Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1981, Blaðsíða 9

Þjóðverjinn, vatnslítamynd fré 1975. Fyrirsætan er Karl Kuerner, nágranni
Wieths og fyrrum þýzkur hermaöur. Hann átti hjálmínn og einkennisbúninginn
í fórum sínum. Hermaðurinn er hér í varðstööu úti í skógi — þaö er kalt og
augu hans eru ísblá og þaö er því líkast sem hann leggi viö hlustir og nemi
hljóö úr fjarska.
Andrew Wyeth er frægasti og vin-
sælasti núlifandi iistamaöur í Banda-
ríkjunum, og fyrsta stóra sýningin hans
í Evrópu stóö í Konunglega listasafn-
inu (Royal Academy) í sumar. Hann
veitti Wiliiam Feaver, listgagnrýnanda
frá OBSERVER, eitt af sjaldgæfum
blaöaviötölum sínum og fór þaö fram á
vetrarheimili hans í Brandywine Valley
í Pennsylvaníu.
Andrew Wyeth er fæddur og uppal-
inn í Chadds Ford, litlu þorpi í
Brandywine-dalnum í Pennsylvaníu, og
hefur aliö aldur sinn þar aö mestu. En
þaö var einmitt þar sem Washington
mistókst aö stööva sókn óvinanna aö
Fíladelfíu áriö 1777. Hluta af árinu
dvelst Wyeth í Maine, í húsi meö útsýni
yfir Atlantshafiö, en hann hefur jafnan
vetursetu í Chadds Ford. Þar heimsótti
ég hann einn bjartan og kaldan dag í
febrúar. Landslagiö er rétt eins og
myndirnar hans Wyeths; kalin jörö,
naktar hlíöar, gráar girðingar og silfur-
litaö kjarr. Músafáiki svífur um fölan
himininn og Brandywine-árin gusast
áfram, brún og ólgandi.
Wieth beiö mín í gamla skólahúsinu
í Chadds Ford, sem nú er ein af
vinnustofum hans. Hann er lægri vexti
en ég haföi gert mér í hugarlund og
gæti verið skólastjóri í smáþorpi;
fjörlegur, í djúprauöum flauelsjakka og
svörtum skíöabuxum, meö snögg-
klippt, grásprengt hár og háa rödd.
Eftir aö hann hefur hlegiö, gnístir hann
saman tönnunum eins og hann sé aö
maula á fyndninni. Hreyfingar hans eru
stirölegar. Hann hefur alltaf veriö
slæmur í mjööminni, og uppskuröur
fyrir nokkrum árum bætti lítiö úr skák.
Gamia skólastofan lítur út eins og
safn. Þar eru þýskir hjálmar úr fyrra
stríði, hálffaldir ofan á skáp frá ný-
lendutímabilinu, og fullar hillur af
pattaralegum tindátaeftirlíkingum úr
lími og sagi, máluöum í skærum litum.
Aö þeim lék Wyeth sér og notaöi þá
jafnframt á unga aldri (kringum 1925)
sem fyrirmyndir að teikningum sínum.
Ekki alls fyrir löngu uröu þeir fyrir árás
maura og uröu aö fá aöhlynningu.
Tveir einkennisbúningar liggja jafn-
an frammi; liðsforingjajakki úr Suöur-
ríkjaher meö útbreiddar ermar, í skáp
meö gleri, og jakki úr eigu Lúövíks II.
af Bavaríu sem breiddur er yfir stól.
Nýlega eignaöist Wyeth svo einnig
breskan Rauöstakkabúning. Flesta þá
sögufrægu búninga sem hann á fékk
hann frá föður sínum, N.C. Wyeth, sem
aftur á móti fékk þá frá Howard Pyle,
frumkvööli þeirrar málara-mynd-
skreytingarastefnu sem kennd er viö
Brandywine.
