Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 23

HLJÓMPLÖTUR
Á listahátíð á liðnu vori var
beðið með eftirvæntingu eftir
Ivo Pogorelich. Hann komst
upp á stjörnuhimin tónlistar-
innar með undarlegum hætti
og kunni að notfæra sér þá
vafasömu auglýsingu sem
gerði hann allt að því heims-
frægan á einum degi. Ekki var
annað að heyra en íslenskir
tónleikagestir kynnu vel að
meta leik hans og annað sem
kringum hann var. Hins vegar
verð eg að játa persónulega, að
leikur hans vakti enga hrifn-
ingu hjá mér, enda sat eg
heima og hlustaði á útsending-
una í útvarpi einn og ótruflað-
ur af því andrúmslofti sem
myndast á tónleikum og kippir
stundum fótunum undan
raunsæju mati þeirra sem
hlýða á í salnum.
Það er e.t.v. rétt að rifja upp
í fáum orðum með hverjum
hætti Pogorelich öðlaðist
frægð sína. Hann var einn af
keppendunum í Varsjá árið
1980 um verðlaun í píanóleik
sem kennd eru við pólska
tónskáldið og píanóleikarann
Fr. Chopin. Dómnefndin skipt-
ist í afstöðu sinni til Pogore-
lich, Martha Argerich tók ein
afstöðu með honum, en þegar
allt kom fyrir ekki, sagði þessi
blóðheita og skapmikla lista-
kona sig úr dómnefndinni, en
Pogorelich fékk aukaverðlaun
fyrir óvenju frumlegar gáfur
sem píanóleikari. Það varð
honum til happs að þýska
hljómplötufyrirtækið DGG sá
sér leik á borði að gefa út
plötu með verkum eftir Chopin
sem hann lék m.a. í keppninni.
Þar með hófst frægðarganga
hans, þar sem Island var einn
viðkomustaðurinn.
Nú nýverið kom út hljóm-
plata frá I)GG 2532 036, þar
sem Pogorelich leikur sónötu í
c-moll, op. 111 eftir Beethoven
og sinfónískar etýður og tokk-
ötu eftir Robert Schumann.
Hér er ekki ráðist á garðinn
þar sem hann er lægstur og
okkur bárufleyginn. Þá tókum
við til andófs. Þá var mikið farið
að lygna, en litlu síðan gáfust
drengirnir upp. Ég bjó um þá í
barkanum undir slitrum af segl-
inu. Eftir það andæfði ég einn.
— Það sem eftir var dagsins
og alla nóttina?
— Já, alla nóttina.
— Vissirðu hvort drengirnir
þínir voru enn lifandi þegar kom
fram á nótt?
— Ekki alltaf. — En öðru
hvoru varð ég þess var, að þeir
voru enn með lífi.
— Datt þér aldrei í hug að
gefast upp?
— Nei, aldrei. Mér datt aldrei
annað í hug en þetta: Við fljót-
um á meðan guð vill að við fljót-
um. Það er hans vernd, sem
fleytir okkur.
— Gerðirðu þér einhverja
von um björgun?
— Ég er sjómaður. Sjómaður
sleppir aldrei voninni á meðan
skelin flýtur.
— En segðu mér nú eitt, Pét-
enda þótt þeir sem um þessa
plötu hafi fjallað hafi ýmislegt
lofsvert um hana að segja, eru
umsagnirnar heldur neikvæð-
ar, einkum um Beethoven-
sónötuna, sem er miklu kröfu-
harðara verk í flutningi með
allri virðingu fyrir Schumann.
