Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1981, Blaðsíða 6

spreytt sig á aö botna eöa prjóna framan
viö. Einu sinni man ég vantaöi upphaf, en
botn var í blaðinu svona:
Eftir því sem aldan vex
árar fjölga á borði.“
Síðan sendir bréfritari botn, sem til
varö í Keflavík. Hann var ortur fyrir hálfri
öld og fjallar um þvargiö á alþingi, sem
viröist hafa veriö álíka uppbyggilegt 1930
sem nú. Vegna rímgalla hnika ég hér til
oröum. Þá verður byrjun Keflvíkinga
svona:
Er á þingi eilíft pex,
orða nægur forði.
Síöan kemur þaö sem fyrr er prentaö.
En er þá allt klappaö og klárt? Ef úr
þessu á að veröa svolítill kennslutími í
Gerum okkur gaman þá
I hinum vinsæla utvarpsþætti oröabok-
armanna háskóalns var nýlega veriö aö
tala um burtfararbita og spurt um dæmi.
Ég er Vestfiröingur og á æskuheimili
mínu var gömul kona ættuð úr Breiöafj-
arðareyjum. Hún fór oft meö þessa vísu:
Nú er saddur sarpurinn,
svo að stend á þambi.
Burtfarar var bitinn minn
banakringla úr lambi.
Vísan lítur mjög sakleysislega út, en ef
betur er aö gáö, hljómar hún sem
naprasta háö. Banakringlan er rýrasti
bitinn og matarminnstur á sauökindinni.
Friðrik Sigfússon hét norðlenskur hag-
yrðingur á síöari hluta nítjándu aldar,
kenndur við Pyttageröi. Hann var viö
útróöra viö ísafjaröardjúp. Voru menn
þar óvenju þunglyndir um þaö leyti og
styttu nokkrir menn sér aldur meö
skömmu millibili. Friðrik varö vitni aö því
aö maður gekk fyrir ætternisstapa,
drekkti sér. Þá varð til eftirfarandi vísa:
Lán þótt höfum lítið vér
og leiðist töf í heimi,
taka gröf aö sjálfum sér
mér sýnist öfugstreymi.
Þessar vísur, sem nú koma, uröu
viðskila viö stöllur sínar í fyrra þætti,
þegar ég týndi saman nokkrar barnagæl-
ur og huggunarvísur, sem fólk hafði yfir á
höröum tímum eða fór meö fyrir börn sín
sem þreyja þurftu þorrann og góuna.
1.
Bæði góla börnin hér,
blessuö sólin vermir gler.
í rokknum hjóliö ónýtt er,
upp í stólinn Gulur fer.
2.
Láttu ekki illa liggja á þér,
lundina beröu káta.
Angursemi eykur mér,
ef ég sé þig gráta.
3.
Ljómandi nú Ijósiö skín,
lifna gleðibætur.
Nú er yndis elskan mín
aftur komin á fætur.
4.
Á þó bjáti eymd á ný,
ei skal gráta fremur.
Verum kátir, vinir, því
volga slátriö kemur.
Ól. Ing. Keflavík skrifar og þakkar fyrir
vísnaþáttinn. Hann segir: „1930 eöa um
það bil man ég fyrst eftir lestrarféiagi hér
um slóðir. Meöal þess sem þar var á
boðstólum var tímarit, sem hét Nýjar
Kvöldvökur, gefnar út á Akureyri, ritstjóri
var Þorsteinn M. Jónsson. Maður fékk
bara lánað eitt hefti í einu, en þar var
margt gott aö finna. Ég man sérstaklega
eftir vísunum, sem þar birtust, og þar
voru líka hálfar stökur, sem lesendur gátu
yrkingum, verö eg enn aö bæta við þessa
athugasemd nokkrum oröum. Eigi botn
eöa byrjun á vísu aö geta talist sóma-
samleg, þarf viöbótin, hvort sem þaö er
nú upphaf eöa endir, að falla nákvæm-
lega að því sem fyrr er gert. Hér kemur
alþingisspjalliö um málæöi þingmann-
anna eins og skolli úr sauöarlegg. Hinn
gefni vísupartur fjallar um róðrarmenn og
þá þarf fyrriparturinn aö vera um sama
eða líkt efni.
Kannski einhverjir lesenda vilji nú taka
þessa tvo vísuparta og prjóna framan og
aftan við þá, svo aö úr verði tvær snotrar
vísur?
En það var gaman aö fá bréfið frá
Keflavíkur-Ólafi. Það sýnir hve lengi lifir í
þeim kolum, sem vísur kveikja. Um þaö
er bréfiö góö heimild.
