Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1981, Síða 3

Á þessu ári kom út athyglisvert rit,
sem fjallar um íslenskar barnabók-
menntir. Höfundurinn, Silja Aöalsteins-
dóttir cand. mag., hefur unniö næsta
merkilegt verk meö rannsóknum sínum
á þessari mikilvægu grein bókmennta
og er framsetning hennar á þeim
athugunum einkar skýr. Ritiö er ýtar-
legt; fyllir rúmar 400 síöur. Þaö, sem
mér sýnist undarlegast viö útkomu
þessarar bókar, eru daufleg viðbrögö
íslenskra lesenda; aö ekki skuli hafa
kviknaö fjörugar umræöur, heyrst há-
vær aödáunarorö, hörö andmæli eöa
jafnvel óbótaskammir, vegna ýmissa
staðhæfinga, sem hún hefur aö geyma.
Svo viröist, sem vaðallinn um vandamál
Flugleiða, spenna út af forseta- og
biskupskjöri, súrálsþvarg og stööuveit-
ingaerjur hafi staðið { vegi fyrir eöli-
legum og nauösynlegum átökum út af
þessu athyglisveröa riti. Sæmilega upp-
lýstum lesara verður fljótlega Ijóst, að
þaö er samið upp á þeim háa hól, þar
sem roðinn úr austri, þ.e. Kremlroöinn,
litar öll grös, svo þau veröa meö einum
lit, aldrei grænum, gulum eöa bláum,
heldur einungis rauöum. Þessi hái hóll
er óöum aö verða aö svo stóru fjalli í
íslensku þjóðlífi, aö enginn kemst yfir
það, nema fuglinn fljúgandi, svo þaö
kann að vera um seinan að sækja stóra
borinn hans fööur síns eins og skessan
foröum, semsagt föst. Ekkert væri svo
sem viö þessa lotningarfullu þögn aö
athuga, ef allir íslendingar væru í sama
pólitíska flokknum, kysu sér eitt æösta
ráð og einn flokksleiötoga og væru
reiöubúnir að senda menn í útlegö, ef
þeir hefðu aðra skoðun en fiokksforyst-
an. Silja litla er ófeimin aö senda ýmsa
höfunda í útlegö ekki síst látna menn,
vegna þess aö þeir hafa ekki boriö gæfu
til aö stýra rauöum pennum. Menn, sem
hafa notið hylli barna og unglinga um
„Ég skal
rnala
heiminn
rauðan,
elsku
mamma
áá
■ ■
langt skeið, eru dæmdir höföingjasleikj-
ur, féndur jafnréttis (t.d. kynjanna), fyrir
að vera svo nautheimskir, aö halda fram
kristindómi sem sáluhjálparleiö eða þá
aö ala á bindindisstarfsemi. Hún skirrist
ekki viö aö gefa í skyn, aö mætustu
menn hafi veriö haldnir annarlegum
hvötum, eins og t.d. séra Friörik Friö-
riksson, sem hún telur fyrsta höfund
unglingaskáldsagna, sem noti kristna
trú sem lausnarorð. Lýkur hún umsögn
sinni um sr. Friörik á þessum orðum:
„Þó er talsvert um þaö, bæöi hér og í
öðrum bókum sr. Friðriks, aö karlmenn
láti vel hver aö öðrum.“ (bls. 291). Ef til
vill er ég einn um að finna óbragð aö
þessari framsetningu, og þá svona
dæmalaust gamaldags, kapítalískur og
þröngsýnn. Og ætli ég hafi ekki veriö
haldinn sömu blindu kapítalismans, aö
ég skyldi leyfa mér þá ósvinnu, aö meta
mikils skólamennina Hannes J. Magn-
ússon og Eirík Sigurösson, fyrir þá
einstæðu elju, sem þeir sýndu í uppeld-
isstarfi. Þeir hafa áreiöanlega gleymt aö
meta þann tíma til fjár, sem þeir vöröu
til leiöbeiningar ungu fólki í félagsstarfi
(m.a. í barnastúkum), meö útgófu
barnablaða og ritun barnabóka, sem ég
í einfeldni minni hef aldrei fundið aö
hafi spillt mér. Nú er mér og öörum allt
í einu sagt með páfalegum óskeikulleík,
að þessir félagar hafi verið hinir mestu
ritskussar og glámskyggnir á félagslegt
réttlæti. í þætti um Hannes, Eirík og
Jóhannes Friölaugsson segir Silja:
„Jafnréttishugsjónin er hér víðs fjarri,
en góðverkaboðskapur kapítalisma 19.
aldar í öndvegi. Enda voru þessir
höfundar aldir upp í honum og fannst
kerfið í rauninni ekki slæmt, bara ef þeir
riku væru örlátir." (bls. 316). Um
ævintýri Þórarins Á. Sæmundssonar
segir hún: „Þar predikar hann aó menn
eigi aó treysta guði, þá fari alit vel —
guö verður einskonar GERVILAUSN og
kemur í staö töfraoröa og kænsku — og
að menn eigi að una á sínum stað í
veröldinni, ekki sækjast eftir auði eöa
völdum.“ (bls. 80).