Pogorelich er sakaður um að
vera yfirborðslegur og öll þau
umbrot og átök sem fyrri þátt-
ur sónötunnar geymir, kemur
miður til skila en æskilegt er,
það er ekki alveg út í hött að
líkja leik hans við land-
skjálftamæli sem sýnir ekki
nema að litlu leyti þau átök
sem eiga sér stað í upphafi
eldsumbrota og þegar eldfjall-
ið gýs. Síðari þátturinn er bet-
ur heppnaður, þó að þar megi
margt betur gera og eitt vant-
ar í leik Pogorelichs — hljóð-
færið syngur aldrei og tónninn
er heldur harður og líflítill,
nema við upptökuna sé að sak-
ast. Þegar kemur til Schu-
manns er Pogorelich kominn í-
heim sem fellur öllu betur að
eðli hans, einkum á þetta við
Tokkötuna, sem heppnast
mjög vel í höndum hans, sum
atriðin í sinfónísku etýðunum
heppnast einnig mjög vel, en
annað miður, en yfir heildina
litið gefa sinfónísku etýðurnar
góða hugmynd um hvað hann
vantar enn og hvað í honum
býr. Hér er digital-hljóðritun
á ferðinni og tónninn er mjög
skýr og síður en svo að þar
renni saman sem sundur á að
greina. Þrátt fyrir marga kosti
er ekki hægt að mæla sér-
staklega með Pogorelich í
Schumann, en hitt er síst auð-
veldara að benda á aðrar upp-
tökur sem standa honum
framar. Oftar en ekki verður
þrautaráðið að leita til gömlu
meistaranna. Wilhelm Kempff
hefir leikið etýðurnar inn á
hljómplötur DGG 2530 317 og
þar er einnig að finna Kreisl-
eriana op. 16, en jafnvel þar
vantar eitthvað að dómi hinna
vandlátu. Rubinstein lék sin-
fónísku etýðurnar á tónleikum
í Carnegie Hall 19. nóvember
1961 og tónleikarnir voru'
teknir upp og gerð hljómplata
með verkum eftir Ravel, Deb-
ussy og Albéniz til viðbótar,
einnig er þarna að finna Ara-
beske op. 18 eftir Schumann,
en spakir menn segja að gamla
manninum hafi tekist einna
síst með Schumann og þá sér í
lagi etýðurnar. Þá má benda á
Ashkenazy, sem lék etýðurnar
ásamt c-dúr-fantasíunni á
hljómplötu fyrir Decca sxl
62H, en sú hljóðritun er farin
að sýna veruleg aldursmerki,
svo að hún þolir ekki saman-
burð við Pogorelich að því
leyti og Rubinstein-upptakan
RL 13850 er undir sömu sökina
seld, enda hefir RCA aldrei
náð til fullnustu að koma til
skila þeim víðfræga og óvið-
jafnanlega píanótón sem þessi
gamli snillingur hafði til að
bera þegar hann lék á hljóð-
færið.
Þegar til Beethoven-sónöt-
unnar kemur, má benda á upp-
tökur með Kempff eða Arrau,
svo að enn sé leitað til gömlu
mannanna, en einnig til
Brendels eða Barenboims. Af
nýjum stjörnum sem þreytt
hafa glímuna við þetta stór-
brotna verk má nefna Maria
Judina, sem leikur c-moll-
sónötuna fyrir Eurodisc og
þykir gera það mun betur en
Pogorelich. Því má að lokum
bæta við, að von er á nýjum
hljómplötum með Pogorelich,
þar sem hann leikur sónötur
eftir Scarlatti og Haydn, þá
kemur píanókonsert í b-moll
eftir Tsjaíkovskí og verk eftir
Bartók, sem hann leikur ásamt
konu sinni, sem hefir mótað
hann og eflt og heitir Aliza
Kezeradze og þykir kunna
nokkuð fyrir sér, einkum þég-
ar Franz Liszt er annars veg-
A.K.
Ivo
Pogorelich
ur, datt þér aldrei í hug, þar sem
þú situr þarna klukkustund eftir
klukkustund og andæfir, að
þetta sé tilgangslaust, að þú
hljótir að gefast upp, að eitt-
hvert brotið hljóti að gleypa
bátinn þinn?
