Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1981, Blaðsíða 7

rauninni er heldur um sorg eöa gleöi aö
ræöa í einni og sömu sögu eöa söng.
írar voru ávallt nokkuö frábrugönir þeim
þjóöum sem lifa á menníngarsvæöi okkar,
þar sem norðurlandamenn og þjóöverjar
ráska. Sem betur fer ræktuðu þeir sína
eigin duttlúnga; en því miöur mun þeim
varla takast aö halda lángri rækt viö þá, og
þetta mundi veröa að harmi heimsins ef
hann vissi nokkuð hvað um er aö ræöa.
Við dáum að vísu þær bókmenntir
sumar sem frónar hafa saman sett á
ýmsum tímum; en viö landar höfum samt
ekki veriö eins vel heima hjá okkur og írar
voru hjá sér: viö höfum snapað að utan, en
ílla getað sameinaö ytri lærdóma hinum
innra manni; og nú kemur margt til greina
sem erfitt er aö tala um en á rætur aö rekja
til þess aö margt varö okkur erfitt á leiöinni
fram, og líklega mest fyrir of haröa
einángrun, og lítið svigrúm, of lítiö líf, of fáa
snarpa bardaga og of lítiö blóölát, eða reiði
sem fengi aö njóta þess aö brenna úr sér
viö nautn. En viö ætium aö þaö mundi hafa
orðið okkur fyrir góöu ef hinna írsku áhrifa
heföi notiö eitthvaö lengur á þessu landi en
raun varð á; okkur heföi ekki veitt af aö
hressast eitthvaö af mennsku þeirra. En ef
írar heföu fengiö einhverja áheyrn meöal
annara mundi þaö hafa komið til fyrir það
aö þeim hefur jafnan tekist aö tjá sig í
orðum: þeir nutu sín í máli, og jafnvel á
kostnað annara lista, og raunar eins og við:
aö þær voru ekki til! Þeir voru nógu blátt
áfram og ísmeygilegir um leið til þess aö
þeim nægöi aö hvísla frammi fyrir móeld-
um sínum um þaö sem geröist í héraöi (og
þaö var misvel hér á jöröu eöa í álfheimum,
eftir því hve vel brann mórinn), í staö þess
að sækja allt til Rómar, Lúthers, Darwins
og Fords eins og aðrir: í staö þess aö vera
eingöngu kaþólskir fengu þeir aö leggja
rækt við hálfheiönar heföir: og þessi heiðni
fékk öldum saman hitann í sig frammi fyrir
hinum snarkandi móeldum.
Hvílíkur reginmunur er á þessum gelísku
áráttum og hinum norrænu! í staö þess að
viö mælum hvert orö og seljum, gefur hinn
írski andi. Þulurinn mundi aldrei hafa oröiö
svo áheyrilegur þjóö sinni ef hún heföi ekki
fundiö aö þaö var fyrir einhverja endurnýj-
andi hugmyndaauðgi aö hún leitaði hans,
og þess vegna kom hann öldum saman til
aö skrafa frammi fyrir þessum hýru fátæk-
legu eldum. En þess vegna er skáldskapur
okkar svo innantómur oft og tíöum, aö
hann er nískur. Ekkert getur betur sýnt
blánkheit hans en það, aö hann skuli ekki
hafa fundiö hjá sér hvöt til aö brjótast úr úr
þeirri heimsku skynsemi sem hann var
ávalit að leggja lag sitt viö, þessari
þrifnaöarlegu dyggö sem er svo hallærisleg
þegar hún veröur að fara ein og óstudd.
Landinn trúir í rauninni enn þann dag í dag
aö skynsemin sé hin eina rétta hækja,
jafnvel að hún sé skybsöm! En þess vegna
er hann, þessi íslenski andi, fullur af
peníngum, tölum og ótta.
Atvinnurithöfundar þessa tíma veröa
hvimleiöir þegar viö leiöum þá til móts viö
þessa lágrómuðu þuli, sem varla áttu nafn
fyrr en einhverjir borgarbúar fóru aö
forvitnast um þá. Hversu mildir þeir verða í
máli og spakir miöaö viö þá víðfrægöu
menn sem skrifa skáidsögur í dag, og
hversu írar voru jafnan músikaiskari í máli
en norðurlandamenn, þjóöverjar og jafnvel
bandaríkjamenn, sem í dag hrópa líkt og
hin stóru auglýsíngaskilti sem okkur er
sagt aö blasi við bílafólki viö útjaöra allra
borga.
