Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1982, Blaðsíða 3

veiðimaður, stríðsmaður tveggja
styrjalda, maður framkvæmd-
arinnar, þannig lifði hann í sál-
rænni vörn sem var grátlega
þunn. Hann ól á óánægju og
ávirðingum. Hann forðaði sér
undan gagnrýni eins og hann
væri — þó okkur væri kennt að
svo væri ekki — Jake Barnes í
The Sun Also Rises (Og enn rís
sólin), hinn sísæranlegi, tilfinn-
ingasami ungi maður, sem svaf
með ljósið við koddann.
Það er nógu auðvelt að slá því
fram að í kringum 1920 hafi
betri hlið Hemingways blómstr-
að, þegar hann reit sínar mest
skapandi sögur og lýsingar og að
á seinni áratugunum, þegar verk
hans fóru að dala hafi hann ver-
ið fórnarlamb duttlunga sinna
og á valdi almenningsálits. Þessi
skipting er ekki raunsönn.
Grobbhaninn skýtur oft upp
kollinum í fyrstu bréfum hans
og skapandi ritsnilld birtist
einnig í bréfum hans frá fimmta
áratugnum. Fyrst og síðast skín
í gegn helgandi og ósvikinn
skáldkraftur. Stuttu fyrir dauða
sinn, þegar allt virtist hafa snú-
ist gegn honum, er samt haft
eftir Hemingway — og þessu
trúum við alveg — að „Eg elska
að skrifa. En það verður ekkert
auðveldara með árunum og þú
getur ekki búist við því ef þú
heldur áfram að reyna að gera
eitthvað betur en þú getur gert.“
Mótun á
Parísarárunum
Það var á þriðja áratugnum sem
Hemingway meitlaði sinn
mælskumikla, þrungna stíl.
Hann hafði, eins og flestir rit-
höfundar, eina sögu að segja, og
hélt áfram að segja hana af
mikilli snilld með nógu miklum
tilbrigðum: Það er sagan um
Nick Adams, Jake Barnes, Fred-
erick Henry — ungir Ameríkan-
ar skráðir til eilífðar í baráttu-
sögu þjóðar sinnar. Hemingway
bjó þá í París, á þeim tíma sem
margir aðrir frammárithöfund-
ur bjuggu þar einnig svo sem
eins og Ezra Pound, Gertrude
Stein, F. Scott Fitzgerald. Hem-
ingway setti sér það hlutverk að
verða mikill rithöfundur —
fyrir honum var þetta fullkom-
lega tilfinningalegs eðlis,
ástríða. Þó óttaðist hann alla tíð
að ritverk hans yrðu dæmd
óhæf.
Kvíði var hans fasti fylgi-
sveinn, stundum svo jaðraði við
að hann tæki hann alveg. Þrátt
fyrir það dirfðist hann að gefa
út nokkrar yfirlýsingar um verk
sín; um In Our Times (Á okkar
tímum) skrifar hann Pound árið
1923: „Skrif mín hafa stíl“ — og
svo sannarlega höfðu þau það.
Stuttu síðar skrifaði hann Ger-
trude Stein að hann hefði lokið
við hina framúrskarandi sögu
sína Big Two-Hearted River
(Mikla tvíhjartaða fljót) þar
sem „ég er að reyna að lýsa
landinu eins og Cézanne" — sem
er einmitt það sem hann gerði.
Gegnum öll þessi fyrri ár voru
miklir erfiðleikar í lífi Hem-
ingways, sérstaklega eftir slit
hans við fyrstu eiginkonu sína,
Hadley, sem honum virðist hafa
þótt mjög vænt um löngu eftir
seinni hjónabönd sín. En það
var einnig mikið um æskugleði
og græskuleysi, jafnvel þótt
bréfin sýni ekki né geti sýnt
slíkt jafn ljóðrænt eins og kem-
ur fram í minningum frá París,
A Moveable Feast. Eitt bréf-
anna minnist hins fræga hnefa-
leiks gegn kanadíska rithöfund-
inum Morley Callaghan, en
Scott Fitzgerald var, ótrúlegt en
satt, tímavörður, en hann var
svo hrifinn af að sjá Callaghan
mala Hemingway að hann lét
leikinn halda áfram langt fram
yfir tilsettan tíma. Annað bréf
er fullt af illkvittni í garð Ger-
trude Stein: „Það er mikill mis-
skilningur að hitta fræga konu
innandyra." (En illgirni hans
jókst um helming í bókinni A
Moveable Feast (Veisla í far-
angrinum) þar sem hann skýrir
frá að hafa hlerað niðrandi sam-
ræður milli Stein og félaga
hennar, Alice B. Toklas.) Og á
miðjum þrítugasta áratugnum
skrifar Hemingway til Fitzger-
ald — alveg eins og Jake Barnes
væri að skrifa Dick Diver —
hvernig best væri að eyða
svefnlausri nótt: „Ef þú getur
legið kyrr og tekið því með ró og
íhugað líf þitt og allt annað eins
og óviðkomandi og látið þér
standa hjartanlega á sama —
hjálpar það djöfulli vel.“
Líf á heljarþröm
Hemingway gaf fáar veru-
legar yfirlýsingar um verk sín,
því ef til vill var hann hræddur
um, að ef hann talaði of mikið
um þau myndi hann eyðileggja
fyrir sér, ef saman er borið við
hina ríkulega sjálfsgagnrýni í
bréfum Henry James. Það verð-
ur að hafa í huga að þessi bréf
eru skrifuð á öðrum áratugnum
þegar frægð Hemingways var
sem mest. Nánast enginn annar
rithöfundur náði svo vel hinni
illkvittnislegu ögrun og aftur-
hvarfinu frá þágildandi ritlist,
sem einkennir andsvör margra
rithöfunda í þjóðfélagi eftir-
stríðsára annarrar heimsstyrj-
aldarinnar. Þó er þaö eftirtekt-
arvert að Hemingway reyndi
aldrei að koma með beinar lýs-
ingar á lífi fósturjarðar sinnar.
