Lesbók Morgunblaðsins - 01.08.1981, Blaðsíða 3

Reagan í herþjónustu. Með honum á myndinni er Jane Wyman, fyrri kona hans, og
dóttir þeirra hjóna.
sem sjálfir gátu gert sínar launakröfur. En
þeir voru fúsir til aö beita áhrifum sínum til
aö bæta kjör félaga sinna meöál leikara.
Ég verö aö viðurkenna, að ég var ekki
meö á nótunumum undir eins. Þaö var hin
frábæra leikkona, Helen Broderick, sem
tók mig afsíöis eitt sinn hjá Warners, eftir
að ég haföi gert veöur út af því að þurfa aö
ganga í félag, og las mér lexíuna (
klukkutíma um lífið og tilveruna. Eftir þaö
varö ég fullur áhuga á félagsskaþnum. Ég
náöi svo fullum þroska í þessu efni, þegar
ég var kjörinn í stjórn Félags kvikmynda-
leikara 1938 og gekk í fyrsta sinn inn í
fundarherbergi stjórnarinnar. Ég sá, aö
þaö var troöfullt af hinum frægu í greininni.
Þá vissi ég, að ég væri aö finna þaö, sem á
mig vantaði.
Eg skipti mér ekki mikiö af verkfallinu
1945. Ég var enn í einkennisbúningi, og
þótt viö værum við störf í Culver City,
skammt frá Hollywood, var eins og viö
værum óralangt í burtu þaöan.
Ennfremur var ég á bandi verkfalls-
manna. Ég var þá og held áfram aö vera
eindreginn fylgismaöur réttinda félags-
samtaka eins og einstaklingsréttar. Ég tel,
aö viö höfum rétt til þess, sem frjálsir
menn, að neita aö vinna aöeins vegna
óánægju. Ég vissi lítiö og haföi ennþá
minni áhyggjur af því, sem talaö var um
kommúnista. Ég var svo barnalegur aö
halda, aö þeir kommúnistar, sem næstir
okkur væru, heföu veriö aö berjast viö
Stalingrad.
Verkfalliö skall á vegna deilu um fulltrúa
70 skreytingarmanna, sem höföu lagt niöur
vinnu. En hin raunverulega ástæöa var
samt, eins og raunin haföi alltaf veriö,
samkeppni milli ýmissa hópa fagmanna um
viðurkenningu.
14. marz sendi forseti Ameríska verka-
lýðssambandsins, William Grenn, leiötoga
verkfallsmanna, Herb Sorrell, svohljóöandi
skeyti: „Ég afneita opinberlega allri vitn-
eskju um verkfall ykkar og krefst þess, aö
þér og félagar yöar hætti aö nota nafn
Verkalýössambandsins í nokkru sambandi
viö verkfall ykkar, sérstaklega á skiltum
verkfallsvaröa eöa í auglýsingum eöa
opinberum yfirlýsingum."
Hann kraföist þess ennfremur, aö Sorrell
og þeir, sem væru í verkfalli undir stjórn
hans, „hættu hinu óréttmæta verkfalli
þegar í staö“. Þaö væri rof á því heiti, sem
Verkalýössambandiö heföi gefiö forsetan-
um um vinnufriö, meðan á stríöinu stæöi.
Þaö heföi aldrei átt aö koma fyrir og því
ætti aö aflýsa umsvifalaust.
Þetta haföi engin áhrif. Niöurstaöan var
augljóslega sú aö önnur öfl hvettu Sorell og
félaga hans til að halda áfram hin ólög-
mæta verkfalli. Ég hef gefiö í skyn, hver
þessi öfl hafi veriö. Verkfalliö fjaraöi út í lok
október, en þó ekki fyrr en eftir tveggja
daga átök fyrir framan kvikmyndaver
Warners. Þremur bílum var velt um koll og
20 manns særöust í uppþotunum.
Síöan kom enn til deilna milli fagfélaga
og í þetta sinn milli myndatökumanna og
vélamannanna, sem önnuöust myndavélar
þeirra, en samtök hinna síðarnefndu höföu
sagt sig úr Verkalýðssambandinu fyrir
meira en 20 árum. 700 manns hættu aö
vinna. Ný átök virtust yfirvofandi.
Félag okkar leikara haföi ekki staöiö sig
vel í fyrra verkfallinu og eins og leitt hjá sér
vandamáliö og því ekki ráölagt félögum
sínum aö taka ákveöna afstööu í málinu. ’
Nú endurtók sama sagan sig og þaö var
hringt í okkur látlaust og viö spuröir, en við
gátum engin svör gefiö.