Og það hlýtur aö koma okkur undarlega
fyrir sjónir á þessum sadda og tómláta
tíma, aö gleöin skuli ríkust hafa búiö meö
þeim snauöu mönnum sem írarnir voru í
sjö aldir, þjóð sem næstum var pínd út úr
þessu lífi; og kannski furöar okkur mest á
því aö finna aö þeir voru ríkir af hamíngju,
jafnvel þótt viö heyrum þá aldrei hlæja. Viö
héldum ávallt aö hláturinn sýndi best hina
sönnu gieði, en írar brosa. í staö þess aö
brosa hlæjum viö. Viö hlæjum náti, éða
hlæjum alls ekki, og hana nú! Okkur er
alvara!
Ef þulurinn átti asna eöa hest til aö
styöjast við og talaði stundum að kvöldi á
svig viö móeldinn sinn, notast skáldinn í
dag viö ekki minna en jaröýtu. Og hann
Knockalla Hills í Donegal. Málverk eftir irska málarann Dan O’Neill, 1920—1974.
Gömlu hjónin. Málverk eftir írska málarann Charles Lamb, 1893—1964.
takmarkar sig ekki viö undur næsta héraös
og andaktar sig yfir þeim, heldur leitar
hann til hinnar föstu jarðar, líkt og trýni
svínsins gerir, eöa þá, fyrir snobbaöa
tískuleit, inn í háskóla og menníngarstofn-
anir. Þar fær hann að moka aö vild og í
öllum skólum um leiö: hann mokar upp úr
heilum þjóðmenníngum þeirri köldu hrá-
menníngu sem alls staöár fíkir í dag. Qa
hann stígur engum smáum skrefum þessi
maður; hann dettur ekki nema hann detti
um fjöll, í stað þess aö þulurinn gamli kynni
aö falla um smástein í hlaði. Eftir nokkurn
tíma munu byltur fjallhraparans veröa aö
því meiri slysum sem þær voru stærri í
sniðum, en sá sem datt hjá sér í hlaöi rís á
fætur, strýkur sér um hnén og heldur
brosandi af staö. Því asninn hans er hluti af
honum sjálfum og spjallvinirnir á næstu
bæjum, allir eru þeir dýr hluti af honum
sjálfum, eins og hann er hluti af þeim. Aftur
á móti á hinn mikli skóflumaöur hæpiö
erindi inn í skólana, þótt hann sé aö rolast
þar. tnuS 2,r h2Pn kaldur, fráhrindandi og
innantómur þegar einhver veroör S'.'í
slysinn að ónáöa hann. Því þessi maður vill
fyrst og fremst fá aö vera í friði fyrir lífinu,
friöi fyrir fólki fyrst og fremst, því hann er í
raun og veru tómur og á engin erindi meðal
þessa fólks, sem fyrirlítur hann engu síður
en hann fyrirlítur þaö.
Vlö erum líka hrædd um aö þessir
stórfengu menn þættu fremur óviröulegir á
kvöldvöku hjá þulinum okkar þar sem hann
er að skara i hlóðirnar rétt á undan spjalli,
þar sem hann er nú aö hita sig upp í talið
tendra log af eldi til aö geta rjóöaö pípuna
sína, byrjar svo að totta pípuna eins og til
aö fela þaö fyrir okkur aö hann eigi nú í
vanda, spýtir síðan í hlóöirnar og hefur svo
sína sögu lágum rómi.
Nú, þegar svo algengt er aö verða, aö
menn fullorðnist lángt á undan þroska
sínum, hvaö verður þá náttúru ódrukkins
manns á aö hugsa um þaö? Kemst nokkur
fram úr þeim hraöa sem lífið er aö skoöa á
ferö sinni? Eöa kemst nokkur maöur fram
úr hugsun sinni? Þar sem skáldinn veit aö
þaö er ofurmannlegt í dag aö ná áheyrn
manna með látlausum oröum kýs hann aö
tala umfram getu sína, því hann virðist
fremur vilja vera robot og fá aö erinda
eitthvaö viö tilvonandi robota en aö fá þó
ekki einhvern veginn að pirrast.
„Menn munu ná áfángastaö áöur en þeir
byrja morgunverð, og þeir munu vakna óur
en svefninn hirðir þá,“ segir einn hinna
síöustu þula um þá sem nú eru aö hefja
sprettinn.
Þessi tími er orðinn þreyttur og með
manninum strax í öndveröu sinni, þótt
hann sé nýgenginn úr hlaði, saddur meö
fullan mal. Hann veit aö hann veit allt, á allt
og getur allt.
Raunin er bara sú, því miður, aö okkur
grunar, og viö vitum raunar, aö harla fátt
sé reynt meö miklum dásemdumí þessum
nýútgengna ferðalángi. Þaö er engu líkara
en að hann geri sér ekki grein fyrir því aö
manninum veröi ekki unnt að haga ferö
siöní a hátt en náttúran ætlar
túnglinu að gánga: að allt er enauriel(ii —
og öllu er ætlaö að vera það.