Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 21

í meira en 100 ára gamalli
japanskri kynningu £ af-
buröamönnum Vestur-
ianda, er Newton sýndur
þannig. Listamaðurinn
Hosai hefur kosid aö sýna
augnablikiö, þegar Ne«#«|
|mir á epliö falia.A v -

i }|
U 1
1 j

>i1: 35?
\ < \ ;; V
„Simplicio: Þaö sem orsakar þetta
er vel þekkt; allir víta aö þaö er
þyngdaraflið.
Salviati: Þér skjátlast Simplicio;
það sem þú ættir aö segja er aö allir
vita aö þaö er kallaö ‘þyngdarafl’. Þaö
sem ég er aö biöja [spyrjaj þig um er
ekki nafn hlutarins, heldur eöli hans,
en um eöli hans veist þú ekkert meira
en um eðli þess sem hreyfir stjörnurn-
ar um himininn. Ég undanskil nafniö
sem hefur fest viö það og hefur oröiö
aö þekktu almennu oröi vegna hinna
daglegu kynna sem viö höfum af því.
En viö skiljum ekki í raun hvaöa lög-
mál eöa afl þaö er sem færir steina
niöuráviö, frekar en viö skiljum hvaö
það er sem hreyfir þá uppáviö eftir aö
þeir yfirgefa hönd þess er kastar
þeim, eða hvaö þaö er sem hreyfir
turvgliö."
i augum Galileos var sá meginmunur á
vísindum og heimspeki að visindin ein-
beittu sér minna aö því aö leita eftir lög-
málum eöa náttúruöflum en meira aö því
að afla sór sem mestrar vitneskju frá
„skynrænni upplifun og [meö] nauðsynleg-
um tilraunum". Með slíkum tilraunum haföi
honum tekist aö finna út regluna um fall
Muta í þyngdarsviði jaröar og fteygboga-
löguöu falli skeyta. Á hinn bóginn hélt
Descartes þvi fram aö aJtt þaö sem skipti
máli í visindum væri komiö frá lögmálum,
og hann nefndi aöalverk sitt Lögmál heim-
spekinnar (Principles of Ptiilosophy). Gaii-
leo nefndi sitt aöalverk Tvenn ný vísindi
(Two New Sciences). Herti meginverks
Newtons er Stæröfræöileg lögmál náttúru-
heimspeki (Matematical Principles of Nat-
ural Ptiifosophy), og þaö HeKi feHur alveg
mitt á milli þessara tveggja heita, vegna
þess aö „náftúruheimspeki“ þýddi „eölis-
vísindi" í þá tíö. í þessu verki setti Newton
fram hin heimsþekktu þrjú hreyfilögmál sín:
tregöulögmáliö, kraftalögmáliö og lögmáliö
um átak og gagntak. Þar sagöi hann einnig
í yfirliti:
„Samkvæmt hinum fyrstu tveimur
lögmálum fann Galileo aó fall hluta
með massa felst i falltímanum i öóru
veldi, og aö hreyfingin er fleygbogi
[parabóla], reynsla staófestir [þetta]
nema aó þvi leyti aó loftmótstaða
hamlar eílítiö hreyfingunni. “
Segja má aö þaö hafi veriö ósanngjarnt
af Newton aö geta þess ekki aö þaö hafi
verið Descartes sem fyrstur setti fram
tregðulögmálið, en eins og deilur Newtons
við Leibnitz skömmu eftir aldamótin 1700
sýndu, þá var sanngirni hvaö varöaöi
svona nokkuö ekki hans sterkasta hliö.
Þaö er einnig vitaö aö Galileo talaöi aö-
eins um hrööun, en ekki um krafta, og þá
aöeins í tengslum viö fall þungra hluta.
Þegar Newton tengdi saman hrööun og
krafta í ööru lögmáli sínu, og geröi hrööun
aö alheimsmælikvarða á krafta, þá fór
hann langt fram yfir þaö sem Galileo haföi
í huga. Newton vissi þaö aö sjálfsögöu.
Aöur en hann setti saman hreyfifræöi stna,
þé var almennt taiiö aö hugmyndin um
krafta í náttúrunni væri í mótsögn viö sjálfa
sig: þaö sem væri þvingað af krafti væri
ekki náttúrulegt, samkvæmt skilgreining-
unni. Sennilega hefur Newton fundist aö
GaWeo hafi, með stæröfræöilegri athugun
sinni á hröðun fallandi hluta, tekiö fyrsta
iitta skrefiö í átt aö þeim fræöum sem áttu
eftir aö tengja saman stjarneðiis- og jarö-
eölisfræöi. Ef Newton hóf aö setja saman
hreyfWræði stn þegar hann hugieiddi epliö
og tungtiö, og ef aö hann hefur munaö eftir
því aö þessar hugleiðingar hans voru
sprottnar af lestri hans á Dialogum Gali-
leos, þá er engin furöa þótt hann hafí séö
ástæöu til þess aö lofa hann.
Þegar
vopnið
bar blóm
Frönsk helgisaga um kraftaverk
Kraftaverk hafa gerst í
mannheimum frá ómuna-
tíð og fara af ýmsum
þeirra minnisstæðar sög-
ur.
Eftirfarandi frásögn
fjallar um eitt þeirra. Það
gerðist í smábænum
Vence í Suður-Frakklandi
á 5. öld. Vence er í dag
dásamlega fögur borg; að-
eins 9 km frá hinni
