Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1983, Blaðsíða 12

Höröur frá Kolkuósi og Svaðastaðastofninn:
3. grein
„Auðveldur og
prúður í umgengni
— enda óvenjulega vel greindur“

Mynd: Matthías Gestsson.
Einn fjölmargra stóðhesta undan Herði 591: Stígandi 625 frá Kolkuósi.
Siguröur Haraldsson stóðbóndi í Kirkjubæ á Rangárvöllum situr hestinn.
Eftir
Anders Hansen
Þekktasti stóðhestur
landsins
Hörður 591 frá Kolkuósi náði
því ekki að verða fremstur
stóðhesta á Hólamótinu sumar-
ið 1966, svo sem áður er rakið.
Sýningin á Herði á Hólum og sú
athygli og eftirtekt sem hestur-
inn og afkvæmi hans vöktu,
gerðu það hins vegar að verkum
að allir þeir sem eitthvað fylgd-
ust með hestamennsku hér á
landi, vissu eftir mótið hver
Hörður frá Kolkuósi var. Deil-
urnar og blaðaskrifin, sem urðu
eftir mótið, urðu svo enn til að
minna á hestinn, og hann var á
þessum tíma vafalítið þekktasti
stóðhestur landsins, þótt ekki
væri hann óumdeildur.
Eftir að deilurnar tóku að
hjaðna ávann Hörður sér smám
saman meiri og meiri viður-
kenningu, og í öllum landshlut-
um vildu hrossaræktarmenn fá
hestinn á merar sínar. Árið 1968
varð svo enn til að innsigla
ágæti hestsins, en þá stóð hann
efstur stóðhesta á hinni miklu
landbúnaðarsýningu sem efnt
var til í Laugardal í Reykjavík.
Sumarið 1970 var svo haldin
sérstök sýning á Herði og tutt-
ugu afkvæmum hans á lands-
móti í Skógarhólum í Þingvalla-
sveit, svo sem áður er rakið.
Hörður bar á þessum tíma æg-
ishjálm yfir alla stóðhesta í
landinu, og þeim sessi hélt hann
allt til þess er annar hestur
skaust upp á stjörnuhimininn,
Sörli 653 frá Sauðárkróki, sem
raunar er Svaðastaðahestur að
>/4.
En víkjum aftur að eftirmála
Hólamótsins 1966. Þar var síð-
ast frá horfið, er Jón Pálsson
hafði ritað harðorða grein í
Morgunblaðið, þar sem hann
gagnrýndi að Hörður skyldi ekki
standa fremstur stóðhesta, og
krafðist þess meðal annars að
ríkisstjórn íslands hlutaðist til
um málið.
Óvissa um ætterni
Harðar?
Þess var ekki langt að bíða, að
Jóni Pálssyni yrði svarað, og
fyrstur reið fram á ritvöllinn
Símon Teitsson í Borgarnesi,
með grein í Morgunblaðinu 18.
ágúst.
Símon kom víða við í grein
sinni, og taldi meðal annars
nokkuð sjálfgefið að þau orð, er
12
Jón Pálsson hefði látið falla um
Hólamótið, flokkuðust undir
„siðleysi" en einmitt það orð
hafði Jón valið niðurstöðum
dómnefndar. Símon kvaðst í tólf
ár hafa meira og minna starfað
í dómnefndum á vegum hesta-
manna, hann hefði ekki sóst eft-
ir slíkum starfa, en þó hefði ver-
ið til sín leitað aftur og aftur; og
það tæplega vegna þess að hann
væri kunnur að óvönduðum
vinnubrögðum eða hlutdrægni.
Þá víkur Símon að því, sem
Jón sagði um smáa ætt Roða frá
Skörðugili. Segir Símon þann
hest þó hafa átt bæði föður og
móður, sem vitað væri um. Sé
Roði ekki verr ættfærður en
gangi og gerist með hross í
Skagafirði.'Rifjar Símon einnig
upp, að Jón Pálsson hafi verið í
dómnefndum er sett hafi stóð-
hestinn Hrein frá Þverá í efsta
sæti, svo sem á Þingvallamótinu
1950. Þá hafi Jón léð Hreini at-
kvæði sitt, þrátt fyrir svofellda
ættfærslu, sem að vísu hafi ver-
ið betrumbætt síðar: „ ...
Hreinn 11 v., fæddur hjá Jóni
Björnssyni á Sauðárkróki 1940.
Verðlaun: 1. verðlaun Reynistað
1944. Faðir: Talinn vera rauð-
blesóttur kynbótahestur, sem
Sigurður Þórðarson á Egg í
Hegranesi átti, en þó ekki ör-
ugglega víst að rétt sé. Móðir:
Ekki hefur tekizt að afla neinna
upplýsinga um móðurina."