Málverk eftir Howard Pyle — mynd
af manni í klæönaði frá 18. öld
liggjandi á strönd í tunglskini, álitinn
dauður og skilinn eftir af sjóræningjum
á flótta — hangir þar á vegg viö hliðina
á mynd af frönskum aöalsmanni eftir
Meissonnier, sem var nákvæmastur
allra málara og vinsæll fyrir Napó-
leonsstríðsmyndir sínar fyrir einni öld.
Þaö var Pyle sem fullkomnaöi djarfan
fréttastíl í myndskreytingum á síðum
mánaðarritsins HARPER’S og viku-
blaösins COLLIER’S, að nokkru leyti
fyrir áhrif frá lista- og handíöahugsjón-
um Walter Cranes og William Morris,
og aö nokkru leyti fyrir áhrif frá
Meissonnier.
„Ég lít á myndskreytingar bóka og
tímarita sem „skapandi jaröveg fyrir
listmálara”,” skrifaði Pyle áriö 1900.
„Ég held að málarar sem túlki Sanna
Bandaríska List séu enn ókomnir fram
á sjónarsviöið.” Besti nemandi hans
var N.C. Wyeth, sem settist að í
Chadds Ford áriö 1904 og mynd-
skreytti „Hjartarbanann”, „Síðasta
Móhíkanann”, „Róbinson Krúsó”,
„Svörtu örina” og „Gulleyjuna” á
hressilegan og lifandi hátt. Andrew
Wyeth fæddist árið 1917 og ólst upp
viö aðstæður sem höföu örvandi áhrif
á ímyndunaraflið; í umhverfi eins og
því sem faöir hans sagöi honum aö
Hrói höttur hefði unnið afrek sín, og
Ben Gunn legið í leyni, öskraöi „Jó, hó,
hó“ og gert Long John Silver og
óaldarflokk hans dauöskelkaöa.
„Ég var veikbyggöur og sótti aldrei
skóla eins og bræöur mínir og systur.
Kennslukonur kenndu mér heima hluta
úr degi og ég málaði einn og geröi
mikiö af pennateikningum — fram aö
16 ára aldri. Þá tók faðir minn mig inn
í vinnustofu sína.
Hann áleit aö því fyrr sem málari
byrjaöi aö læra til verks, því betra. Ég
eyddi hálfum deginum í að teikna, fyrst
eftir módelum, svo kyrralífsfyrirmynd-
um og síöan lifandi fyrirmyndum. Hann
lét mig teikna beinagrindur frá öllum
hliöum; bakhlið og framhlið, niöurlútar,
liggjandi á gólfinu og hvernig sem er.
Ég hafði unniö aö þessu í 4—5 mánuði
þegar hann sagöi dag nokkurn: „Ég
ætla aö fjarlægja beinagrindina og vil
að þú teiknir eftir minni. Þannig færöu
raunverulegan skilning og þér mun
koma á óvart hve lítiö þú manst.”
Ég vildi komast út í náttúruna og
mála landslagsmyndir. Ég notaöi mikiö
gulbrúna liti — sem eru ekki skærir —
og þetta mislíkaöi fööur mínum. Hann
hundskammaöi mig fyrir þessa daufu
liti og ég sagði: „En svona er landslag-
iö hér á veturna, pabbi. Ég get ekki
ýkt. Svona finnst mér þaö vera.” Og ég
hélt uppteknum hætti.
Ungir listamenn koma til mín og
segja: „Af hverju notar þú ekki Ijós-
myndir, Wyeth? Hvað finnst þér um
þær?“ Ég hef ekkert á móti því að nota
myndavél, en ef maður beinir athygli
aö einhverju, hvort sem þaö er tré,
landslag eöa mannleg vera, og situr og
íhugar þaö og teiknar þaö, má vera aö
maður noti aldrei teikninguna, en sá
andlegi kraftur sem þaö gefur manni
fæst ekki meö því aö smella af mynd.
Ég stundaði myndskreytingar um
Hrein mey — The Virgin. Siri Ericson var aðeins
15 ára, þegar Wieth málaði þessa mynd og fleiri af
henni. Ericson-fólkið eru Finnar og nágrannar Wieths.
Myndin þykir meiri háttar „masterpiece“.
9