Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1982, Blaðsíða 4

Tove Ditlevsen um ævi sína og ritstörf
8. hluti
Sigling fyrir
Hornhöföa
ur og kostur var til að hrekjast ekki til baka
austur um. í nokkra daga gerðu þeir ekki
annað en skipta um bóg; stanzlaus fyrir-
burður á seglum, en áfram þokaðist í norð-
vestur þó að stundum yrðu þeir að liggja á
suðvesturbóg til að hrekjast ekki í austur.
bað var þeim fyrir öllu að hrekjast ekki til
baka í þá áttina.
Þann 28. janúar var vindur hægur en
haugasjór úr vestri. Þeir fjölguðu seglum,
þegar vindurinn gekk í norðaustur og
sigldu í vestur hagstæðan byr. Næsta dag
var vindur áfram norðaustan og þeir höfðu
landkenningu af tveimur eyjum og breyttu
þá stefnu i suðvestur. Eyjar þessar, sem
þeir höfðu landkenningu af, voru klettaeyj-
ar og þær voru framundan á stjórnborða,
þegar þeir sáu þær fyrst. Þeir renndu fram-
hjá þeim á suðvestlægu stefnunni og innan
tíðar voru þær að baki. Þeir höfðu gefið
þeim nafn og kölluðu þær Barneveldt-eyjar
eftir stofnanda Austur-lndiafélagsins, en
hann haföi haldið vináttu við Le Maire og
^chouten.
Þeir sigldu í suövestur fram á kvöld, þá
breyttu þeir i norövestur og sigldu hliðar-
vind um hríð. Innan tíðar hlutu þeir að. fara
að sjá suðurodda Ameríku á stjórnborða.
Og allt í einu gall við úr reiðanum, þar sem
maður var hafður á útkikk:
— Land framundan! —
— í hvaða átt? —
— Eins pg tvö strik á vindborða. —
Öll skipshöfnin safnaöist saman ofan-
þilja klædd öllum sínum skjólfötum, því að
kalt var í veðri og vindur hvass. Skipsmenn
voru yfirleitt, ef illa viðraði, í leðurstíg-
vélum, sem smurð voru með mörgæsafitu
eöa sellýsi; þá voru þeir í leðurstökkum,
ermalausum, og voru þeir einnig smurðir
með feiti, svo og leðurhúfurnar. Þeir voru í
ullarbuxum, sem náðu niðurá hné, en undir
þessum klæðnaöi voru þeir í prjónafötum
þykkum.
Mennirnir hnöppuðu sig saman í lyfting-
unum aö framan og aftan og rýndu í napr-
an vindinn. Vindborði var í þessu tilviki
stjórnborði, þar sem vindur var norðaustan
og þeir sigldu norðvestlæga stefnu.
Það leiö ekki á löngu, þar til þaö land fór
að skýrast fyrir sjónum þeirra, sem maður-
inn í reiðanum hafði séð; það var hátt fjall
þakið snjó og í laginu eins og Ijón, liggjandi
meö reistan makkann.
Þeir stóðu hlið við hlið bræðurnir,
Jacques og Daniel, og Jacques sagði við
yngri bróður sinn:
— Hvað heldur þú um þetta land, Dani-
el?
Daniel sagöi:
— Það hallar frá fjallinu í noröaustur og
einnig í norðvestur. Þetta hlýtur að vera
oddi.
— Það held ég hljóti að vera rétt, sagði
Jacques-og þetta gæti verið oddinn á milli
hinna tveggja hafa.
Skipstjórinn heyrði á tal þeirra bræðra
og hann sagöi:
— Þetta er oddinn milli hinna tveggja
hafa.
Degi var tekið að halla undir kvöld, þeg-
ar þeir komu uppundir land, og við síðustu
dagsskímuna fengu þeir greint svo ekki
varð um villzt, að land lá til noröurs beggja
vegna við þennan mikla höfða, sem þarna
skagaði útí hafiö. Schouten skipstjóri var
viss um, að þetta var syðsti oddi Ameríku
og minnugur heimabæjar síns, gaf hann
oddanum nafn um leið og hann kallaði:
— Cape Hoorn, Cape Hoorn!
Skipshöfn hans tók undir hróp skipstjór-
ans:
— Cape Hoorn, Cape Hoorn!
Þannig fannst Hornhöfði og þannig hlaut
hann nafn sitt. Skipstjórnarmenn færðu í
leiðarbókina og dagbók skipsins: „Horn-
höfði á 57°48’S.br. Siglt fyrir hann kl. 8 f.h.
29. janúar 1616.