Eftir á aö hyggja. Ég man eftir vísu sem
svo hljóðar:
Fðrum heldur sjö en sex
samkvæmt stjórnarorði.
Eftir því sem aldan vex
árar fjölga á borði. ■.
Ætli þetta sé þingvísa, eða veit nokkur
um hver hefur ort þessa byrjun?
Jón Espólín hinn alkunni lagamaöur og
fræöaþulur, f. 1769, d. 1836, var um
skeið sýslumaöur í Borgarfjaröarsýslu og
bjó þá í Þingnesi. Prestur var þá aö Hesti
Þorsteinn Sveinbjörnsson og var hann
ágætlega hagmæltur. Einhverju sinni er
þeir voru í léttu skapi kastaði Jón fram
þessari stöku:
Gerum okkur gaman þá,
get ég þess enginn hamli.
Viljið þér koma að kveðast á
klerkur Þorsteinn gamli?
Prestur svaraöi þegar:
Aldrei saup ég Suttungsvín,
svo að yröi kenndur.
Allt fór það í Espólín,
á því svona stendur.
Belgdi hann sig í Boðn og Són,
bragir hans það sýna.
Una verð ég elsku Jón,
örbirgö viður mína.
Auk sagnaritunar sinnar er Jón Espólín
kunnur fyrir sálma og rímur, sumt mun
enn óprentað í Landsbókasafni.
Björn Jónsson lögréttumaður, f. 1574,
d. 1655, oftast kenndur viö Skarösá var
kunnur fræöimaöur á sinni tíö og virtur
mjög af Brynjólfi Sveinssyni biskupi,
annálaritari og kunnur fyrir Jónsbókar-
og fornyröaskýringar. Hann orti þessa
vísu, þegar hann var aö fást viö Höfuö-
lausn Egils Skallagrímssonar:
Mín ei þykir menntin slyng
mætri lýöa dróttu.
Eg var að ráöa árið um kring
þaö Egill kvaö á nóttu.
Hinar fögru
sonardœtur
Hemingways
20 árum eftir lát hins
fræga rithöfundar sést
nafn hans jafn oft og forð-
um í blöðunum. Stórar
fgrirsagnir varða hinar
þrjár sonardætur hans:
Mariel, leikkonu, 19 ára,
Joan, rithöfund, 30 ára, og
Margaux, 26 ára, hæst-
launuðu Ijósmgndafyrir-
sœtu í heimi.
Einu sinni var faöir, sem átti þrjá sonu,
en þráöi alla ævi aö eignast dóttur. Hins
vegar á elzti sonur hans þrjár dætur, sem
eru mjög fagrar og vegnar vel í lífinu. Þetta
væri varla í frásögur færandi, ef svo vildi
ekki til, að ættarnafnið væri Hemingway.
Og um þaö fólk tala allir, segja blööin, en
umfjöllun þeirra hefur á hálfri öld flutzt frá
menningarsíðunum yfir á þær síður, sem
meira almennt eru lesnar.
En þaö breytir þó ekki miklu, því aö fjarri
var því, aö nafn afa þeirra væri aðeins
bundið viö bókmenntasíðurnar. Ernest
Hemingway var nefnilega sú manngerö,
sem heföi verið hin ákjósanlegasta í
sígarettu- og whisky-auglýsingar. Hann var
stööugt í fremstu röö í nautaati og stríði,
góövinur kvikmyndastjarna í Hollywood
jafnt sem fiskimanna í Havanna, viökvæm-
ur áhlaupamaöur og húslegur heimshorna-
flakkari, veiöimaöur, sem eltist viö villidýr
og kvenfólk og var oftar en einu sinni
bókstaflega sagöur látinn (hann haföi
gaman af eftirmælunum), en þrátt fyrir
mörg bílslys og flugslys slapp hann alltaf
lifandi. Hann var átrúnaöargoö einnar
kynslóðar og oröinn goösagnapersóna,
löngu áöur en hann svipti sig lífi fyrir 20
árum.
Hin óþrotlega goösögn um Hemingway
er fyrir afkomendur hans annars vegar eins
og fasteignaveö og hins vegar sem stofnfé.
Byröarnar báru synirnir þrír: John Had-
ley Nicanor, úr fyrsta hjónabandi Hem-
ingways, og Patrick og Gregory Hancock
úr ööru, en skáldiö kvæntist fjórum
sinnum. í endurminningum sínum, „Pabbi
— Eins og ég man hann“, viöurkennir
Gregory, aö þaö hafi ekki alltaf verið
gaman aö bera nafniö Hemingway. Eltt
sinn haföi hann verið svo oft spuröur út í
dauöa fööur síns í samkvæmi, aö hann
sleppti sér og barði sessunaut sinn, svo aö
þaö þurfti að flytja hann á sjúkrahús. En
eigi aö síöur kom hann sem og bræöur
hans sér vel fyrir í lífinu í skugga fööur síns,
enda þótt þeir byggju lengstum fjarri
honum frá bernskudögum.
