Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1982, Blaðsíða 15

Nokkur aðskotaorð í íslensku
Sigurður Skúlason magister tók saman
bera, ferskleika — sömu ákefð,
hreinskilni, hvatvísi eins og
barn. Og um leið vizku og
kraft þess karlmanns, sem
hefur lifað lífinu, lifað, lifað.
En hvernig var það, ætlaði
Peggy Siegel ekki að vera
hérna viðstödd? Var það ekki?
Ertu viss?
Nastassja Kinsky hraðar
sér í símann. Peggy, ung og
gáfuð stúlka, er blaðafulltrúi
hennar. Hún kann sálfræði-
legu tökin jafnt á háspennu og
ördeyðu í framkomu Nast-
assju. í hennar augum er þessi
þýzka stúlka „fáséð mótsögn“
af bernsku og lífsreynslu,
sjálfsöryggi og sjálfsgagnrýni,
af fróðleiksfýsn og varnarl-
eysi, sjálfstæði og vantrú á
sjálfri sér. Hún hefur sem sé
eldfimt stórstjörnu-efni til að
bera, um það ber öllum saman.
Kvikmyndaleikstjórinn James
Toback, sem tók myndina
„Exposed“ með Nastassju og
Núrejév í aðalhlutverkunum:
„Ég hitti Nastassju í París.
Það fyrsta, sem ég tók eftir í
fari hennar: Hún er kvik, hef-
ur örugga eðlisávisun og lætur
gjarnan tilfinningar stjórna
gerðum sínum fremur en rökr-
étta hugsun. Maður bíður í
ofvæni eftir því, upp á hverju
hún kunni að taka næst; ómet-
anlegur eiginleiki hjá leikara.“
Nastassja, hreinasti stólp-
agripur í kvikmyndir. Sam-
anborið við lognværðina, sem
einkennir bandarískar kvikm-
yndastjörnur, fannst kvikm-
ynda-sérfræðingum í New
York tvíeykið Núrejév/Kinski
vera „taumlaust og tryllt“ í
myndinni „Exposed."
En hún veitir orðið frétt-
amönnum viðtöl af sams kon-
ar þjálfaðri færni og bandar-
ískir leikarar. Hún hefur
margt lært síðustu tvö árin.
Þegar henni finnst mikið við
liggja, grípur hún til nærri því
hreimlausrar ensku. Við tölum
saman um ástina, karlmenn,
um þær óskir hennar að eign-
ast börn, fjölskyldu, og svo hið
ógerlega að koma þessu öllu
heim og saman við frægðarf-
eril í kvikmyndum. Sem stend-
ur hefur hún ekki tíma til
neins.
Nastassja Kinski: Samt er
þýðingarmest að elska. En það
er svo erfitt. Oft hugsa ég með
mér, að ég láti tilfinningar
mínar betur í ljós í kvikmynd-
um, heldur en ég get í raunv-
eruleika lífsins. Þar er ég
stundum reglulega stjörf og
ætla alveg að ærast yfir því að
geta ekki sagt mömmui, hvað
mér þykir óskaplega vænt um
hana. Eða sagt karlmanni, hve
mjög ég elski hann. Maður
slær öllu upp í kæruleysi af
ótta, við að hann kyynni að
verða of öruggur um sig.
Hefur þú þegar reynt hina
einu sönnu ást?
Greinilega ekki — ef átt er
við þá ást, sem börn eru getin
í, ást, sem fær menn til að
vilja stofna heimili. Það er að
segja, í hvert sinn sem ég er
PRÍSUND, dýflissa, fangelsi, kvalastað-
ur, kvöl, pína (OM). Orðið er komiö af pris-
ona í miðaldalatínu. Fornfrönsku og miðhá-
þýsku prisun, fr. og e. prison. Finnst í ísl.
fornmáli ásamt orðmyndinni prísand (Fr.).
PRÓBLEM, vafamál, vandamál, við-
fangsefni, þraut. Orðiö er komið af pro-
blema í grísku. Þ. Problem, d. og e. þrobl-
em. Þetta orð heyrist oft í talmáli islend-
inga og man ég glöggt eftir því að síðla árs
1918 heyrði ég Kjartan Ólafsson, síðar
augnlækni, segja þaö í sambandi viö
spænsku veikina svonefndu. Lo. próblema-
tískur finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1948
(OH).,
PROSENT, einn af hundraöi (OM). Af
centum í latínu, sem merkir hundraö, hefur
verið búið til orðasambandiö pro + cent(o)
og merkir: af hundraði. Þ. Prozent, d. pro-
cent, e. per cent. Af prósent hefur orðiö til
í íslensku no. prósenta sem merkir: hundr-
aöshluti og umboðslaun (OM). Það orð
finnst í ísl. ritmáli frá því um 1885 (OH).