Sem fyrr segir, gátu langsiglingamenn í
þennan tíma ekki reiknað út lengd af ná-
kvæmni, þar sem sjóúrið (kronometerinn)
var ekki fundiö upp og þaö varö ekki fyrr
en rúmri öld síðar en hér gerist sagan.
Það tók Eendracht enn hálfan mánuð að
komast útaf hafsvæöinu viö Hornhöfða.
Skipið var ekki sloppið úr því veðravíti fyrr
en þeir voru komnir á móts við mynni Mag-
ellansunds. Þá fannst þeim á Eendracht
tími til kominn að gera sér dagamun.
Skipshöfninni var veitt vín og allir voru í
sjöunda himni. Þeir vissu sig hafa unnið
sögulegt afrek, uppgötvað nýja siglingaleið
úr Atlantshafi inná Kyrrahaf og um leið
bundið endi á einokun Austur-lndíafélags-
ins á siglingum til Austurlanda fjær.
Eendracht sigldi nú áfram upp með Am-
eríkuströnd og tók víöa land. Skipsménn
endurnýjuðu vistir sínar og verzluðu við
innbyggjara, en svo settu þeir stefnu vestur
um Kyrrahaf, þegar nóg var verzlað og
skiþiö hlaðið dýrmætum varningi til heim-
ferðar.
Þeir sigldu beint í gin Ijónsins. Fyrsta
höfnin, sem þeir sigldu inná, var höfnin í
Framh. á bls. 16.

m\\ j IUk U
| iwS'. ÁnKm . / r jMfisím
fjl
í'"_V
\gpjv r Íf y^/kJfÆ
Sextándu aldar skip á siglingu innan um sjóskrímsli, sem tilheyra teikningum
frá þessum tíma.
4
- Ég tók þá fdstu
ákvörðun að
drekka mig í hel ■
Þrátt fyrir góða ritdóma og enda þótt ég
gerði mér miklar vonir „dó“ þessi útvarps-
saga mín fljótlega og hefur aldreið verið
endurprentuð nó komiö út í ódýrri útgáfu.
Hún hefur víst aldrei verið neitt sérstaklega
góö því að ég held að tíminn sé hinn eini
réttláti dómari. Ég vil ekki heldur fullyröa
að ég sé beinlínis fædd skáldsagnahöfund-
ur. Ég hef alltaf haft meiri áhuga á sálar-
flækjum persónanna en þeirri ytri atburða-
rás sem óhjákvæmilega er að láta þær
lenda í, ef ekki af annarri ástæðu þá til
þess aö Ijúka verkinu. Kannski er ég of
óþolinmóö eða andlega löt til að umrita og
endurbæta eða gjörhugsa frá upphafi
lengri söguflækjur. Þegar ég er að prjóna
nenni ég ekki heldur að rekja upp af því að
skekkja hefur komiö í mynstriö. Hið
knappa form hentar mér best, og eigi
menn eftir að muna nafn mitt aö mér látinni
mun það standa undir nokkrum smásögum
eða Ijóðum að ógleymdum endurminning-
um mínum sem er hiö eina eftir mig í
óbundnu máli sem er skrifað af innblæstri
á löngu og hamingjuríku tímaskeiði.
Árið 1961 (þegar við vorum byrjuð að
lifa okkar stutta og misheppnaða „lífi tign-
arfólks" í Kaupmannahöfn) kom út næsta
Ijóðasafn mitt „Leynirúðan". Bestu kvæðin
í því safni eru þau 6—7 þar sem yrkisefniö
er sótt í Grimms ævintýri. ég hafði í forn-
bókaverslun náði í sömu sjaldgæfu útgáf-
una og ég átti sem barn, og þegar ég las
þessi ævintýri upþhátt fyrir yngsta son
minn túlkaði ég þau fyrir sjálfri mér (svo ég
noti orð sem ég hef annars lýst mig and-
víga) á alveg nýjan hátt, því hið góða við
ævintýrin er margræðni þeirra. Samtímis
fór ég að líta með minni viðkvæmni á sam-
band foreldra og barna, að minnsta kosti
þegar ég var að skrifa. Hina eigingjörnu
foreldra í „Hans og Grétu“ gerði ég að
tilfinningalausum illmennum:
Foreldrarnir
Faríð út í skóginn, börn, viö eigum ekki
ögn meir aö boröa né neitt sem börnin drekki.
Treinast mun okkur, ekkert ykkar ber.
Út í skóginn, börn, þar nornin er.
Aö ykkur förnum okkur mun í sinni
svo indæl í svetni þá þiö voruö minni.
Viö söknum og vonum, í þessu þurftuö aö lenda,
aö þrautir ykkar senn muni taka enda.