„Þeir hafa ekki þroskazt á þann hátt,
sem ég bjóst við,“ sagöi „Papa“ Hem-
ingway skömmu fyrir dauöa sinn, en síöan
taldi hann þá upp harla ánægöur: „Elzti
sonurinn, Bumby, sem hefur starfaö fyrir
leyniþjónustuna, stokkiö í fallhlíf að baki
þýzku víglínunnar og mér virtist eiga frama
fyrir höndum sem hermaður, er nú verö-
bréfasali á vesturströndinni. Gigi,
ævintýramaöurinn, meistaraskyttan, hesta-
maðurinn, slöngvarinn slyngi og slags-
málagarpurinn, hann er í læknisfræði og er
staöráöinn í að veröa læknir. Og Patrick,
sem er kallaöur Mousy, hann er útskrifaður
frá Harward meö ágætiseinkunn og er
kvæntur konu af einni af tignustu ættum
Baltimore. Ég haföi ímyndaö mér, aö hann
yröi Hemingwayinn meöal menntamanna,
Ernest Ilemingway. Þegar grannt er
skoðað kemur i ljós að sonardæturnar
eru talsvert líkar gamla manninum.
en hann er setztur aö í Afríku og er búinn
aö fá réttindi sem veiðimaður."
Þau 25 ár, sem síðan eru liðin, hafa ekki
breytt miklu. Patrick er enn í Afríku, er
veiðivörður og leiðsögumaður feröamanna
íTanzaníu við rætur fjallsins Kilimandsjaro.
Gregory varö læknir eins og afi hans og
starfar í Jordan, Montana. En John,
kallaöur Jack, hefur aftur á móti snúiö baki
viö fjármálaheiminum og setzt aö í 9000
manna þorpi, Ketchum, í norövesturríkjun-
um, skammt frá Sun Valley, og er þar
skógar- og veiðivörður.
Faðir hans hefði oröið mjög stoltur yfir
þessu skrefi sonar síns, og sjálfur leigöi
hann sér hús á sama staö þremur árum
fyrir dauða sinn, því aö hann fór oft á
veiöar í skógi vöxnum fjöllunum í Idaho.
Opinberlega var honum ekki veitt athygli,
fyrr en dætur hans bjuggust til aö láta aö
sér kveða.
Elzt þeirra er Joan, 30 ára, og eins og afi
hennar, Ernest, hlaut hún fyrst frama í
gamla heiminum. í París kynntist hún Paul
Bonnecarrére, blaöamanni, og þau skrif-
uöu saman glæpareyfara, sem fjallaöi um
mannrán svipaö því, þegar Paul Getty var
rænt. Bókin varö metsölubók í Frakklandi.
1974 kom hún út í Þýzkalandi, þar sem hún
síöan var kvikmynduö undir stjórn Otto
Premingers.
Joan sneri brátt aftur til Bandaríkjanna,
giftist þar diskóteks-eiganda í New York og
hvarf af sjónarsviöinu. Þaö var ekki beint
hyggilegt aö keppa við Nóbelsverðlauna-
hafann hann afa sinn á sviöi bókmennta.
Systir hennar, Margot, byrjaði allt ööru
vísi. Margar sögusagnir hafa gengiö um
hina skjótu upphefö hennar. En þessi mun
vera nálægt sanni: Táningur ofan úr sveit
kom til stórborgarinnar (New York), og
áöur en sólarhringur var liöinn, haföi
stúlkan kynnzt manninum, sem uppgötvaöi
hana, án þess aö hún heföi farið út fyrir dyr
hótelsins. Maöurinn var forstjóri veitinga-
staöahrings, sem seldi hamborgara, svo aö
hann hafði einnig reynsiu af kjöti sem
söluvöru, og hann dró hana meö sér á
miölunarskrifstofu Ijósmyndafyrirsæta,
hina fínustu í borginni. Þar ranghvolfdu
menn augunum í fyrstu — þessi langa og
þriflega stúlka frá Ketchum haföi litla
möguleika á móti hinum þvengmjóu, sem
helzt eiga aö vera sem næst 136 pundum
og 183 sm. En nafnið Hemingway hljómaöi
vel.
Innskot um einkalíf: Hamborgara-mað-
urinn giftist uppgötvun sinni, en hjóna-
bandiö var ekki eins stööugt og veraldar-
gengi Margaux. (Jafnvel sú staöreynd, að
6