Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1983, Side 8

Sr. Gunnar Kristjánsson Reynivöllum skrifar í tilefni
kirkjulistarsýningar á Kjarvalsstöðum
Ef saltið
dofnar -
getur listin
komið til hjálpar
/ íslenzkri myndlist þessarar aldar fer lítið fyrir trú-
arlegri list, en sé litið á heiminn í heild, hafa stór-
kostleg trúarleg verk orðið til á okkar tímum, þar sem
skírskotað er til samtímans og oft með áherzlu á
Krist þjáningarinnar, sem þá er feykilega ólíkur hinni
dansk-íslenzku biblíumynd af Frelsaranum
Siegfried Rischar, Þýzkalandi: Ég er meö yður ... Frjáls útfærsla á kvöldmáltíðinni eftir mynd
Leonardo da Vincis. 1982.
Sögulega séð hafa list og trú
jafnan átt samleið. Upphaflega
voru list og trú raunar eitt, það
sýna hinar svonefndu hellamyndir
frá steinaldartímum, sem fundizt
hafa í þúsundatali á yfir þrjú-
hundruð stöðum í Suður-Frakk-
landi og Norður-Spáni. I'ær mynd-
ir voru gerðar í trúarlegum til-
gangi. Það er sama hvar borið er
niður í sögu mannsins, hvarvetna
fara listsköpun og trúariðkun sam-
an. Enn hefur ekki fundizt það
samfélag manna á þessari jörð,
þar sem þessar systur hafa ekki
haldizt í hendur.
Svipað er að segja um list og
kirkju. Þær hafa löngum átt
samleið. Elztu merki um kristna
tilbeiðslu sýna svo ekki verður
um villzt, að list og trú áttu
samleið. Þetta gildir um elztu
Salvador Dali. Síðasta kvöldmáltíöin, 1955.
kirkjulist sem til er, skreytingar
í katakombum, grafhýsum
kristinna manna, og um elztu
kirkjubyggingar sem þekkar
eru. Greinilega má sjá hið þýð-
ingarmikla hlutverk myndlistar
í elztu „húskirkju", sem fundizt
hefur, krikjunni í bænum Dura
Europos á bökkum Evfrat, það
er kirkja frá því snemma á 3.
öld. Og ekki þarf að rekja tengsl
listar og kirkju í sögu Vestur-
landa. Það gildir um kirkjuna
eins og önnur trúarsamfélög, að
myndin er henni óhjákvæmileg
af ýmsum ástæðum, án tákna
verður t.d. ekki fjallað um veru-
leik trúarinnar. Og um aldir
voru myndir „biblía hinna
ólæsu“ í kirkjunni og svo er að
miklu leyti enn: hver hefur ekki
sem barn óskað þess, að fleiri
myndir væru í kirkjunni?
Harald Duwe,
Þýzkalandi:
Kvöldmáltíð,
1978.
Ekki er öll trúar-
leg list kirkjuleg
En trúarleg list er ekki endi-
lega sama og kirkjulist. Ekki er
öll trúarleg list sérstaklega
kirkjuleg og hið sama má segja
um kirkjulist: hún er ekki ævin-
lega sérlega trúarleg í djúpum
skilningi. Hvað er t.d. trúarlegt
við Madonnumynd eftir Rafael?
Myndin er máluð af ákveðinni
konu með ákveðið barn, sem
listamaðurinn hefur haft sem
fyrirmyndir. En kirkjuleg verð-
ur myndin fyrir þá sök, að hún
„á að vera“ önnur kona og annað
barn: María og Jesús og þar að
auki er henni ætlaður staður í
ákveðnu húsi: kirkjunni. Slík
mynd getur verið „kirkjuleg"
rétt eins og mynd af krossfest-
ingu getur verið kirkjuleg. En
nægir það til þess, að þær séu
trúarlegar? Andlitsmynd af
þjáðum manni getur flutt
boðskap krossins á þann hátt, að
hið „trúarlega" leyni sér ekki,
spurning um dýpri vitund
mannsins, um tilgang þján-
ingarinnar o.s.frv. Og hvað um
„abstrakt" list: Getur hún verið
trúarleg? Eða kirkjuleg? Þess
má minnast, að litir eru fyrir-
ferðarmiklir í táknheimi kirkj-
unnar og geta fullkomlega stað-
ið einir sér í túlkun listamanns
sem kirkjuleg — eða trúarleg —
list.
Hugmyndir manna um
kirkjulist eru greinilega býsna
oft fjötraðar í hefðum, sem eiga
misjafnlega mikinn rétt á sér.
Hefðin er vissulega góð og mik-
ilvæg — á réttum stað. Tákn-
heimur kirkjunnar er óneitan-
lega mikill fjársjóður, sem lista-
menn allra tíma hafa getað aus-
ið af. En er til eitthvað sem heit-
ir kirkjulegur stíll í myndlist?
Hugmyndir manna um list í
kirkjunni haldast oft í hendur
við þær hugmyndir sem þeir
hafa almennt um kirkjuna. Á
sama hátt má segja, að hug-
myndir manna um það hvernig
Jesúmyndir eigi að vera haldizt
oft í hendur við þær hugmyndir
8