Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 7

gefið upp alla von um það, að
Pétur Hallsson og drengirnir
hans væru ennþá í tölu lifenda.
Jafnvel það gat ekki vakið hjá
okkur nokkurn vonarneista, að
Sigurður Guðbrandsson var ekki
ennþá kominn með flóabátinn
inn á leguna sína. Hinir voru
miklu fleiri, sem voru sár-
hræddir um það með sjálfum
sér, að honum hefði hlekkzt
eitthvað á. Það kom sér enginn
að því að láta beint á því bera,
en það lá í loftinu. Taugar okkar
voru að gefa sig og þungur brim-
niðurinn á skerjum lét ömurlega
í eyrum.
En það var blæjalogn. Víst
var það huggun, hvaða vonir,
sem við það mátti tengja.
Það leið fram yfir hádegi.
Ekkert gerðist og við fréttum
ekki neitt. Ég eirði hvergi og
gekk niður á stöðina. Guðmund-
ur stöðvarstjóri var fölur og
andvökulegur. Hann hafði víst
ekkert sofið í nærri tvo sólar-
hringa.
— Ekkert_ að frétta? spurði
ég-
— Nei, því miður.
— Þeir eru orðnir hræddir
um Sigurð Guðbrandsson.
Hvenær hafðirðu síðast sam-
band við hann?
— Klukkan að ganga þrjú í
nótt.
— Hvar var hann þá?
— Hann var djúpt út á
miðflóaálnum og ætlaði að
halda þar sjó í nótt fram í birt-
ingu.
— Og halda leitinni áfram?
— Ég býst við því.
— Telur þú ástæðu til að
óttast um hann ?
— Tæplega. Hann var þarna í
skínandi veðri og á hreinum sjó.
— Talstöðin í bátnum er
ótraust. Ég vona, að það sé bara
hún, sem er biluð.
Mér létti til muna við þessar
upplýsingar. Og stundirnar sil-
uðust áfram. Það var að byrja
að skyggja.
Og það var einmitt um það
leyti, sem var að byrja að
skyggja, að ljós sáust í mugg-
unni úti á siglingaleiðinni. Allir,
sem vettlingi gátu valdið, þustu
niður að sjó. Það var beðið í
ofvæni á meðan ljósin þokuðust
nær. Það var flóabáturinn. Og
um leið og hann renndi inn á
leguna varð mönnum það fyrst
ljóst, að hann var með bát í
drætti — bát Péturs Hallssonar
í Tangabúðinni.
Á svipstundu höfðu mennirnir
í fjörunni hrundið báti á flot og
reru lífróður út að bátnum.
Það tók talsverðan tíma að
ganga frá flóabátnum á legunni.
Það var orðið seint þegar ljósin
slokknuðu um borð og við heyrð-
um áraglam og mannamál þok-
ast að landi. Hvaða tíðindi
skyldu þeir flytja? Hvaða fréttir
myndi ég eiga að færa Guðrúnu
í Tangabúðinni í kvöld?
Það gafst ekki langt tóm til
bollalegginga um það. Bátarnir
lentu samtímis. Pétur Hallsson
stýrði sínum bát sjálfur til
lands. Og upp úr bátnum studdu
röskar hendur drengina hans
tvo. Þeir voru kannski talsvert
þrekaðir, en gátu þó staðið og
gengið. Á Pétri varð ekkert séð
við skinið af ljóskerinu. Hann
var eins og hann væri að koma
úr venjulegum róðri. Mikill á
velli í sjóklæðunum, rólegur og
myndugur í fasi.
Ég bað röskan mann að þjóta
nú allt hvað af tæki út í Tanga-
búð og segja Guðrúnu, að þeir
væru allir komnir lífs og heilir
til lands. Hann hvarf á svip-
stundu út í myrkrið. Litlu síðar
leiddu menn Sveinbjörn og Hall
heim á leið. Það var ekki við það
komandi, að þeir gistu í þorpinu.
Pétur gekk ekki frá sjó, fyrr
en búið var að setja báða bát-
ana. Og drösla tveimur stórlúð-
um upp í stóra pakkhús. Það var
ekki nóg með það, að Pétur
Hallsson væri kominn að landi.
Hann var kominn með falleg-
asta aflann, sem sézt hafði í
þorpinu á þessu hausti, tvær
rígastórlúður auk slatta af fiski.
Þegar gengið hafði verið frá
öllu, bjóst hann til að fara heim,
flaslaus og rólegur eins og ekk-
ert væri um að vera. Einhver
hafði orð á því að fylgja honum
heim.
— Það er óþarfi, piltar mínir.
Ég kemst það einsamall. Og þið
eruð búnir vel að gera. Ég þakka
ykkur öllum hjartanlega fyrir.
— Hann gekk til okkar og tók í
höndina á okkur öllum.
Þá kvað við margraddað í
hópnum:
— Við fylgjum Pétri allir!
Það varð svo að vera og tjáðu
engin mótmæli. Ég sá hvar þeir
þokuðust út með ströndinni í
flöktandi skini fjögurra lugta.