PRÓSESS, aðferð, þróunarferill, fram-
ganga, framkvæmd o.fl. Orðið er komið af
processus í latínu sem merkir: framganga.
Fr. proces, e. process, þ. Prozess, d. pro-
ces, m.a. í merkingunni: málaferli. Finnst i
ísl. ritmáli frá árinu 1756 (OH).
PRÓSESSÍA, skrúðganga (OM). Orðið er
komiö af processio í latínu sem merkir:
framganga. Þ. Prozession, e. og d. proces-
sion. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1885 (OH).
PRÓKÚRA, umboð, fulltrúaumboö (OM).
Orðið er komið af procura i ítölsku, en þaö
á rót sína aö rekja til so. procurare í latínu
sem merkir: sjá um eitthvað. Þ. Procura, d.
prokura, e. procuration. Finnst í ísl. ritmáli
frá árinu 1903 (OH). Af prókúra er myndað
orðið prókúristi. Þ. Prokurist, d. prokurist.
íslenskulegra er orðið prókúruhafi sem al-
gengt hefur orðið í íslensku.
PRÓDÚKT, framleiðsla, útkoma úr
margföldun (OM). Orðið er komið af pro-
ductus í latínu sem er Ih. þt. af so. þroduc-
ere er merkir: framleiða. E. product, d. pro-
dukt. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1785
(OH).
PRÓFESSOR, kennari viö háskóla,
gráðu ofar en dósent (OM). Orðið er komið
af prófessor í latínu og merkir þar: Maður
sem iýsir yfir því aö hann sé lærður (af so.
þrofiteri: lýsa yfir). Þ. Professor, d. og e.
professor. Finnst í ísl. ritmáli frá seinni
hluta 17. aldar (OH).
PRÓFETI, spámaður (OM). Oröiö er
komið af profetes í grísku og varð proph-
eta í miðaldalatfnu. Þ. Prophet, d. profet, e.
prophet. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1540
(OH).
PRÓFÍLL, hliöarsvipur, hliöarmynd o.fl.
Orðið er komið af profilo í ítölsku. Þ. Profil,
d. profil, e. profile. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1727 (OH).
PRÓFOSS, böðull (OM). Oröið er komið
af propos(i)tus í miðaldalatínu og merkir
þar: yfirmaður. Þ. Profoss, d. þrofos.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1661 (OH).
PRÓGRAMM, leikskrá, efnisskrá kvik-
myndar, dagskrá (samkomu) o.fl. (OH).
Orðið er komið af programma í grísku sem
merkir: opinber tilkynning. Þ. Programm,
d. program, e. program(me). Finnst í ísl.
ritrháli frá árinu 1892, stafsett prógram
(OH).
Auöunn P. Gíslason
ijóð
það er langt þangað til á morgun
það er langt síðan í gær
og spor mín liggja
útum allar víðáttur tímans
en það er langt
svo óralangt milli sporanna minna
— og ég úr augsýn fyrr en varir
vikulok
ég er þreyttur
og mig langar í þig
á Laugaveginum
þaö er föstudagur
og vinnuvikunni lokiö
ég skuggamegin með kuldahroll
á leiöinni niðreftir
þú sólarmegin
líka á leiðinni niðreftir
björt og það eins og geislar af þér
í sólskininu
kannski mætumst við á grænu Ijósi
og ég segi við þig
má bjóða þér kaffibolla
IjÓð
gamlar minningar; myndir
liðin augnablik
koma hoppandi og skoppandi
og vitandi vits lýg ég að sjálfum mér
gömlu ástarævintýri
Siguröur Haraldsson
Útvarp Reykjavík
Fimm ár.
Ég fékk
fimm ár.
Sundurlausar hugsanir
milljónir sekúndna
nauðganir f massavís
Útvarpið dynur allan
sólarhringinn. Mér líður
sem litlum varnarlausum dreng
Ég græt.
Ég fékk fimm ár.
Að hlusta á Útvarp
Reykjavík í fimm ár.
Ég græt.
Hafið
/ dimmgráu hafi
tilfinninga
liggur djúpur straumur
um draum.
í hyldýpi allra sjáva
rennur hvert fljót
gegnum langan og krókóttan veg
draumsins.
Því hafið er stórt.
Því hafið er djúpt.
Því hafið er miskunnarlaust
en hafið gefst aldrei upp . . .
15