— Ojú, manni dettur margt í
hug á slíkum stundum. En ég
hugsaði sem svo — ef það á nú
fyrir þér að liggja, Pétur minn,
að fara hérna niður með drengj-
unum þínum, þá ímynda ég mér,
að drottinn kunni betur við að
sjá þig koma damlandi. Þú ert
víst nógu mikillar miskunnar
þurfi, þó að þú komir ekki eins
og ræfill.
Hann sagði þetta látlaust með
brosi, sem var blandið djúpri al-
vöru. Og ég hætti að spyrja. Mér
fannst Pétur Hallsson í Tanga-
búðinni stækka fyrir augum
mér, ummyndast þarna, sem
hann sat, varð hann mér ímynd
karlmennsku, stálvilja og
skyldurækni. Það stafaði frá
honum einhverri kyrrlátri tign.
Pétur stóð upp, bjóst til að
fara.
— Eitt enn, Pétur. — Veiztu
nokkuð hvað það var, sem kom
Sigurði Guðbrandssyni til að
leita þín á þessum slóðum?
— Ofurlítil lýsisbrák í sjón-
um frá bárufleygnum okkar. En
það eitt hefði ekki dugað. Það er
guð, sem blæs hjálparanum í
brjóst, hvað hann á að gera,
kveikir í honum grun um hið
rétta og eljuna til að fram-
kvæma það.
— Þakka þér fyrir, Pétur.
Þetta hafði ég gott af að heyra!
Pétur hló. — Jæja, jæja,
prestur minn. Það er þá ég, sem
er farinn að prédika yfir þér. —
En ég ætla nú samt að koma í
kirkjuna til þín á jóladag. — Ég
þakka þér og ykkur öllum fyrir
ykkar aðstoð. — Gleðileg jól.
Pétur og Guðrún í Tangabúð-
inni voru í kirkju á jóladag með
öll börnin sín og það var glaður
og fallegur hópur. Og raunar
mátti segja, að við værum öll í
kirkjunni — allir þorpsbúar sem
fótavist höfðu og gengið gátu
milli húsa. Aldrei fyrr hafði ég
fundið það, hvað innilega við öll
vorum sameinuð í gleði okkar og
mótlæti. Og þessi samhugur
fyllti kirkjuna og í dag var hann
með gleðibrag.
Þær höfðu reyndar farið út
um þúfur síðustu söngæfingarn-
ar okkar, því olli jólaróðurinn
hans Péturs. En það gerði ekk-
ert til. Það var þróttur og fögn-
uður í söng okkar, ylur og sann-
færing í hinum yndislegu hend-
ingum:
I dag er glatt í döprum hjörtum,
því Drottins ljóma jól.
Ég stóð lengi úti um kvöldið.
Það var kyrrt veður. Stjörnu-
bjartur vetrarhiminn hvelfdist
yfir litla þorpinu okkar. Það var
ljós í hverjum glugga og það var
eins og litlu húsin stöfuðu frá
sér yl út í vetrarhúmið. Vera
má, að það hafi verið af því, að
við höfðum öll skynjað miskunn
guðs síðustu dagana, ljósið af
hæðum sem vitjar vor til að lýsa
þeim, sem sitja í myrkri og
skugga duðans — og til að beina
fótum vorum á friðarveg.
Og á þessari stundu fann ég
það, að ég var hjartanlega
ánægður með þorpið, sem for-
sjónin hafði úthlutað mér sem
verkahring. Og það átti ég fyrst
og fremst Pétri í Tangabúðinni
að þakka og jólaróðrinum hans.
Ég kom í þorpið fyrir nokkr-
um árum, messaði í gömlu kirkj-
unni minni. Á bekkjunum fyrir
framan mig sá ég nokkur kær
andlit, sem lifðu með mér kvöld-
ið, sem gerði okkur öll eins og
við áttum að vera.
Á eftir gekk ég út í kirkjugarð
að leiði Péturs Hallssonar. í
huga mér kom Þorláksmessa
löngu liðin.
— Vertu viss, Pétur! Guð hef-
ur kunnað betur við, að þú
komst damlandi.
23
4