Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1981, Blaðsíða 13

rofin. Það var aðstoö umheimsins á 19.
öld, þróunaraöstoö, sem getur veriö
svo tvíeggjuö, sem bar meö sér
dauöamein þessa samfélags langt úti ó
Atlantshafi, langt frá öörum þjóöum.
Hiö forna samfélag haföi mótað sín eigin
lífsviöhorf og úrræði í samræmi viö staö-
inn, sem þaö byggöi. Fyrstu frásagnir af
lífinu á Sankti Kildu á 17. og 18. öld gefa
ekki til kynna, aö um nokkra vansæld eöa
óánægju meö lífið hafi verið aö ræöa
meðal íbúanna. Þvert á móti virtist sem
lífsnautn og glaöværö fylgdi daglegum
störfum þeirra, og þeir unnu skáldskaþ og
tónlist, iðkuöu dansa og skemmtu sér á
ýmsan hátt.
Það var fuglalífið á Sankti Kildu, sem
geröi mannlíf þar mögulegt. Sjófugl var
kjarninn í daglegri fæðu eyjaskeggja og
helzta lífsviöurværi. Þarna var ógrynni af
súlu, lunda og fýl, en af þeim fengu þeir eigi
aðeins kjöt og egg, heldur og lýsi, bæði til
Ijósmetis og annars, og um langan aldur
gerðu þeir sér skæði úr súluhálsi. Kom þá
haus fuglsins í hæls staö eins og frá
náttúrunnar hendi. Fuglakjöt þótti iostæti,
en lítið bragð þótti að fiskmeti.
En fuglaveiðar og eggjataka krafðist
mikils af íbúunum, sem náðu undraverðri
leikni í þeim efnum í augum ferðamanna, er
þeir tóku aö iöka þangað komur sínar á 19.
öld og þótti þetta hin mesta glæfraiðja.
Eyjaskeggjar eltu fuglana í þverhníptum
hömrum og klettasprungum himinhátt yfir
sjó. Þeir fóru um björgin allsstaöar í nær
öllum veðrum. Ökklar þeirra voru gildari en
venja er á mönnum annrs staðar og tærnar
sterkari og sveigjanlegri.
Enginn veit, hvenær forfeður þessara
íbúa tóku sér bólfestu á Sankti Kildu né
hvaöan þeir komu, en eyjaskeggjar höföu
há kinnbein, voru smáeygir, og með hvöss
nef, þannig aö þeir þóttu líkjast meir
suður-amerískum indíánum en kynstofni af
Suöureyjum.
Á Sankti Kildu var stundaður sameignar-
þúskapur fyrst og fremst, en þó meö
nokkru einkaeignarívafi. Aö degi loknum
var fuglaveiöinni hrúgaö upp í þorpinu og
skipt eftir þörfum. Sauðfé, sem aldrei gat
veriö mikiö af, áttu menn út af fyrir sig aftur
á móti og bát áttu oft nokkrir saman.
Síöustu 500 árin var Sankti Kilda í eigu
einnar ættar á Skye-eyju, sem er stærst
Suöureyja. Eyjarskeggjar guldu landskuld
með varningi, en opinber gjöld greiddu þeir
aldrei né gegndu herskyldu. Ekki er vitað til
þess, að lögreglumaður gengi þar nokkru
sinni á land. Peningar voru ekki notaðir á
eynni, heldur eingöngu stunduö vöruskipti.
Það var á 19. öld, sem forvitni manna
tók fyrir alvöru að vakna á lífi íbúanna á
Sankti Kildu, og um leið fylltust margir
vorkunnsemi í þeirra garö og góövilja og
vildu rétta hjálparhönd. Mannvinur nokkur
lét reisa myndarlega smábæi handa eyja-
skeggjum áriö 1860, því aö aðkomu-
mönnum þóttu myrkrakofar þeirra hinar
ömurlegustu vistarverur, en margir þeirra
voru reyndar hjallar til geymslu og þurrk-
unar, byggöir af reynslu og hugviti.
Afdrifarík áhrif og að mörgu leyti til hins
verra höföu sumir prestar og trúboðar,
sem innrættu íbúunum þrælsótta og fárán-
lega helgidagatrú. Varö þaö mjög til aö
svipta eyjabúa gleði sinni, er þeir tóku aö
iöka þaulsetur viö trúarathafnir. Aökomu-
maöur lýsti sunnudögunum á Sankti Kildu
árið 1878 sem „dögum óþolandi dofa".
Kirkjuræknin var þá orðin slík skylda, aö
um leið og klukkan klingdi, þyrptust menn
í snatri til kirkju meö þjáningarsvip, settust
þar og einblíndu niöurfyrir sig. Syndsam-
legt var taliö að líta til hliðar. Feröamaður
þessi sagöi þá fremur hafa litiö út sem
hjörö fordæmdra, sem Satan ræki á undan
sér til vítis, en viötakendur fagnaöarboö-
skapar.
Eins og skiljanlegt er, var þaö lengi vel
mikill viöburöur á Sankti Kildu, þegar
gestir komu þangað og heita mátti, aö öll
vinna væri lögö niöur. Þaö gat komiö sér
illa, því að gesti bar helzt aö garöi um
hávertíðina, þegar bezt viðraöi og allir, sem
vettlingi gátu valdiö, voru vanir aö taka
þátt i fæöuöflun fyrir veturinn. Karlmenn-
Frh. á bls. 15.
Sveinn Á sgeirsson
DUNGANON
íslenzkur hertogi
afSankti Kildu
Jafn sérstætt og mannlífiö var um
aldaraöir á Sankti Kildu úti í hafs-
auga, jafn einstætt var líf Karls
Einarssonar Dunganon á vorum dög-
um í mannhafinu á meginlandi Evr-
ópu. Nokkru eftir að síöustu afkom-
endur hinna fornu íbúa höfðu horfiö
á brott, tók Karl Einarsson Sankti
Kildu undir sinn skáldlega verndar-
væng og stofnaöi þar hertogadæmi.
Hann haföi á hendi alla stjórnsýslu
þess sjálfur án þess að þurfa nokkru
sinni aö líta þaö augum, hvaö þá að
stíga þar fætir En þó var Sankti Kilda
sannarleg fótfesta hans í þeirri æöri
veröld, sem hann liföi í öörum þræöi,
enda fylgdi stjórnarstörfum hans
talsveró skriffinnska og allra forms-
atriða var vandlega gætt. Sjálfur get
ég trútt um talað, því aö ég er riddari
af Sankti Kildu og hef bréf upp á
þaó. Karl Einarsson Dunganon sló
mig til riddara á afmælisdegi mínum
1962. Ekki veit ég, hve aöalsstétt
Sankti Kildu er fjölmenn, en riddara-
skjal mitt sýnir, aö ég er númer 59
fyrsta flokks.
Þetta skjal er mér dýrmætt til minn-
ingar um eftirminnilegan mann, sem var
engum líkur nema sjálfum sér og var
eins og kankvíst bros í augum tilverunn-
ar. Neöst í vinstra horni á riddaraskjal-
inu, sem er rækilega stimplaö, stendur
vísubrot á ensku eftir Dunganon, sem
orti á fjölda tungumála:
By a hinty half
of stanza, was fame
of a flatulent world
ad absurdum reduced.
Á íslenzku orti hann það þannig:
Að hlátri varð í hálfri stöku
öll heimsins frægó.
Ég kynntist Karli Einarssyni í Kaup-
mannahöfn voriö 1955, en þangað fór
13
Karl Einarsson Dunganon.