Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1982, Blaðsíða 2

Páll Lýðsson, Litlu-Sandvík
Löngun okkar
allra
til að deyja
standandi
Síðbúin grein um Guðmund Danielsson skáld
sjötugan, verk hans og vettvang
í lýsingu Árnessýslu árið 1839 talar
Páll Melsteö sýslumaður um sýslurnar
báðar, Árnes- og Rangárvallasýslur, og
segir þær vera „eftir sköpulagi og nátt-
úrulegum takmörkum þeirra eitt einasta
stórt héraö, sem nær því er í lögun sem
hálfhringur“. Mér er þessi tilvitnun ofar-
lega í huga vegna þess aö ég finn á mér,
að æskustöðvar Guðmundar skálds
Daníelssonar í Guttormshaga eru sem
næst í miöjum þessum hálfhring, Suður-
landsundirlendinu mikla. En hvar ná-
kvæmur miðpunktur er veit ég ekki.
Kannski er það vegarbrúnin í Hvol-
hreppnum, þar sem skáld okkar orti
ódauölega brúardrápu sumariö 1934 og
tók aö sér aö vera þjóðskáld við vígslu
Markarfljótsbrúar. Eða er það kannski
pytturinn botnlausi, þessi eini sanni pytt-
ur þeirra Holtamanna, sem aldrei verður
fylltur né fjarlægöur úr bókmenntasögu
okkar?
Ég veit ekki hversu nákvæmlega ég
þarf aö staðfæra Guðmund Daníelsson.
Hitt veit ég, að honum skein fyrst Ijós
heimsins í Guttormshaga í Holtum þann
4. október 1910. Sjötíu ár hefur hann
stritaö, kennt og skrifað. Og meö mjög
litlum frávikum hefur hann starfað innan
þessa umgetna hálfhrings, lifað þá
merkilegu sögu, sem hér hefur gerst, lýst
henni og fólkinu okkar í bókum sínum.
Þessi hálfhringur á okkar tíö verður aldr-
ei samur fyrir niðja okkar — ekkert frek-
ar en Skagafjöröur Sturlungaaldar eftir
lýsingu sagnaritarans Sturlu eða Skaft-
2
árþing Móðuharðindanna eftir meö-
höndlun eldklerksins séra Jóns Stein-
grímssonar.
Mér skilst, að foreldrar Guömundar
Daníelssonar, þau Daníel Daníelsson,
bóndi í Guttormshaga, og Guðrún Sig-
ríöur Guömundsdóttir, hafi veriö þokka-
lega efnum búin og hafi því skáldiö síst
liöiö skort í æsku. Ömmurnar tvær, hún
Valgeröur frá Miökrika — söguamman
viö rokkinn — og söngamman úr eld-
húsreyknum — Guörún Siguröardóttir
frá Skammbeinsstööum. Þær sáu vel
fyrir hinu andlega fóöri. Sé rétt meö farið
hjá Guðmundi sjálfum, að hann hafi ver-
iö rekinn úr kirkjukórnum á Eyrarbakka,
þá virðist uppeldi söguömmunnar hafa
heppnast öllu betur. En hvaö um þaö,
þaö er líka mikil músík í prósa Guð-
mundar, og hann hefur oft kunnaö lista-
vel aö flétta Ijóö saman viö sönglög.
Förum nú fljótt yfir sögu.
Tvítugur aö aldri brýst Guömundur til
mennta. Leiöin lá í Laugarvatnsskóla,
sem þá var ein besta menntastofnun
landsins fyrir þá sem ekki hugöu á lang-
skólanám. Héraösskólapróf tók Guö-
mundur 1932, hélt síðan rakleitt í Kenn-
araskóla íslands, þar sem hann lauk
kennaraprófi vorið 1934. Kennari viö
farskóla í Vestur-Húnvatnssýslu
1934—1937. Upp úr því kvæntist skáld-
iö föngulegri, húnvetnskri heimasætu,
Sigríöi Arinbjarnardóttur frá Vestur-
hópshólum. Hefur honum ekki í annan
tíma farnast betur. Börn þeirra eru þrjú:
löunn, Arnheiöur Marta og Heimir, sem
ég þekki öll aö góöu. Of eflaust hefur
arfurinn frá söngömmunni skilaö sér vel
í þennan lið.
