg, þar sem staðiö verður
einn, í sátt viö Guö og sjálfan sig.
Þáö eru greinilega háskólamenn,
sem skapa Ijóðtískuna í landinu. Fyrir
nokkrum vikum hóf limran fyrir alvöru
innreiö sína á síður Morgunblaösins —
og þar meö í þjóöarsálina. — Og nú er
þaö svokallað sentó, ég breyti stafsetn-
ingunni, svo aö ég geti þó eitthvaö lagt
til málanna. Fyrir nokkrum árum varö
Þorsteinn heitinn Valdemarsson alþjóð-
lega vinsæll fyrir limrur sínar, ekki síst
fyrir þá um Vilmundarvitiö.
En þaö er einmitt læröur maöur af
vilmundarættinni, sem nú nýlega, þegar
Þorsteinn er látinn, hefur hlaupiö undir
limrubaggann. Og þaö er líka hann,
sem axlar sentóiö á skemmtilegan hátt.
Þar er gerður rímaöur fjórtánfótungur
meö þeim hætti aö raöa af smekkvís-
legri hugkvæmni saman Ijóölínum eftir
fjórtán skáld af klassískri gerö, sakar
ekki aö þeir séu fyrir lögnu gengnir á vit
feðra sinna og helst þurfa þeir aö vera
háskólagengnir.
En myndu nú nokkrir menn þess
umkomnir aö hafa slík bókmenntaleg
áhrif á íslandi á vorum dögum, sem hér
um getur, ef ekki væri fyrir í landinu þó
nokkurt magn af háborgaralegu klass-
ísku lærdómssnobbi?
Þjóöviljamenn voru fljótir aö taka við
sér, þegar limrurnar komust í tísku í
Mogganum. Ætli viö höfum ekki séö eitt
eöa tvö sentó eftir róttæku heimilis-
blaðamennina okkar, áöur en vetrar-
stormarnir hefjast?
Nú mega menn ekki halda, aö ég sé
aö hneykslast á því, þótt andlegt
samband sé á milli þeirra, sem rita í
háttvísi að sitjá ekki cf lengi. Því mætti
bæta viö nú, aö lögjafi gerir ekki ráö
fyrir aö leikhússtjóri Þjóöleikhúss sitji
lengur en átta ár í einu. Leikhússtjóri
leikfélagsins í Reykjavík fór eftir þessari
reglu, ennfremur hefur dagskrárstjóri
sjónvarpsins hafnaö ellisetu. Ég held aö
fleiri ættu aö fara aö dæmi þessarra
manna, lofa nýjum og ungum mönnum
aö komast aö. En þetta þarf allt aö
tryggja með lagasetningu, þar sem því
verður viö komiö.
Menn temja sér ritkæki, og halda aö
þaö sé frumleiki. Blaöamenn og fjöl-
miðlaliöar eru mjög aö skreyta mál sitt
meö orötækjum, en kunna ekki alltaf
meö aö fara. í gær var sagt í fréttum, aö
íþróttalið íslenskt, sem keppti í Dan-
mörku, heföi gert garðinn frægan. Hér
heföi smekkvís íslenskumaöur komist
öðruvísi að oröi. Maöur fer ekki til
útlanda meö garö til þess aö gera hann
frægan. Þá eiga aðrar líkingar betur viö.
Fyrir skömmu var verið aö segja frá
refarækt og þannig komist aö oröi aö
maöur gat haldið aö hægt væri að flá
refina, án þess aö lóga þeim, líkt og ær
eru rúnar á hausti. í annarri frétt var
alltaf talaö um að pelsa í staö þess aö
Hnarreist og útskeift
gekk skáldið
niður Skólavöróustvg
hægri og vinstri blöö á islandi. Nei, slíkt
ætti einmitt aö gera mönnum auöveld-
ara aö skilja hvor aðra. En ég er aö
auglýsa eftir örlítiö meiri frumleik í
hugsun. Það er gott og blessað aö
þekkja eins og sína tíu fingur alla
klassíkina frá elstu skáldum frummenn-
ingar til Jónasar Svafárs. En hitt er
verra, að geta ekki gert sér grein fyrir
því hvaöa nýjungamenn eru bullarar,
leirhnoöarar og ruglukollar, hvort sem
þeir ríma eöa ekki. Sumir halda, aö allt
sé gott sem stendur í hljóöstaf, aörir sjá
ekki neinn mun á því, sem órímað er,
halda aö þaö sé stórsnjallt aö skrifa
pulsa í staö pylsa og prenta & í staðinn
fyrir og.
I þætti fyrir skömmu fór ég nokkrum
gagnrýnisoröum um æviráðna ritstjóra
bókrtienntarita — og ritdómara dag-
blaöa, sem kunna sér ekkert hóf í
miskiiinni elskusemi viö nýgræöinga.
Satt að $egja var ég meö böggum
hildar, þegar ég haföi skilaö handriti.
Eftir eina andvökunótt reis ég upp og
ætlaöi aö milda orö mín ögn. En á
leiöinni til ritstjóra Lesbókar varö ég
fyrir líkamlegu áfalli, sem fylgir sjúk-
dómi sem eltir mig. Þegar ég reis af
beöi var allt um seinan aö breyta hljómi
minna skrifuöu oröa. En þessi pistill,
sem ég nú skrifa, er kannski eftirhreyt-
ur, og þó öllu heldur árétting þess sem
áöur er ritaö. Ég fagnaöi því þar, aö
forseti vor sem þá var, skyldi sýna þá
flá, sagt tæfur í staöinn fyrir læöur. En
tæfa er gælunafn á tóu, án þess aö
tiltekið sé kyn.
Siguröur Grímsson rithöfundur sagöi
oft sögur af kynnum sínum af Einari
skáldi Benediktssyni, sem hann dáöi
mjög, sá þó á honum hans mannlegu og
stundum barnalegu hliöar. Á blaöa-
mennskuárum Einars í Reykjavík var
Siguröur hans hægri hönd um tíma, þá
námsmaður. Skáldinu hætti til aö fá sér
hressilega í staupinu, en vildi helst ekki
auglýsa þann veikleika sinn meö reikulu
göngulagi. Einhverju sinni, þegar Einar
var þéttkenndur sagöi hann við Sigurð:
Nú er ég búinn aö finna gott ráö. Ef
maöur gengur bara hnarreistur og
útskeifur sér þaö enginn á göngulaginu
að maður sé drukkinn. — Svo reis hann
úr sæti sínu og hélt niöur Skólavörðu-
stíginn, bætti Siguröur viö og hló. Allir
sneru sér viö og störöu á skáldiö.
Þessi saga kemur mér stundum í
hug, þegar ég sé rithöfunda og blaöa-
menn vera meö tilgerö og látalæti í stíl
og frásagnargerö. Meö tlllæröum kækj-
um og mannalátum eru þeir oft aö fela
vankunnáttu sína, vekja óþarfa eftirtekt
á því, sem þeir helst vilja fela. Mönnum
veröur starsýnt á vankanta þeirra og
hafa þá aö háöi og spotti. — Þetta
getur komiö fyrir stórgáfaöa og
skemmtilega menn, — en líka fyrir
bjána.
Jón úr Vör.