Það var boöaö í skyndi til stjórnarfundar
í félagi okkar. Áöur haföi ég kennt hinum
svokölluöu leiksviösmönnum um allan
vandann. En nú varö mér Ijóst að eitthvað
heföi breyst, aö óþokkar fyrir stríö kynnu
aö vera beztu náungar eftir stríö. Báöir
aðiljar höföu uppi staöhæfingar, en annar
þeirra hlaut aö segja ósatt. Ég rétti upp
hendina og forsetinn, Ftobert Montgomery,
gaf mér oröiö: „Komumst aö því, hver Ijúgi,
og síöan getum viö gefiö félögum okkar
ráöleggingar. í verkföllum út af starfsvett-
vangi er ekki um neitt hlutleysi aö ræöa:
menn aöhafast eitthvaö og hjálpa öörum
aðilanum eöa sitja heima og hjálpa hinum.“
Tillaga mín, sem borin var fram í mesta
sakleysi, reyndist gagnleg. Viö buöum
einfaldlega báöum aöilum til fundar með
stjórninni til aö finna friðsamlega lausn og
félag okkar skyldi vera hlutlaus aöili.
Á fundi (júlí á Beverly Hills-hóteli náöist
samkomulag um samning, sem kenndur
hefur veriö viö fundarstaöinn. Þar meö lauk
tveggja daga verkfalli.
En enn kom til vandræöa og annaö
verkfall hófst 12. september 1946. Og enn
kom til uppþota.
Keöjum, flöskum, múrsteinum og kylfum
var óspart beitt. Ráöizt var um nætur aö
heimilum ýmissa félaga Sambands leik-
sviösmanna, og setiö var fyrir öörum
starfsmönnum og þeir baröir til óbóta. Enn
var fariö aö beita ofbeldi, þar sem
verkfallsveröir voru.
í janúar 1947 var talið aö 28 millj. dollara
heföu tapast í vinnulaunum. Tíu stór
kvikmyndaver og 15 vinnslustöövar höföu
oröið fyrir baröinu á verkföllunum. í febrúar
undirrituöu leiötogar 25 félaga, sem í voru
75% starfsmanna í Hollywood, bréf, þar
sem sagöi, áö kvikmyndaiönaöinum „heföi
veriö gerö bölvun með síendurteknum
verkföllum, sem fá félagssamtök heföu
staðiö aö“. Ennfremur sagöi: „Af nær
30.000 starfsmönnum í kvikmyndaiönaöin-
um, félagsbundnum í Verkalýðssamband-
inu, eru innan viö 7.000, sem lúta hinni
róstusömu forustu nokkurra félaga...“
í febrúar barst þaö út aö verkfallið væri
tapaö. Samtök þeirra félaga, sem aö
verkfallinu stóöu (og voru undir forustu
áöurnefnds Herb Sorrells) leystust upp
eins og sykur í heitu vatni.
— SvÁ — úr „Observer Review"
A að grýta
verðlaunaskáld?
Til margra hluta eru góöir vinir og
kunningjar nytsamlegir, ekki síst til
þess aö segja manni til syndanna.
Þetta getur raunar á stundum kostað
þá embættiö. Viö köstum þeim gjarna
út í ystu myrkur sem viö síst megum
missa.
Þú átt ekki aö vera aö skrifa þetta í
auðvaldsblööin, er stundum sagt viö
mig. Þinn staður er Þjóöviljinn. Oft eru
þetta sömu mennirnir og snúiö hafa
baki viö því ágæta málgagni vinstri
mennskunnar, vegna þess aö þaö er
ekki lengur nógu róttækt aö þeirra
dómi. Það er erfitt aö gera öllum til
hæfis. Líklega best aö reyna þaö ekki.
Ég svara því þessum röddum eins og
viö á hverju sinni og endurtek þaö ekki
hér.
Kunningi minn úr rithöfundahópi
sagöi viö mig á dögunum: Þú átt aö
bíta betur frá þér. Það er aðeins tekiö
mark á þeim í okkar þjóðfélagi sem
sparka, — eru nógu andskoti viö-
skotaillir og djöfullegir.
Ég svaraöi: Auövitaö gæti ég veriö
andstyggilegur á viö hvern meðal-
mann, greitt högg, sem undan myndi
svíöa. Og ég er þaö auövitaö oft í tali
og ávarpi. Pennagreyiö mitt fær á því
aö kenna. Hann verður stundum gló-
andi af mannvonsku. En uppköst
greina minna og pistla fara í gegnum
hreinsunareld, mættu stundum vera
þar lengur en biölund mín leyfir.
Þaö hef ég fyrir löngu gert mér Ijóst,
aö ég er ekki fæddur baráttumaður
eöa sá sem talar á torgum. Ég nem því
viljandi brodda af oröum mínum og tek
þaö ekki nærri mér, þótt ég hafi ekki
mikil áhrif.