— Þetta var sigurganga undir
kolsvörtum skammdegishimni,
sigurganga manna, sem boðið
höfðu dauðanum byrginn og
borið hærra hlut.
Jólaeftirvæntingin var aftur
setzt að í þorpinu okkar. Það
voru ljós í hverjum glugga,
annríki og umstang — og vakað
fram á nótt.
VI
Aðfangadagur! Lifandis ósköp
vorum við öll glöð og ánægð. Það
var logn og bjart til lofts. Og
ofan á allt annað hafði gert
svolítið snjóföl á jörð, eins og til
hátíðabrigða. Við fundum að
okkur hafði öllum verið gefin
stórkostleg jólagjöf. Engill
dauðans og sorgarinnar hafði
sneitt hjá þorpinu okkar.
Upp úr miðjum degi kom Pét-
ur í Tangabúðinni inn í þorpið.
Hann færði aðra stórlúðuna
sína út úr pakkhúsinu, hengdi
hana í stóra talíukrókinn á
stafninum og dró hana hæfilega
hátt á loft. Þá sótti hann sér
flatningsborð og lagði á það
tvær sveðjur biturlegar. Að því
búnu vék hann sér að börnun-
um, sem voru að leika sér á
plássinu og sagði:
— Hlaupið þið nú í öll húsin
og segið fólkinu, að hver sem
vill, geti komið hingað og fengið
sér lúðubita í soðið. Og verið þið
nú anzi rösk!
Það leið ekki á löngu áður en
það var orðið æði mannkvæmt í
kringum Pétur. Hann tók að
brytja niður lúðuna sína, úthlut-
aði hverjum einum eftir fjöl-
skyldustærð. Það var auðséð, að
hann gekk að þessu með vand-
legri fyrirhyggju, sá um að
hverju stykki fylgdi eitthvert
lostæti af rafabelti eða sporði.
Þegar fyrri lúðan var uppgeng-
in, lét hann hefja hina út og hélt
áfram starfi sínu. Og það stóðst
Framhald á bls. 22.
RENNANDI
EKKI
VIÐ
EILÍFÐAR-
STRÖND
Meðal merkisrita, sem Ragn-
ar í Smára lét saman taka og
gaf út sem Helgafellsbækur rétt
eftir stríðið, var kvæðasafnið ís-
lands þúsund ár. I rauninni voru
þetta sex bækur þótt bindin
væru þrjú. Dr. Einar Ólafur
Sveinsson reið á vaðið með forn-
öldina og hafði sér til aðstoðar
Bjarna Vilhjálmsson, síðar
þjóðskjalavörð.
Mig langar til að vitna hér að-
eins í formála dr. Einars Ólafs,
en tek þó setningarnar ekki í
réttri röð: „Maður manni verður
að máli kunnur. Orðin bera boð
frá hug til hugar. í listinni
verða þau að einhverju, sem
helst má kalla opinberun. Lítið
kvæði getur valdið því, að vitund
lesandans víkki með nokkru
móti, stækki. Stundum af því, að
þar finnur hann sagt það sem
honum fannst hann vita, en gat
ekki komið orðum að. Eða hon-
um verður það nú ljóst, sem
hann gat ekki komið fyrir sig og
hann átti þó hlutdeild í. Stund-
um opnast honum nýir heimar.
Margra alda gömul orð, sem
hann vissi ekki, að væru öðru-
vísi en önnur orð, fá allt í einu á
sig ljóma, sem aftur vekur ljóma
í huga hans. Og vísur, kveðnar
af öðrum mönnum á öðrum tím-
um, gagntaka svo hug hans, að
honum finnst hann standa i
sporum þeirra og vera í þeirra
skapi og tíminn, hinn mikli af-
máandi, er ekki lengur til.“
„I kvæði einu fjallar franska
skáldið Charles Baudelaire um
verk hinna miklu listamanna og
ályktunarorð hans eru: „Helst
mættum vér, drottinn, telja til
metorða vorra þennan brenn-
andi ekka, sem heldur áfram öld
eftir öld og deyr upp við strönd
eilífðar þinnar.““
„Þessi orð koma mér,“ segir
dr. Einar Ólafur, „í hug þegar í
stuttu máli á að gera grein fyrir
því úrvali íslenskra kvæða frá
landnámsöld til vorra daga sem
hefst á þessu bindi."
Eina stöku eða svo ætla ég að
velja úr hverri bók og verður
það þá að mestu gert af handa-
hófi, og þó ekki alveg. Ef ég ætti
að halda ræðu um okkar kröfu-
gerðaröld og sjálfselskutíma
myndi ég minna á þessa vísu úr
Hávamálum:
Bú er betra,
þó lítit sé:
halur er heima hverr,
blódugt er hjarta,
þeim er bidja skal
sér í mál hvert matar.
í þessum orðum er mikill
sjálfstæðisboðskapur, ekki að-
eins fyrir einstakling, heldur
líka fyrir þjóð. Gjarna mættum
við íslendingar sætta okkur við
að bíta harðari kost en við ger-
um nú, og búa þó við meiri reisn
og hamingju.
