Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1982, Síða 3

Hornhöfði aö vetrarlagi. Á þessum sióöum þykir hið mesta veöravíti; þar eru harðir straumar og úfinn sjór.
Schouten, hittust og ræddu málin og þeim
kom saman um þaö, þessum hörðu körl-
um, aö svara skothríð meö skothríð og
mynda félag til að keppa við Austur-lndía-
félagið og hrista af sér þá hlekki sem það
lagöi á siglingar og kaupskap annarra en
sinn eiginn.
Þeir gáfu félaginu, sem þeir mynduöu,
franskt nafn: Campagne Australe, eins og
til að auka virðingu þess. Þeir voru sjálfir
ábyrgöarmenn félagsins, en fengu nóg fjár-
magn frá hópi vina sinna úr viöskiptalífinu.
Eitthvert leyfi urðu þeir að fá til starfsemi
sinnar, en þar sem þeir vissu að hollenzka
stjórnin og þingið myndu þverneita, fór
Isaac karlinn framhjá þeim herrum og sneri
sér beint til æðsta manns ríkisins, sem var
Prins Maurice af Nassau, en prinsinn
þekkti Isaac gamla og virti hann mikils.
Hann gaf þessu nýstofnaða félagi leyfi til
úthafssiglinga og kaupskapar, en í því leyfi
hefur ekki verið fólgið að Campagne Austr-
ale mætti stunda kaupskap í Austur-lndí-
um eða sigla fyrir Góðrarvonarhöfða eða
um Magellansund.
Campagne Australe keypti tvö sterk og
góö sjóskip. Eendracht var annað þeirra
skírt, það var 120 feta langt um sjólínu og
360 tonn að burðarmagni, en hitt skipið var
skírt eftir heimabæ Schouten skipstjóra og
hét Hoorn. Það skip var 80 feta langt og
110 tonn eða ámóta stórt skip og Trinid-
ada, flaggskip Magellans.
Bæði Eendracht og Hoorn voru skver-
riggarar, eða með sama seglabúnaö og
síðar var á briggskipum. Möstrin voru tvö,
hvort með fjórum þverseglum, en síðan
þrjú eöa fjögur stagsegl á bugspjóti og lík-
lega messansegl á aftara mastrinu. Skipin
voru vel vopnum búin, eins og tíðkaöist um
kaupskip á þessum tíma. Á Eendracht voru
19 fallbyssur í vagnstæðum og 12 sem
hægt var að snúa i stæðum og var þeim
byssum komið fyrir á framdekki, sem var
upphækkað, og einnig í lyftingunni að aft-
an. Þessar léttu byssur voru ætlaðar til að
fást við menn, sem kynnu að hrúgast um
borö í höfnum og vera með uppsteyt, eða
villimenn, sem flykktust að skipinu á smá-
fleytum sínum og áttu þaö til aö verða
aögangsharðir. Hoorn var með 8 fallbyssur
og 4 léttar byssur. Bæði voru skipin mönn-
uð úrvalssjómönnum.
Undirbúningur ferðarinnar tók tvo mán-
uði. Það rikti alger leynd yfir því, hvert ferð-
inni væri heitið og hver væri tilgangur far-
arinnar, til dæmis vissi það enginn af
skipshöfnum skipanna. Það var mikið
bollalagt um það í Hollandi, til hvaða ferðar
þessi tvö skip væru að búast.
Segl voru heist til brottfarar á Eendracht
og Hoorn í annarri viku júnímánaðar árið
Syösti oddi Suöur-Ameríku,
Eldlandiö og Hornhöföi, sem er
á eyju neðst á kortinu.
1615. Willem Schouten sigldi skipum sín-
um suður Norðursjó, kom við í tveimur
brezkum höfnum, þaö vantaði eina skyttu
og smið, en hélt síðan áfram suður Kanal-
inn og fyrir Landsenda, þar lagði hann til
meðan hann var að kynna mönnum sínum
þær reglur sem gilda ættu um borð á sigl-
ingu þeirra. Hins vegar lét hann enn ekkert
uppi um, hvert ferðinni væri í raun og veru
heitiö.
