Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1982, Blaðsíða 4

GOÐSAGNIR
NÚTÍMANS
Cristian Favre, kennari og lejðsögumaður.
skrifar um frásagnir af fundum við gelmverur
oggeimförog vekur athygli á, að þetta hafi alltaf átt
sér stað hjá lítt menntuðu og hfátrúarfullu fálh 1-
og á afskkektum stöðum. Fyrri hlutl.
Þessar skýjamyndanir yfír Sao Paulo gáfu mönnum tilefni til aö álíta aö hér væru fljúgandi diskar á ferð. Þessi
sérstæða lögun skýja getur þó orðið við sérstakar aðstæður þegar myndast hvirfílvindar við klettabelti í fjöllum.
Sjónvarpsfíokknum „Furðum
veraldar" er nú lokiö. Þegar litið
er yfir heildina, verð ég þó að játa,
hve lítinn áhuga þessir þættir
vöktu hjá mér. Yfirleitt brá höf-
undurinn ekki nema ódýrum
metsölublæ yfír athugasemdir sín-
ar (er að mörgu leyti minnir á verk
Erichs von Dániken) í stað hins
dularfulla töframáttar sem hann
lét sig dreyma að galdra upp.
Ástæöan þar, eins og hjá Dániken,
er -alvarlegur skortur á vísinda-
legum rannsóknum og vísindalegu
innsæi.
Samt sem áður voru síðustu
tveir þættirnir athyglisverðir, þar
sem fjallað var um „fíjúgandi
furðuhluti og aðrar furður iofts-
ins“. Mér þótti afar vænt um, að
vísindalegar staöreyndir og vís-
indalegt hugarfar fengi loks að
ryðja sér braut inn á svið al-
mennra hjátrúarfyrirbrigða. Því
„trúin“ (ásamt sjónum eða líka
ofsjónum er henni fylgja) á „heim-
sókn frá öðrum heimum“ er ekki
nema nútíma afbrigði kraftaverka
hins forna: barnalegur lesandi vill
gjarnan sannfærast um tilveru
„betri“ manna eða þróaðri. All-
marga lesendur skortir alveg þá
vísindalegu undirstöðu, er raun-
veruleg gagnrýni kunni að byggj-
ast á. Þess vegna verða allt of
mörg auðveld fórnarlömb þess-
konar ódýrrar fjöldaframleiðslu.
I»að er því nauðsyn að kynna sér
aðeins viðhorf cðlisfræðinnar og
geimfræöi á þessu sviði.
Hvar er hugsanlegt að
finna vitsumunaverur?
Á 17. öld voru svokallaðar „út-
ópíur" ritaðar, er lýstu mannlífi á
nágrannaplánetum okkar. Þetta
voru reyndar fínar og fágaðar
bókmenntir sem enginn mátti
taka með alvöru og voru aðeins til
dægrastyttingar og uppfræðslu.
Kópernikus sjálfur reyndi sig við
slík rit að gamni sínu. Einnig Cyr-
ano de Bergerac, Voltaire og
Leibniz. Öll þessi verk eru blandin
alvöru, fyndni og siðfræði: Til-
gangur þeirra auk skemmtunar
var bersýnilega að vekja menn til
umhugsunar.
Fyrsti rithöfundur sem segist
hafa komist í samband við aðrar
verur, í alvöru, er Svíinn Sweden-
borg (1688—1772). Þar sem menn
kunnu á þeim tíma ekki skil á
geimskipum né öðrum farkostum
4
til að brúa bilið milli reikistjarn-
anna, varð hinn sænski náttúru-
fúskari að verða fyrir annarlegum
sjónum og vitrunum. Hann lýsir
svo í viðfangsmiklum verkum sín-
um lífi og háttum mannvera á
Merkúr, Mars, Venus, Júpiter,
Satúrnus og tunglinu, en þar sem
hinar þrjár pláneturnar voru þá
ekki enn fundnar, gat spámaður
okkar ekki frætt okkur um íbúa
þeirra eða siði.
í dag er vitað með næstum full-
vissu að — ef nokkurt líf er í sól-
kerfi okkar að finna — þá er um
frumstætt form að ræða (t.d.
bakteríur eða álíka frumverur).
Ekki fyrir löngu héldu sumir enn
að vitsmunaverur byggju á Mars
og jafnvel Venus (sjá næsta
kafla). En kannanir bandarískra
geimtungla hafa afhjúpað öll þessi
„leyndarmál", er falin voru á
nágrannahnöttum okkar. Sem sé,
lífverur er hvergi að finna í okkar
sólkerfi. En í öðrum sólkerfum?