Dr. Páll Eggert Ólason, lög-
fræðingur, prófessor og sagn-
fræðingur, f. 1883, d. 1949, valdi
kvæði tímabilsins 1300—1600.
Þar eru skáldin Eysteinn Ás-
grímsson Liljumunkur, Jón
biskup Arason, séra Einar Sig-
urðsson í Eydölum, höfundur
kvæðisins Nóttin var sú ágæt
ein. Hann var forfaðir allra
helstu skálda með næstu kyn-
slóðum. Um þetta leyti komu og
fram vikivakakvæði og hálfút-
lendir þjóðvísnadansar með sín-
um skemmtilegu viðkvæðum.
Loks má nefna Þórð Magnússon
á Strjúgi í Langadal. Hann var
bóndi og rímnaskáld, lifði fram
til loka sextándu aldar. Eftir
hann er þessi vísa:
Vid skulum ekki hafa hátt,
hér er margt að ugga.
í allt kvöld hefí ég andardrátt
úti heyrt á glugga.
Snorri Hjartarson valdi svo
úr kvæðum 16., 17. og 18. aldar.
Þess má geta að Snorri hafði áð-
ur tekið saman í bók, sem nefnd
var Sól er á morgun, kvæði og
stökur frá átjándu öld og fyrri
hluta þeirrar nítjándu. Það er
skemmtilegt og smekklegt rit. í
hans hluta af Islands þúsund ár-
um koma fram mörg höfuðskáld
okkar, nefna má: Hallgrím Pét-
ursson, Stefán Ólafsson, Pál
Vídalín, Eggert Ólafsson, Jón á
Bægisá, Bjarna Thorarensen,
Sveinbjörn Egilsson, Bólu-
Hjálmar og Sigurð Breiðfjörð.
— Ég ætla hér aðeins að minna
á eina vísu eftir þann síðast-
nefnda:
Kaldur vetur mæðir mig,
mold og keldur frjósa.
Það er betra að bæla sig
við brjóstin á þér, Rósa.
Það kom svo í hlut hins kunna
skólamanns, rithöfundar og
fræðimanns Arnórs Sigurjóns-
sonar, f. 1893, d. 1980, að fjalla
um nítjándu öldina, sem sann-
arlega er stórfenglegur tími í
ljóðagerð okkar. Hann byrjar á
Jónasi, Grími, Gröndal, Páli,
Steingrími, Matthíasi, Hannesi,
Kristjáni, Stephan G., Þorsteini,
Einari Ben. Ég hef varla þurft
að nefna föðurnöfn í þessari
upptalningu. Við þekkjum öll
þessi skáld. Ekki ætla ég að
gleyma Guðmundunum tveim,
Friðjónssyni og Guðmundssyni.
Nöfn nokkurra hleyp ég yfir, til
þess að gera rununa ekki of
langa. Það eru þeir, sem
afkastaminni hafa verið eða
sungið með lágværari tóni.
Ég vel vísu fyrir þessa öld eft-
ir Pál Ólafsson:
Vonin styrkir veikan þrótt,
vonin kvíða hrindir,
vonin hverja vökunótt
vonarljósin kyndir.
Þá erum við komin að síðasta
hluta þessa ritverks og ljóðum
skáldanna, sem telja má að séu
menn okkar aldar, þeirrar tutt-
ugustu, þótt margir þeirra og
kannski flestir séu fæddir fyrir
aldamót eða varla vaxnir úr
grasi fyrr en á fyrstu tugum
hinnar nýju og eigi helstu
menningarrætur sínar langt
aftur í fortíðinni. 1918 hljótum
við að nafninu til sjálfstæði sem
þjóð, og það er einmitt í tilefni
af lýðveldisstofnuninni 1944,
sem efnt er til þessarar miklu
ljóðaútgáfu. Hér var einu af
skáldum nútímans, Tómasi Guð-
mundssyni, sem sjálfur var
ástsæll hörpuleikari ljóðsins,
söngvari gleði og trega, falið að
velja efni á 200 bókarsíður.
Hér læt ég staðar numið að
sinni. Kannski vík ég síðar að
vorri ljóðaöld, eins og hún birt-
ist í þessari bók. En ég minni á
þau orð úr formála dr. Einars
Ólafs Sveinssonar, sem ég vitna
í hér að framan, ennfremur á þá
staðreynd að í þessum bókum
eru aðeins sýnishorn, bak við
þau standa öll ljóð, sem ekki
hafa komist fyrir innan bóka-
spjaldanna. Og því má heldur
ekki gleyma, að í óbundna mál-
inu á bókum, handritum og í
munnlegri geymd eru líka mikl-
ir dýrgripir. Á meðan við eigum
slíkar menningargjafir erum við
ekki fátæk þjóð. Á árunum
1976—77 kom út í sex stórum
bindum íslenskt ljóðasafn hjá
Almenna bókafélaginu, Kristján
Karlsson valdi. Þar voru þýð-
ingar teknar með og náði það
úrval allt fram til síðustu ára.
Blöðum í því seinna.
Jón úr Vör
7