Schouten sigldi fyrst í suðvestur út á
opið Atlantshaf en breytti fljótlega stefnu í
suður, í átt til Afríkustranda, og sigldi suður
með allri Afríku. Hann hefur líklega talið
vænlegra aö taka stefnuna frá syðsta odda
Afríku og sigla vestur yfir eftir breiddar-
baug, því að siglingamenn á þessum tíma
gátu reiknað út breidd en ekki lengd.
Schouten hefur sem sagt haft sömu aðferð
og norskir og íslenzkir sæfarar á siglingu
milli Noregs og íslands. Þeir lögðu oftast
upp úr Norður-Noregi (Stað) og sigldu þá
eftir breiddarbaug, sem hlaut að leiða þá til
íslands, ef þeir hrektust ekki af leið.
Schouten kom við á Cape Verde, en hélt
síöan áfram suður með Afríku en fór ekki
inná hafnir nema nauðsyn krefði að endur-
nýja vistir, því hann vildi forðast aö skips-
höfn hans kæmist á eitthvert slangur. Þeg-
ar hann var kominn langleiðina suður með
Afríkuströnd, leitaði hann hafnar og birgði
sig upp af vistum og lagði siðan á hafið
vestur um til Ameríku.
Þá bar að landi í Port Desire í syðra
hluta Patagóníu, og voru þá liðnir sex mán-
uöir frá því þeir létu úr höfn í Hollandi. í
Port Desire misstu þeir Hoorn í eldsvoða.
Þeir höfðu rennt skipunum á land til aö
hreinsa af þeim botngróður. Þannig hreins-
uöu þeir botninn, að þeir létu sjávargróður-
inn þorna og brenndu hann svo af. Eldur-
inn hefur komizt inná milli plankasam-
skeyta, líklega í tjöruhamp (kalfatt) og eldur
varð laus inní skipinu og það brann til
kaldra kola. Þeir urðu ekki fyrir neinu
manntjóni og skipshöfnin af Hoorn flutti sig
um borð í Eendracht, þar sem var nóg
pláss fyrir þá. Það tókst allt vel til um þrifin
á Eendracht og setja það á flot aftur og
þeir sigldu af stað á ný og héldu suður með
strönd Patagóníu. Þegar þeir höfðu siglt í
nokkra daga í suður, kallaði skipstjórinn
menn sína saman og tilkynnti þeim hvert
ferðinni væri heitið og hvert væri markmið-
ið meö ferð þeirra. Það vakti mikla gleði
meö skipshöfninni og hún var öll á einu
máli um aö reyna að leita leiðar suöur fyrir
Ameríku.
Eendracht sigldi fyrir mynni Magellan-
sunds og áfram suður á ókunnar slóðir.
Þeir gáfu nöfn eyjum, sundum, vikum,
flóum, fjöllum og nesum og margar þeirra
nafngifta eru enn við lýði, svo sem Staten
Island og sundið á milli þeirrar eyjar og
meginlandsins kölluðu þeir Le Maire-sund
eftir Isaac Le Maire. Áfram héldu þeir suð-
ur um sund milli eyja og loks komu þeir á
opið haf og það þóttust þeir þá vita, að þeir
væru komnir þangað, sem þess væri að
vænta að þeir gætu snúiö til vesturs og yfir
á Kyrrahafið. Þeir sáu þaö á vindum og
sjólagi, að þeir myndu vera á þeim slóðum,
þar sem þessi miklu höf mætast. Stormur-
inn viö Hornhöfða og risaöldurnar, sem
einkenndust af sterkum straumi, færðu
þeim heim sanninn um, að þeir væru útaf
miklu annesi eða komnir í nánd viö það.
Áfram sigldu þeir enn í suðvestur og nú
oftast beitivind, en í miklu norðlægu óveðri
neyddust þeir til að hleypa undan um hríð,
beint í suður, og misstu við það landkenn-
ingu.
Þann 26. janúar sigldu þeir inná dimm-
blátt haf, litaskilin voru þeim auðsæ; þeir
voru komnir útaf hinu gráa Atlantshafi inná
Kyrrahaf. En þeir voru enn á mótum úthaf-
anna og veður og sjór þeim andstætt og
land urðu þeir að finna á ný, áður en þeir
legðu á Kyrrahafið. Þeir tóku að baksa í
noröur. Sú sigling varð þeim erfið. Þeir
reyndu að beita eins mikiö vestan við norð-