Eftir 9 góö útlegöarár, fyrst í Húna-
vatnssýslunni og síðar viö skólastjórn á
Suöureyri við Súgandafjörð, barst Guö-
mundur Daníelsson aftur inn fyrir hálf-
hringinn. Hann varö skólastjóri Barna-
skólans á Eyrarbakka 1943—1968, síð-
an kennari viö Gagnfræöaskólann á Sel-
fossi til vors 1980. Nú eftirlaunamaður
— og heiðurslaunaskáld — búsettur aö
Þórsmörk 2 á Selfossi.
Þetta er ytri umgeröin og gæti vel ver-
iö svona eingöngu: boröa, vinna, sofa.
Auövitaö er þaö einmitt þetta sem viö
gerum öll — og svo mismunandi mikið
meira. Guömundur var eitt sinn á ferö
fyrir noröan aö vitja fyrsta kennarastóls
síns. Skúli Guðmundsson alþingismaöur
varö þá á vegi hans. Hann mælti, þegar
Guömundur kynnti sig: „Guömundur
Daníelsson? Já, og ert skáld — og ert
skáld og kennari."
Þá svaraði Guðmundur í styttingi meö
þeim oröum sem urðu síðan fleyg um allt
Húnaþing:
„Já, skáld og kennari, og ef til vill
fleira.“
Ég ætla mér ekki þá dul aö fjalla af
neinni yfirsýn né viti um skáldskap Guö-
mundar Daníelssonar. Bókmenntafræö-
ingar hafa skipað honum í stúku ein-
hvers staöar til hægri þjóöfélagslega
séö. Róttækir höfundar töldu hann á ár-
um áöur hálfgerðan „útigang af láglend-
inu“ hér syöra, en íhaldssamir bók-
menntamenn og formfastari töldu hann
heldur ekki í sínum hópi. Til þessa var
hann of „heitur" rithöfundur, andstæður
verka hans of snarpar.
Ég ætla því aö reyna að meta Guö-
mund hér stuttlega út frá minni eigin
einföldu sannfæringu, tjá þaö hvernig
hann birtist mér í bókum sínum og hvaö
mér sjálfum fannst ofaná í verkum hans.
Fyrstu bók hans, kvæðasafniö Ég heilsa
þér, 1933, hefi ég ekki lesið og mun ekki
dæma neitt um Ijóöagerðina nema þaö,
aö Guömundur kom mér þægilega á
óvart meö þýðingum sínum í fyrra á Ijóö-
um norska skáldsins Jul Haganæs, Þak-
rennan syngur.
Frægur veröur Guömundur fyrst með
þjóö sinni fyrir bókina „Bræöurnir í
Grashaga". Þá bók skrifaði skáldiö mest
undir beru lofti á ýmsum vegarköntum í
Rangárvallasýslu sumariö 1934, og
fékkst sú bók útgefin haustiö 1935.
Skemmst er frá aö segja, aö mér
finnst „Bræöurnir í Grashaga“ enn meö
bestu og ferskustu bókum Guðmundar.
Hún er sunnlensk örlagasaga, þar sem
andstæöur togast á í líki tveggja
bræðra. Sunnlenskt sveitaandrúmsloft
blandar svo atburöavefinn og mæögur
koma á þann hátt inn í líf bræöranna, aö
úr verður uppgjör — og sá hægláti og
kerfisbundni tapar. Framhald sögunnar,
„llmur daganna", kom út 1936, en hvorki
finnst mér höfundurinn hafa breyst né
batnað viö þaö verk. Þaö væri og aö