Ofanritað kom til tals vegna greinar,
sem gamall kunningi minn ritaöi um
mig og nokkur önnur sæmilega viöur-
kennd nútímaljóöskáld. Ég hlaut aö
svara, vegna þess aö hann beitti
margnotuöu bragöi, aö birta eftir mig
Ijóö í öörum búningi en ég haföi sjálfur
eftir vandlega íhugun valiö því. Þaö er
samskonar meöferð eins og æruverö-
ugur bankastjóri væri settur í stofu-
fangelsi, látinn sitja þar í vanhirðu,
vaxa skegg, hár og neglur, síöan
klæddur tötrum og rekinn síöan út á
torg til fundar viö þann lýö, sem á
velmektardögum hans gekk bónleiður
til búöar og baö hann ásjár í peninga-
neyð sinni. Slíkur bankastjóri væri aö
sjálfsögöu hrokalaus og hjartahreinn
innanklæða, hafi hann verið þaö fyrir.
En þarf aö segja þaö nokkrum manni,
aö slíkum stórhöfðingja og mektar-
manni getur varla liöiö vel innan um
rónana á Arnarhóli eöa í Hafnarstræti?
En hví fórum viö rithöfundar tveir aö
velta þessu máli nánar fyrir okkur?
Undirritaður svaraði ekki fyrir sig af
fullri hörku. Til þess lágu ástæöur, sem
kunnugum lágu í augum uppi. Meöal
þeirra sem þaö áttu aö vita og átti auk
þess aö vera máliö skylt var rithöfund-
ur einn sem mikiö ritar í dagblaöiö Vísi.
Hér var meö ósjálfráöu drengskap-
arleysi ráöist á menn úr hans stétt. í
staö þess aö koma þeim til aðstoðar
eöa a.m.k. láta vera aö ganga í lið með
grjótkösturunum, ritar þessi maður
eina af þeim greinum í óvirðingarsafn
sitt, sem honum og rithöfundastéttinni
er mest til óvirðingar á vorum dögum.
Þessi maöur kallar sig Svarthöföa, eins
og alþjóö er kunnugt. Sá rithöfundur,
sem oftast viö þessa iöju er kenndur,
hefur ekki enn svarið þessi skrif af sér.
Meðal þeirra Ijóðskálda, sem ráöist
var á í þessari grein eöa greinum, sem
ég svaraöi mjög hóflega var Snorri
Hjartarson. Sá hluti skrifsins var raun-
ar ekki kominn á prent, þegar ég haföi
boriö hönd fyrir höfuö okkar. Snorri
hefur unniö sér þaö til óhelgi, aö vera
íslenskur þjóðernissinni, andstæðingur
þéirrar utanríkisstefnu, sem auðstefnu-
menn og peningafurstar landsins flestir
aðhyllast. En þaö þó helst, aö vera
einn mestur listamaður þjóðarinnar aö
fornu og nýju. Nýlega hefur hann hlotiö
þá norrænu viðurkenningu, sem
framamestu höfundar landsins hafa aö
keppt í tvo áratugi.
Nú bregöur svo viö, aö þjóðkunnur
peningamaöur, sem aldrei fyrr hefur
opinberlega skipt sér af listmálum
ræðst meö smekklitlu rausi á þennan
höfund. Hann heggur í framhjáhlaupi,
eins og til þess að villa á sér heimildir,
til manna sem honum þykir ekki mikiö
til koma s.s. undirritaðs. Þetta er
gáfaður maður og slagar hátt upp í
rithöfund á borö viö Indriða G. Þor-
steinsson í ritleikni, svo aö eitt stór-
menni sé nefnt. Ég hef enga heimild til
aö fullyrða aö Indriöi og Svarthöföi sé
einn og sami maöurinn. En viö huldu-
mann þennan vil ég segja þetta:
Ef þú þorir aö koma til dyra eins og
þér ber aö vera klæddur, meö fullu
nafni og númeri skal ég ekki undan því
skorast, aö tala viö þig fullum hálsi og
tæpitungulaust.
Indriði G. Þorsteinsson á nú miklu
gengi aö fagna meö þjóö sinni og siglir
kannski hraöbyri til heimsfrægðar. Ég
öfunda hann ekki af miklum frama. En
áöur en hann nær því marki vildi ég að
hann gæti afneitaö Svarthöfða. Slúöur
dálkaskrif geta vissulega veriö áhrifa-
rík til frama og fjár, en rithöfundi veröa
þau aldrei til sóma. Og ef höfundur
þarf á því aö halda, aö ófrægja aöra
rithöfunda til þess aö komast þangaö
sem hann vill sjálfur sitja, ætti hann aö
velja sér vini og bandamenn af nokk-
urri kostgæfni.
Enn stendur I.G.Þ. sú leiö opin aö
sverja af sér Svarthöföa og veita
bankastjóranum, sem ósmekklega
veitist aö keppinautum hans um Norð
urlandaverðlaunin, áhrifaríkari og betri
ákúrur en mér hefur tekist. Okkur er
báöum máliö skylt.
Jón úr Vör.
3