Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1981, Blaðsíða 3

Ameríku eins og svo margir þýskir
gyðingar og tók að sér að stjórna
hljómsveitinni í Los Angeles, en þyngri
raunir biðu hans á næsta leyti, því aö árið
1939 varð hann að gangast undir aðgerö
til að nema burt heilaæxli. Aðgerðin
heppnaðist að því leyti, að hann hélt lífi,
en var lamaður öðru megin og gat ekki
starfaö sem hljómsveitarstjóri fyrst á
eftir, en eftir lok síðari heimsstyrjaldar-
innar lá leiö hans á ný til Evrópu. Hann
tók áriö 1946 að sér stjórn óperunnar í
Budapest og á þeim árum var hann eins
og hálfgerð afturganga, munnurinn sam-
anbitinn og dökk augun lýstu óbilandi
viljaþreki, en talið var óskýrt og hreyf-
ingarnar hamlaðar vegna lömunarinnar.
Nýjar skurðaðgerðir færðu honum
nokkurn bata, hann gat gengið við
hækjur, en sat á meðan hann stjórnaði,
smátt og smátt styrktist hann og gat
gengið við stafi, og svo gerðist það árið
1955 í Köln, að hann var að stjórna
útvarpstónleikum á Don Giovanni, að
hljómsveitarmennirnir sáu sér til undrun-
ar, þegar básúnurnar í lokaþættinum
boðuðu komu steingestsins til veislunnar,
þá reis Klemperer allt í einu upp úr sæti
sínu og eftir það stóð hann jafnan á
tónleikum sem hann stjórnaði.
Segja má, að við að ganga í gegnum
allar þessar raunir hafi Klemperer orðið
annar maður. í verkefnavali snýr hann
baki viö nútímatónlistinni, en stjórnaöi nú
verkum eftir Mendelssohn, Brahms,
Haydn og Mozart og svo að sjálfsögðu
Beethoven og Bach. Lokaþátturinn í
lífsstarfi hans varð, þegar hann var
ráðinn stjórnandi Fílharmoníuhljómsveit-
arinnar í Lundúnum og tók við henni af
Karajan. Hljómleikarnir og upptökurnar,
sem til eru frá þeim árum, er hin mikla
arfleifö sem ókomnar kynslóöir geta
skoðað og notið. Hér er ekki hægt að
telja upp allar þær hljóöritanir sem
Klemperer og Fílharmonía lótu eftir sig,
en ekki er hægt að fella undan að nefna
Mattheusarpassíuna eftir J.S. Bach, HMV
SLS 827, Missa solemnis eftir Beethoven
HMV SLS 922, sem þótti mjög góö á
sínum tíma, einkum kórsöngurinn, en
upptakan hefir sín aldursmerki. Fidelio
hefir verið endurútgefinn og hljómburöur-
inn bættur. Sú upptaka HMV SLS 5006
þykir bera af öllum öörum. Sama má
segja um sálumessu Brahms — Ein
deutsches requiem — HMV SLS 821, og
er þá fátt eitt talið af hljóðritunum
Klemperers, en til viðbótar má geta um,
að hann geröi upptökur af óperum
Mozarts og sinfóníum, svo að ekki sé
talað um sinfóníur Beethovens, Brahms
o.fl., sem of langt er upp að telja.
En nú er best að víkja að síðustu að
Das Lied von der Erde. Eins og áður
segir, mótaðist Klemperer mikið af Mahl-
er á unga aldri og alla ævi geröi hann sér
far um að túlka og flytja verk hans í anda
meistarans, þó að hann sneri baki að
nútíma tónlist, þegar á ævina leiö.
Meðferð hans á þessu sérstaka og fagra
tónaljóöi er mjög persónuleg og allur sá
söknuður og tregi sem verkið er svo
auðugt af kemur betur og skýrar til skila
en hjá nokkrum öðrum, enda þótt öðrum
kunni að hafa betur til tekist, þegar á
heildina er litið, að því er taliö er. Hér
koma flest persónueinkenni Klemperers
vel franj. Hann leikur flesta þættina
hægar en aðrir, blásturshljóðfærin, eink-
um tréblásararnir koma skýrar fram en
hjá öðrum og hann leggur áherslu á
ýmislegt og dregur þaö skýrar fram en
nokkur annar, svo að hlustandinn kynnist
nýjum flötum á verkinu. Og eitt hefir þessi
upptaka Klemperers fram yfir allar aðrar
og það er söngur Fritz Wunderlichs og
raunar einnig Christu Ludwigs. Wunder-
lich syngur hér af þvílíkum ágætum, að
erfitt er að hugsa sér hvernig á betra
verður kosið og hvílíkur missir var aö því
aö hann féll frá í blóma aldurs.