Símon Teitsson segir orðrétt í
grein sinni: „Það er glans yfir
þessu og ekki að undra þótt út-
koman yrði góð og greinarhöf-
undur (þ.e. Jón Pálsson) vitni til
þess sem fyrirmyndar.“
í grein í Morgunblaðinu hinn
23. ágúst hnykkir Bogi Egg-
ertsson svo enn á um ættfræð-
ina, er hann dregur í efa að vit-
að sé um ættir Harðar frá
Kolkuósi. Bogi segir: „Móðurkyn
Harðar er frá Kolkuósi. — í
Kolkuóskyni eru töluvert miklir
reiðhestahæfileikar, en allt er
ótamið, og enginn veit, hversu
miklir þessir reiðhestahæfileik-
ar eru.
Að sögn tapaðist móðir Harð-
ar sumarið áður en hann fædd-
ist, og fannst á Brekku.
Á leið milli ofangreindra bæja
er mikið af óvönuðum hestum.
— Nú í sumar sá ég tvo hesta,
óvanaða á þjóðveginum og
marga útan hans. — Svo er því
slegið föstu, að Hörður sé undan
Brekku-Brún!
Hvernig Brekku-Brúnn er, er
mér ekki kunnugt um, og hef
engar sagnir af góðum hestum
eöa hesti undan honum.
Ættgöfgi Harðar er því ekki
mikil, enda bentu sumir af hest-
unum sem sýndir voru með hon-
um í sumar til þess, en það er
ekki dómnefndarinnar að segja
til um, hvort þeir hafi allir verið
undan honum."
Meö stflvopnum en
ekki sverðum
Jón Pálsson svarar þeim Sím-
oni og Boga aftur í Morgunblað-
inu hinn 16. september 1966, þar
sem hann ítrekar gagnrýni sína
á störf dómnefndar, og endur-
tekur að í sínum huga leiki ekki
vafi á því að hlutlaus dómnefnd
hefði úthiutað Herði heiðurs-
verðlaunum á mótinu. Jón gerir
enn að umtalsefni atburð er
varð í hesthúsunum á Þingvöll-
um 1962, er hann segir Boga
hafa barið Hörð með keyri. Seg-
ir hann Boga hafa verið haldinn
fordómum gagnvart hestinum
alla tíð frá þessum atburðum. —
Bogi svarar Jóni í sama blaði og
segir það ekki rétt, að hann hafi
barið Hörð, og þannig hrætt
hann. Hið rétta sé, að Hörður
hafi fælst við ólæti í öðrum
hesti, sem bundinn var á bás
skammt frá Herði. Of langt mál
yrði að rifja hér upp allt, sem í
ritdeilunum um Hörð var sagt,
en að lokinni síðustu athuga-
semd Boga Eggertssonar við síð-
ari grein Jóns Pálssonar, kveður
ritstjóri Morgunblaðsins uppúr
með að: „Mál þetta er útrætt hér
í blaðinu.“
Þar með lauk einni af sögu-
frægustu deilum um hesta hér á
landi hin síðari ár. Menn þeir,
sem voru á öndverðum meiði,
beittu fyrir sig stílvopnum af
mikilli fimi, sóttu og vörðust á
víxl, og reyndu að leggja and-
stæðinginn að velli. Nokkrum
hundruðum ára fyrr hefðu for-
feður þeirra Jóns, Símonar og
Braga barist með brugðnum
bröndum, ekki hætt fyrr en ann-
ar hvor hefði haft sigur, svo sem
margar frásagnir í íslendinga-
sögunum greina frá. Hesturinn
hefur löngum skipað sérstakt
rúm í hugum og hjörtum íslend-
inga, langt umfram aðrar bú-
fjártegundir. Það sannaðist enn
í deilunum um Hörð frá Kolku-
ósi.
Besti hesturinn
frá Kolkuósi
Hörður 591 frá Kolkuósi er
eins og áður segir þekktastur
kynbótahesta af Svaðastaða-
stofni hin síðari ár, og kunnugir
segja hann ekki standa að baki
hinum frægu forfeðrum stofns-
ins, Sörla 71 frá Svaðastöðum
eða Herði 112 frá Kolkuósi. í
samtali við Morgunblaðið fyrir
nokkrum árum fullyrti Sigur-
mon Hartmannsson í Kolkuósi
að Hörður 591 væri kostamesti
hestur, sem fram hefði komið á
stóðbúi sínu, og er þá vissulega
mikið sagt.
Gunnar Bjarnason fyrrum
hrossaræktarráðunautur víkur
að þessu sama í grein er hann
ritar um Hörð í tímaritið Hest-
inn okkar, 2. hefti 1980. Gunnar
segir: „Á sama hátt og Nökkvi
frá Hólmi hélt hæst á lofti
merki hornfirzkra gæðinga-
stofnsins á þessum tug aldar-
innar, hefur Hörður frá Kolku-
ósi haldið hæst merki Svaða-
staðastofnsins.
Landsdómnefnd lýsti Herði
sem föngulegum og skapmiklum
viljahesti með allan gang og
gammvökrum. Allt er þetta rétt,
en slíkum skörungshesti verður
varla lýst með orðum svo að
Hörður 591 frá Kolkuósi: Umdeildur en glæsilegur hestur, gammvakur og
viljugur. Undan hestinum eru nú til gæðingar og kynbótahross í öllum
landsfjórðungum.