Nornin mun senn um sumardaginn langan
sætabrauö gefa því þunn þiö eruö á vangann.
Senn mun hún ykkur eta meö húö og hári,
ó, heimsku börn sem kunnið ei skil á fári.
Ef þiö meö brögöum undan henni sleppiö,
óvænt og dýrmætt frelsið aftur hreppiö,
hata þið muniö hana en okkur ei,
indælu börn sem voruö þægöargrey.
Svo snúiö þið aftur meö fullar hendur fjár
svo farsældar njótum viö hin næstu ár.
Já, nornin í skóginum gerír mikiö gagn
og glópska aö hún skuli kennd viö bölv og ragn.
Bitur reynsla mín af blindri ást barna
jafnvel til hinna vanhæfustu foreldra spratt
af hinu sveiflukennda og ótrygga sambandi
viö móður mína í bernsku. En annars er
dapurlegt að börn nú á tímum alast upp án
ævintýra, sálma og þjóðkvæða. Það er
auðveldara fyrir önnum kafna og þreytta
foreldra aö setja þau fyrir framan sjón-
varpsskjáinn. Annars situr víst ekki á mér
að setja mig á háan hest og segja öðrum
hvernig þeir eigi að haga lífi sínu. Mitt líf er
víst ekki neitt geislandi fordæmi.
Hinir fullorðnu
Mér tókst að senda frá mér enn eitt
smásagnasafn „III örlög" 1963, áður en þau
hremmdu mig sjálfa svo hastarlega aö ég
hélt að mér mundi aldrei takast að snúa
við. Hvorki til lífsins né bókmenntanna,
sem fyrir mér var eitt og hið sama. Sem
heiti notaði ég orðið „örlög“, tekiö úr þjóð-
kvæði sem ég hafði mest dálæti á í
bernsku:
Hrafninn flýgur um aftaninn,
á daginn ekki má.
Hann skal hljóta örlög ill,
önnur kann hann ei fá.
í reyndinni, í sífellt óbærilegri veruleika,
hafði það gerst að Victor hafði tekið saman
viö og flutt til ungrar stúlku sem hafði náð
valdi yfir honum í áköfum ástarbríma. Eins
og venjulega brást ég við á hinn heimsku-
legasta hátt. Ég, sem aldrei hafði getað
þolað áfengi, tók þá föstu ákvörðun að
drekka mig í hel. Ég valdi viskí sem ég taldi
öruggast og hraðvirkast. En það var ennþá
til fólk sem vildi ekki horfa upp á þessa
eyðileggingu án þess að hræra legg né lið.
Því tókst að fá mig lagða inn á Sct. Hans
og þar liföi ég fram til þessa hamingjurík-
asta tímabil ævi minnar innan um sinnis-
veika og sjúka. Sinnisveikir eru mér sem
börn. Ég er örugg innan um þá og á ekki
erfitt með að skilja þá. Sjálf afvötnunin var
auðveld og hröð. Það var mér nánast léttir
aö vera laus við að fylla mig af þessum
óþverra. Stóru börnin mín gátu séö um sig
og Pétur var kominn í fóstur hjá bróður
mínum sem var orðinn skólastjóri. Mamma
var farin að kalka, og jafnvel þótt mór þætti
það leitt losaði það mig viö gamla óttann
viö þaö aö skrifa eitthvað sem gæti móög-
að hana.
Alveg eins og kvæði komu nú setningar
upp í hugann sem kröfðust þess að vera
settar á pappír og þær sópuðu burtu öllum
vandræðunum í Kaupmannahöfn. Ég skrif-
aði meöan aörir sjúklingar voru í læknis-
meðferð, vernduð af indælu starfsfólki sem
ég mun ætíð minnast með þakklæti. Úr því
varð bókin „Bernska", fyrsta bindi endur-
minninga minna og það var í fyrsta skipti
sem mér heppnaðist aö skrifa langan kafla
í lausu máli. Meðan ég var að skrifa iiföi ég
í eins konar vímu eða draumi, og þegar
handritið var tilbúið fannst mér ég vera
alveg tóm hið innra og var logandi hrædd
um að verða send heim. í stóra, tóma íbúð
sem mér hafði aldrei fundist heimili á sama
hátt og húsiö í Birkeröd. Ég lét yfirlækninn
lesa handriti og hann ráölagði mér að
halda áfram. Ég gæti, sagði hann, verið á
spitalanum eins lengi og ég vildi. Ég hugsa
aö hann hafi haldið að manneskja, sem
kunni svona ágætlega við sig á lokaðri
deild i geðsjúkrahúsi, gæti ekki veriö með
öllum mjalla. En það hafði ég kannski aldr-
ei verið í „eðlilegu" ástandi.