Das Lied von der Erde hefir verið mikið
hljóðritað á undanförnum árum og ára-
tugum. Þær hljóöritanir sem fremstar eru
auk Klemperers eru t.a.m. Philips 6500
831. Það er Concertgebouw hljómsveitin
sem leikur, stjórnandi er Haitink og er
upptakan fáguö og vel hljóörituð. Decca
set 555 — þar er stjórnandinn Georg
Solti og Chicago-sinfóníuhljómsveitin
leikur en einsöngvarar eru Yvonne Min-
ton og Rene Kollo. Hljóöritunin er meö
miklum glæsibrag, en tæpast eins róm-
antísk og t.a.m. upptaka sem Bruno
Walter gerði á sínum tíma og hafði
Ferrier fyrir annan einsöngvarann. Þá má
enn nefna DGG 2707 082, þar er
stjórnandinn enginn annar en Karajan og
Berlínar-fílharmonían leikur og einsöngv-
arar eru Christa Ludwig og Rene Kollo,
eins og alltaf er leikurinn mjög fágaður og
treginn í verkinu kemur vel til skila, en á
annan hátt en hjá Klemperer, svo að sjá
má, að úr mörgu er að velja, þó að hér
verði staðar numið.
Jón Óskar
Ljóða-
bálkur
um
Nátt-
fara
land-
mim-
mann
og
konu
hans
I
Ambátt og þræll
Garöar Svavarsson víkingur siglir burt
frá landi hvítra jökla og hefur fariö
í kringum landiö, séð aö þaö var eyja,
og siglir burt frá þessu kalda landi
með sumardýrö aö baki á miöri nóttu.
Og allir sofa, segl eru uþpi höfö,
í hægum byr fer skipiö, en í togi
er lítill bátur þar sem maöur einn
stendur og veifar, bendir ungri konu
aö stökkva, heldur bátnum upp viö skutinn
á knerri Garöars meöan konan unga
stendur þar viö boröstokk, en til hliöar
er stýrimaöur, hann sem vakir einn
og þessi tvö, hann gýtur snöggvast auga
til konunnar, en það er sem hann viti
ekkert, konan hikar, stekkur síðan
íbátinn litla, ofurlítið gjálp,
og hún í fangi mannsins, hnífi brugðiö
á taug og skektan dansar laus á öldum
hafsins meöan skipið siglir burt
og fjarlægist, en eftir verða þau
sem flýja helsiö, ambáttin og þrællinn,
í fangi draumsins, rööull skín í noröri
og suðrið baðast Ijóma undrafögrum
og landiö skín viö tígulegt og frjálst,
ósnortið land meö víöivaxnar hlíöar
og grösug engi, fisk í ám og vötnum
og fugl í björgum, þrællinn grípur ár,
og slíkt hið sama hún sem nú er frjáls,
ef frelsið næst í skel á hafsins öldum,
og blóöiö ólgar: frelsi frelsi frelsi.
II
Vestanvindur
Þau róa af kappi lífróöur inn flóann
og víkingaskipið hverfur burt í fjarskann,
svo nú er frelsiö þeirra, manns og konu
sem kusu heldur þetta nýja land
óvissunnar en þaö líf sem var
án frelsis, og þau róa þar að landi
sem áöur haföi Garöar tjöldum slegiö
og reisa látiö hús til vetursetu,
en þar er mannlaust nú og kyrröin djúp,
en nokkrir tjaldar heilsa þeim í fjöru,
þegar þau stíga á land og konan hnígur
örþreytt í sandinn, heyrir hvin í vindi,
og skyndilega leikur vestanstormur
viö hvissandi bárur, tætir þær og ýfir,
svo þaö er sem þær leggi á flótta í austur,
en konan rís á fætur, lyftir höndum
fagnandi, kyssir storminn, kyssir manninn,
því nú veit hún aö skipiö þar sem helsiö
beiö þeirra, það kemur ekki aftur,
en þýtur undan svipu vestanvindsins
rétt eins og hestar undan ólmum hundum
og fer í austur, heim til Svíagrundar,
þaöan sem hann kom að írskum ströndum
aö hertaka fólk og ræna mat og fé,
hann sem nú sigldi, en ef hann kæmi aftur
að sumri, þá var dauöinn vís, og samt,
þau höfðu lifaö frelsi, hætt á allt,
og sigraö, þau sem höföu aldrei sést
fyrr en í ánauð, varla talast viö,
nema hvaö augun sögðu, þar til núna,
aö konan hljóp til mannsins og hann kom
fagnandi höndum og hún kyssti og kyssti
hann sem vestanvindinn og hún sagöi:
vinur, þú hefur bjargaö lífi mínu.
Ó nei, hann sagði ónei, en augu þín
björguöu okkur báöum, í þeim las ég
frelsi okkar þeggja, af þeim drakk ég
þá veig sem gaf mér kjark, nú gef ég þér
mig sjálfan, þessa fjöru og þetta land.
A.K.
©