svonefndu Bláströnd
Miðjarðarhafsins. Borgin
er í 325 m hæð yfir sjáv-
armáli í skjóli sunnan
Baous-lágfjallanna, en
lengra í norðurátt rísa
Alpafjöllinn, há og tign-
arleg. íbúar Vence eru í
dag innan við 12.000 tals-
ins. Borgin er víðkunn,
m.a. vegna hinnar gömlu
dómkirkju sinnar og kap-
ellu sem listmálarinn
Matisse hefur mynd-
skreytt. Er sú mynd-
skreyting orðin heims-
fræg og streymir árlega
fjöldi fólks til Vence til
að skoða hana.
í Vence ríkti mikill ótti
á ofanverðri 5. öld og ekki
að ástæðulausu eins og
nærri má geta. Ræningja-
flokkur hinna harðfengu
og herskáu Vestur-Gota
réðust þá á íbúa Suður-
Frakklands undir forustu
hins grimma og herskáa
konungs síns Euriks og
þyrmdu þeir engu.
Eurik þessi var kon-
ungur Vestur-Gota á ár-
unum 466—484. Hann lét
myrða Teoderik 2., bróður
sinn, og tók síðan kon-
ungdóm eftir hann. Eurik
tókst með ofbeldi að gera
ríki Vestur-Gota að ger-
mönsku stórveldi. Hann
lagði m.a. undir sig veru-
legan hluta Spánar ásamt
öllu Suður-Frakklandi.
Þegar hér var komið
sögu hafði Eurik konung-
ur og hið harðsnúna og
illræmda lið hans farið
ránshendi um ýmsar
borgir Spánar og lagt þær
síðan í rústir. Ræningjar
þessir höfðu því næst ráð-
ist á Marseille, Toulon,
Fréjus o.fl. borgir í Suð-
ur-Frakklandi og mætt
þar fremur lítilli mót-
spyrnu. Við það höfðu
Vestur-Gotarnir færst
mjög í aukana og hugsuðu
nú hinum friðsömu borg-
urum smábæjarins Vence
þegjandi þörfina.
Það var því engin furða
þótt fólkið í Vence yrði
óttaslegið. Það hafði vit-
anlega alls ekkert til saka
unnið og átti sér þar af
leiðandi einskis ills von.
Biskupinn í Vence, Véran
að nafni, tók nú það ráð,
sem honum var tamt ef
háska bar að höndum, að
ganga til dómkirkju borg-
arinnar, krjúpa þar á
bæn, biðjandi Drottin
um hjálp og vernd.
Ekki hafði biskup lengi
legið á bæn er Drottinn
birtist honum. Bauð hann
biskupi að fara þegar í
stað til móts við Eurik
konung og ræða við hann.
Biskup hlýddi þessu boði
samstundis. Með mítur á
höfði og róðukross í
hægri hendi skundaði
hann til herbúða Vestur-
Gotanna. Það kvöld stóð
Véran biskup andspænis
Eurik konungi sem
málsvari fólksins í Vence.
Konungur Vestur-Gota
hlustaði á ræðu kirkju-
höfðingjans með fyrir-
litningu og hæðnisglott á
vörum. Skyndilega færð-
ist hann allur í aukana og
æpti reiðilega:
„Nú er tækifæri fyrir
Krist þinn að sýna mátt
sinn!“
Að svo mæltu skaut
hann sp-jóti sínu í áttina
tii Vérans biskups. Það
hvein í spjótinu, en aldrei
þessu va«t missti það
marks og stakkst í gildan
eikarstofn.
Þetta var í fyrsta skipti
sem spjót Euriks konungs
hafði geigað. Við það brá
honum mjög í brún og
hann mælti:
„Ef þetta spjót mitt,
sem nú stendur fast í eik-
arstofninum þeim arna,
hefur áður en næsti dag-
ur rís blómgast þar eins
og lífandi trjágrein, mun
ég beygja mig fyrir
Drottni þínum og þú og
fólk þitt skuluð fá að
halda lífi.“
Biskupinn í Vence sneri
þegar á brott frá herbúð-
um Vestur-Gota og lagð-
ist aftur á bæn. Skömmu
fyrir sólarupprás skall á
steypiregn. Rigndi þá
stundarkorn með ódæm-
um.
Eurik konungur var
snemma á fótum þennan
morgun. Hann gekk í
hægðum sínum þangað
sem spjót hans stóð á kafi
í eikinni. Stundarkorn
starði hann undrandi á
spjótið. Og sjá: á því gat
að líta tólf blóðrauða
blómknappa!
Nú víkur sögunni til
Vérans biskups. Hann
reis hægt á fætur eftir að
hafa legið á bæn nætur-
langt. Síðan gekk hann á
fund Euriks konungs.
Konungur virti hann
stundarkorn þegjandi
fyrir sér með annarlegu
svipmóti og mælti því
næst í hálfum hljóðum:
„Biskup, ég hef aðeins
þetta eitt við þig að segja:
Þú hefur sigrað."
Um hádegisbil þennan
dag var hersveit Vestur-
Gotanna öll á bak og burt
frá Vence án þess að hafa
unnið þar nokkur spell-
virki. Þar með var þessi
friðsæla borg í faðmi fag-
urra fjalla úr allri hættu.
feannig hermir helgi-
sögnin að þetta hafi gerst
á 5. öld, en þá voru miklir
viðsjártímar suður í Evr-
ópu og menn gerðu sér þá
títt um bænahald.
Sigurdur Skúlason
snaraði úr frönsku.
21