Það virðist sem hann hafi vitað
að venjulegur miðstéttarlífsstíll
væri ekki á hans færi. Líf á helj-
arþröm, menn og konur sett upp
að vegg, atburðir örvæntingar-
innar lýst í ofbeldisfrásögnum
og ósigrum: þannig leiddi hann
fram í dagsljósið nútíma líf með
penna sínum. Prófsteinn allra
sögupersóna hans, jafnt fyrir
hann sjálfan, var hæfnin að
horfast í augu við ósigur
hræðslulaust: „Ró í spennu,"
sýna að þú munir þrauka,
þrunginn stíll þess að geta bar-
ist til þrautar og lifa af. Það sem
Hemingway gaf okkur í sínum
bestu ritum voru siðgæðislög
stutt og skorin sem gætu komið
í staðinn fyrir horfið siðgæði.
Dapurlegt ævikvöld
Síðustu árin voru sorgleg, ef
til vill vegna þess að Hem-
ingway hafði tæmt æðar náð-
argáfu sinnar, ef til vill vegna
þess að lífsskoðun hans hafði
brenglast, gagnvart sjálfum sér
og öðrum á tímum einveldis-
stjórna og ef til vill vegna þess
að hann var smátt og smátt að
tapa baráttugetu sinni, sem var
Frh. á bls. 6.

lain
Mc A'Ghobhain
Heim-
koma
Á morgun kem ég heim til eyjarinnar minnar
og reyni að gleyma umheiminum.
Hnefafylli af mold mun ég taka í hönd mér,
eða ég mun sitja uppi á hól endurminninganna
og horfa á smalann gæta hjarðar.
Kannski mun þröstur lyfta sér úr kjarrinu.
Það mun daga og ljóma af degi.
Lóna mun bátur langt úti
undir lágri sól kvöldsins,
og vötn tíma og rúms munu streyma gegnum mig.
Samt mun ég ekki komast hjá að íhuga
hinn mikla eldsvoða
í bakgrunni reynslunnar:
Nagasaki og Hírosíma.
Og ég mun finna að reimt er í herbergi mínu
og vofur á kreiki
hvíldarlausar:
vofa hins óheyrilega glappaskots,
vofa glæps glæpanna,
vofa þess augnabliks,
þegar ég gekk framhjá þeim,
sem særður lá,
við grýttan veginn til Jerikó,
vofa aleyðingarinnar í tómarúmi þess,
sem er ekki lengur til.
En afdrep mitt
mun hún vandlega rannsaka
orðlaus — með órafjarlægð í ásjónu sinni.
Þangað til eyjan mín breytist í örk,
sem rís og hnígur á haföldunni.
En öngva vissu mun ég hafa um,
hvort dúfan komi til baka
með vínviðaríauf í nefi,
eða hvort fólkið muni aftur byrja að ræðast við,
né hvort regnbogi fyrirgefningarinnar
muni allt í einu taka að ljóma
í tárum þess.
Jerzy Wielunski, Lublin í Póllandi, þýddi á íslensku úr
gelísku (keltnesku máli), Guðmundur Daníelsson
hreinskrifaði.
Um þýðandann
Jerzy Wielunski er Pólverji, innan
við fertugt að aldri, búsettur í Lublin.
Hann lauk háskólanámi í efnafræöi
og vann við rannsóknir í þeirri grein
um tíma. En hann hneigöist æ meira
aö málvísindum og bókmenntum.
Tungumálakunnátta hans er meö
ólíkindum, því aö ekki er nóg meö aö
hann lesi og skrifi öll helstu tungumál
Evrópu, heldur hefur hann einkum og
sér í lagi lagt sig eftir tungumálum
fámennislanda og minnihlutahópa
eöa þjóöarbrota, sem innikróuö eru í
stóru málfélögunum. Mætti þar nefna
baskamál, keltnesku, bretónsku,
flæmsku, retórómönsku og mörg
fleiri. Skandinavísku málin kann
hann öll, og sérstakar mætur hefur
hann á íslensku. Hann dvaldi fyrir
nokkrum árum nokkra mánuöi í
Reykjavík og heimkominn skrifaði
hann á íslensku grein í Morgunblaö-
iö.
Hann hefur sent mér nokkur kvæöi
eftir ýmis skáld þjóðarbrota í laus-
legri þýöingu á íslensku og beðiö mig
aö lagfæra máliö á þeim lítiö eitt,
hreinskrifa þau og koma þeim á
framfæri.
Jerzy Wielunski hefur skrifaö
greinar um íslenskar bókmenntir í
pólsk blöö og þýtt eitthvað á pólsku
eftir íslensk skáld.
G.D.
3