Rit Silju Aðalsteinsdóttur um barna-
bókmenntir er sannfærandi, skýrlega
skrifað og kjörið til þess að vera
kennslubók, enda höfundurinn hóskóia-
kennari. Er svo að skilja, aö það hafi
einmitt oröiö til samhliöa kennslu henn-
ar við æðstu menntastofnun landsins.
Þar aö aukí er það handhægt uppslátt-
arrit. Útgefandinn (Mól og menning)
tekur þaö og skýrt fram, að Silja sé
„almennt viöurkennd sem fremsti sér-
fræðingur á sviöi barnabókmennta." Ég
býst viö aö þaö sé alveg rétt, og aö
alræði Alþýöubandalagsins í menning-
armálum sé hvergi augljósara. Þannig
muni þaö hafa töglin og hagldirnar í
stefnumótun þeirrar bókmenntagreinar,
sem er grundvöllurinn aö því, sem á
eftir fer. Ég setti á mig rauð gleraugu,
þegar ég las þetta rit (annars hefði mér
orðið óglatt) og sá, aó frá sjónarhóli
andkirkjulegs kommúnista, hlyti það að
verða mjög áhrifaríkt. Ef því verður fylgt
eftir í skólum landsins og enginn sér
ástæðu til að andmæla neinu, sem í þvi
stendur, hvað þá ef enginn fær köllun til
þess að fjalla um íslenska barnabóka-
höfunda frá öóru sjónarhorni, þá mun
enginn íslendingur kannast við, aö hann
kunni Faöirvorið um næstu aldamót. Þá
munu og allir íslendingar kjósa þann
flokk, sem verður vinstra megin viö
Alþýöubandalagiö og dóst mest af
skáldinu, sem kvaö:
„Ryksugan á fullu, étur alla drullu.“ Þaó
skáld nýtur óskertrar hylli í ritinu,
íslenskar barnabækur 1780—1979, eftir
Silju Aðalsteinsdóttur cand. mag.
Bolli Gústavsson í Laufási.
Fjögur ljóð eftir Jón úr Vör
úr ljóðabók sem væntanleg
er síðar á þessu ári
Fjorar stökur
1.
Þegar skáldiö
kiknar undan þunga
Ijóöa sinna
er ráö aö gefa þau út.
2.
Úr landi veruleikans
séröu hvernig ævintýra-
skógurinn vex yfir
vonarstræti regnbogans.
3.
Óttinn
er vondur ráögjafi.
Og honum gefur enginn
góö ráð.
4.
Mikið er fátæki
Ijóöa minna,
þó vilja þau
kaupa sér spariföt.
Ritdómur
Bók þessa
hefur ritaö hestur
sem svo lengi
hefur veriö í hafti
aö hann er ekki
enn
búinn aö átta sig.
Hann þarf ekki
aö halda áfram
aö hoppa —
nú getur hann
sagt það
sem hann vill.
Þingvallakyrrö
Ég hef horft nægju mína
á fossinn
og reynt aö nema þau orö,
sem hann vill
til mín tala.
Döprum augum
hef ég rýnt
niður í Drekkingarhyl
og Peningagjá.
Ég hef komiö aö
heiðurskumblum skáldanna
Einars og Jónasar,
og minnst drauma þeirra.
Ljóðhestinn
hef ég séö vaöa dögg blóö-
[bergsins,
taka niöur við götubakka,
heimfúsan draga tauminn,
augun sem stjörnur.
Jón úr Vör
Finnsk mynd
Sviðið opnast,
nokkur sumarhús meö sænsku
[sniöi,
rautt, hvítt, grænt,
akurteigur og tún,
vinalegt gamalt fólk
heilsar þér
eins og þaö hafi þekkt þig lengi.
Þú litast um:
Laufgaðar bjarkir,
sem opnast í hálfhring
niöur aö sjónum,
skektur viö bryggjur,
grónir hólmar í fjarska.
En næst þér,
einmitt þar sem þú
feröamaöurinn
stendur á hlaöinu,
hefur fyrir skömmu
veriö stórt stakt tré,
stormarnir hafa leikið um þaö
í hundrað ár.
Loks hefur þaö fallið
og veriö sagað burt
í hnéhæö frá rótinni.
En einmitt þar
í fúamergnum
hefur safnast mold,
nýr kjarni fest rætur
og byrjað að vaxa.
Þaö eru þegar komin nokkur lauf.
Og þetta litla tré
heyri ég kalla á mig
feröamanninn
langt úr fjarskanum.
Þaö segir:
Velkominn hingaö á ný.

3