Stjörnukíkjar okkar geta ekki
ieyft okkur að glugga svo langt í
burtu til annarra sólkerfa, en með
hjálp útvarpskíkja er unnt að
reikna út fylgdarplánetu(r) nokk-
urra nálægra stjarna (þ.e. milli 5
og 10 ljósár í burtu). Þyngdarsvið
fylgiplánetunnar orsakar smá-
skekkjur í hreyfingu stjarna
vegna gagnkvæmra áhrifa að-
dráttarafls þeirra. Þannig er
kleift að reikna á óbeinan hátt
massa og stærð hins hulda föru-
nauts, en þar kemur þó einhver
óvissa: í mörgum sólkerfum kom í
ljós að hinn ósýnilegi förunautur
var álíka stór og Júpiter eða jafn-
vel helmingi stærri. í slíku tilfelli
getur verið um tvennt að ræða:
Annaðhvort er fylgiplánetan
virkilega jafnstór og tvöfaldur
Júpiter eða þar fyrirfinnast fleiri
minniháttar plánetur sem að
heildarmassa jafnast á við einn
risastóran hnött. Þar að auki
mætti bæta við, að rúmlega 50%
allra stjarna í vetrarbrautinni
okkar eru líkar okkar sól. Þar af
leiða töluverðar líkur á hnatta-
kerfum eins og okkar. En það er
ekki einungis ytri kringumstæður,
svo sem loftslagið, sólargeislar,
hitastig, loftþrýstingur eða jafn-
vel aðdráttarafl téðra reiki-
stjarna, er að lífssköpunni stuðla,
heldur einnig efnafræðilegar sam-
stæður sem eru lyklar að lífrænu
efni — þ.e.a.s. kolefni, súrefni,
köi'nunarefni, og vetni. Þau fyrr-
nefndu og það síðastnefnda eru
fyrir hendi í öllum þekktum
stjörnum. Hin frumefnin hafa
reyndar fundist álíka oft í ansi
mörgum stjörnukerfum, að vísu
ekki á fylgiplánetum sem sjást
aldrei, heldur eru í geimþokum
innan ýmissa kerfa. Þar sem þess-
ar geimþokur gætu vel verið leifar
af efnum, er notuðust við upp-
byggingu reikistjarna innan kerf-
isins, er ekki fráleitt að halda, að í
mörgum sólkerfum séu komin
saman skilyrði til þess að líf gæti
kviknað og síðan þróast. Ég geri
mér fyllilega grein fyrir að geim-
ferð til fjarlægra stjarna yrði ekk-
ert spennandi, ef æðsta líf þar
væri einfrumungar. Við vonumst
til þess að hitta vitsmunaverur, en
þá kemur annað vandamál í ljós.
Stjörnufræðingurinn Carl Sagan
sýndi forkunnarvel í sjónvarps-
þáttum sínum, að hugsandi mað-
urinn birtist ekki fyrr en á síðustu
mínútunni í jarðartímatalinu.
Þróunin er nú einu sinni hæg í
öllu. Líkurnar fyrir að finna þró-
aðar verur aukast til muna, ef við-
eigandi reikistjarna er miklu eldri
en okkar, svo framarlega sem
þróun umræddra vitsmunavera
þar hafi ekki leitt þær til sjálfs-
tortímingar.
„Ég hef verið á
annarri plánetu“
Hafa vitsmunaverur heimsótt
okkur? Mig langar hér að minnast
aðeins á þær kynlegu sögur, er frá
Bandaríkjunum hafa komið. Um
langt skeið aflaði hreingerningar-
maður, Adamski að nafni, sér
bæði fjár og frama með fyrstu bók
sinni. Hún hét: „Fljúgandi diskar
hafa lent.“ Hér fylgir sýnishorn úr
bókinni.
„Fimmtudaginn 20. nóvember
1952 kl. 12.30 komst ég í fyrsta
sinn í kynni við mann frá öðr-
um heimi. Hann lenti á geim-
fari sínu, fljúgandi diski. Hann
kallaði hlutinn sjálfur könnun-
arskip. Þessi maður leit út eins
og hver annar maður, ég tók
aðeins eftir að hann var dálítið
minni en ég og einnig töluvert
yngri. Það tvennt afbrigðilegt,
sem ég tók sérstaklega eftir: í
fyrsta lagi voru buxur hans
gjörólíkar mínum og í öðru lagi
var hár hans sítt og hékk á axl-
ir niður. Hann brosti fagurlega
og benti á sólina. Þvínæst
teiknaði hann reikistjörnu-
braut, síðan bætti hann við á:
hann snerti sjálfan sig með
vinstri hendinni á meðan hann
benti á aðra brautina með
hægri vísifíngri. Ég spurði hann
þá: „Þér meinið, að Þér séuð
frá Venusi?“ Hann kinkaði
kolli og bar fram orðið „Ven-
us“___“
Sem sé, Venusbúar eru mjög lík-
ir okkur og tala ensku. Þar að auki
eru þeir hippalegir og friðarsinn-
ar, því þegar Adamski spyr Ven-
usmanninn, hvort fljúgandi diskar
séu komnir vegna kjarnorku-
sprengna jarðarbúa, svarar Ven-
usinn með ákveðnu „Yes“, en
kjarnorkusprengjur eru á því há-
þróaða Venusmáli „babúm“ ...
1955 gaf enskur flakkari, All-
ingham að nafni, út hefti með titli:
„Fljúgandi diskar frá Mars.“ Hér
er aftur um sama fyrirbærið að
ræða: sama farkost (diskur, um 10
m í þvermál, 6 m á hæð) og falleg-
ar, prúðar og guðhræddar mann-
verur. Allingham skrifar:
„Rennihurð færðist hægt frá og
lipur maður og mjór vatt sér
fímlega niður á jaröveginn. í
öllum hclstu atriðum líktist
hann okkur mönnunum, aðeins
húð hans hafði á sér merki-
legan blæ, hún verkaði gljá-
andi og sólbrún. Geimmaður-
inn var með eitthvað í nefínu,
sem ég gerði ráð fyrir að væri í
sambandi við öndunina ...“
1956 skrifaði ómenntaður bóndi,
Nelson að nafni, bók um ferðir
sínar til Mars og Venusar, en sam-
kvæmt útskýringum hans, býr
fyrirmyndarþjóð á Venusi: þar
þarf hvorki lögreglu né dómsvald,