Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1983, Blaðsíða 15

Tveir
rómantískir
fiðlukonsertar
Á síðasta ári kom út hljóm-
plata þar sem Kyung Wha
Chung lék fiðlukonserta Mendel-
sohns (í E-moll) og Tchaikov-
skys með sinfóníuhljómsveitinni
í Montréal undir stjórn Charles
Dutoits. Þetta er digital-hljóð-
ritun gefin út af Decca Stereo
SXDL 7558. Þessi hljóðritun hef-
ir hlotið afburðagóða dóma og
með nokkrum sanni má segja að
hvorugt þessara verka hafi
skartað í betri búningi, svo að
þeir sem á hlýða geta gert orð
skáldsins „Allt er nú sem orðið
nýtt..að sínum með því að
breyta síðari ljóðlínunni veru-
lega.
Sköpun þessara verka á sína
sögu. Það mun hafa verið árið
1838 að Mendelsohn fékk hug-
myndina að verkinu og er heim-
ildin um að bréf sem hann skrif-
aði fiðluleikaranum Ferdinand
David, sem var konsertmeistari
við Gewandhaus-hljómsveitina í
Leipzig, 30. júlí 1838. Þetta verk
svipti hann oft sálarró, enda
sóttist honum seint og var sí-
felldlega að ráðfæra sig við vini
sina og lagfæra og breyta
verkinu. Það var ekki fyrr en 16.
september 1844 að hann hafði
lokið því og enn fór hann í
smiðju til Ferdinand Davids að
lagfæra og breyta og það var
hann sem lék fiðlukonsertinn í
fyrsta skipti með Gewandhaus-
hljómsveitinni undir stjórn
Niels W. Gade — sem allir
Tivoli-unnendur þekkja — 13.
mars 1845, rúmum 2 mánuðum
áður en Jónas Hallgrímsson dó.
Verkið vakti þegar mikla hrifn-
ingu og David skrifaði Mendel-
sohn um viðtökurnar. Hann var
ekki viðstaddur sakir veikinda.
Það hefir verið haft fyrir satt
að fá tónskáld hafi átt jafn létt
með að semja verk sín og Mend-
elsohn, en Tchaikovsky hins veg-
ar átt í mesta sálarstríði við að
semja og ganga frá sínum verk-
um, en hér var þessu öfugt farið
og er heimildin bréf frá Tchai-
kovsky til frú Nadejda von Meck
20. apríl 1878. Tónskáldið dvald-
ist þá við Genfarvatnið í Sviss og
hafði nýlokið við að semja Eug-
ene Onegin og 4. sinfóníuna. í
bréfinu segist hann hafa lokið
við 1. þáttinn og sé ánægður með
hann, en öðru máli gegni með
Andante-þáttinn og annað hvort
verði hann að bæta verulega um
eða semja nýjan, en lokaþáttur-
inn gefi þeim fyrsta ekki eftir.
Níu dögum síðar skrifaði hann
frú Meck aftur og hefir þá samið
nýjan hægan þátt sem falli bet-
ur að hinum sem fyrir voru.
Tchaikovsky tileinkaði fiðluleik-
aranum Leopold Auer verkið, en
hann lét sér fátt um finnast og
liðu svo 3 ár að konsertinn var
ekki fluttur. Það var 4. desember
1881 að Adolf Brodsky lék hann í
fyrsta skipti í Vínarborg.
Nú urðu viðbrögðin önnur en
þegar fiðlukonsert Mendelsohns
var leikinn í fyrsta sinn. Eduard
Hanslick — aðalgagnrýnandi og
ógnvaldur ungra tónskálda —
fann honum flest til foráttu, ein-
leikshljóðfærinu væri misboðið
og það væri naumast hægt að
segja að það væri leikið á það á
hefðbundinn hátt, heldur skæri
það eyrun að innan, og hin
rússnesku einkenni væru rudda-
leg og menningarsnauð. Þetta
olli Tchaikovsky miklu hugar-
angri, en Brodsky gafst ekki upp
við að flytja hann og frumflutti
verkið í Moskvu og Lundúnum
og smátt og smátt breyttist
viðhorfið til verksins og það varð
einn vinsælasti fiðlukonsertinn
frá rómantíska skeiðinu og
Tchaikovsky tileinkaði Brodsky
verkið í þakklætisskyni fyrir að
gera það heyrinkunnugt.
Fyrir 12 árum var fiðlukon-
sert Tchaikovskys gefinn út á
hljómplötu þar sem Kyung Wha
Chung lék einleikshlutverkið.
Þetta var frumraun hennar á
sviði hljómplötugerðar og þótti
takast með þeim ágætum að síð-
an hefir þessi upptaka verið not-
uð sem mælikvarði á aðrar upp-
tökur og jafnan haldið sínu.
Segja má að túlkun hennar og öll
meðferð á verkinu hafi ekki
breyst stórlega á þessum tíma,
þó að aukinn þroski og öryggi
hafi sitt að segja. Hér ríkir mikil
spenna, en samt eru öll megin-
atriði dregin skýrt fram og engu
flaustrað af, heldur öllu til skila
haldið án þess að öfgar eða
oftúlkun gægist fram. Þar sem
allur konsertinn er á einni síðu
og tekur nær 35 mínútur er
hljómmagnið heldur í minna
lagi, en allt tært og skýrt engu
að síður. Chung hefir leikið
fiðlukonsert Mendelsohns á tón-
leikum út um víða veröld en ekki
leikið hann á hljómplötu fyrr en
nú. Hér er minni spenna og
fyrsta stefið er fagurleg sungið
af fiðlunni. Leikurinn er þrung-
inn af viðkvæmni og hlýju sem
opinberar fegurðina sem í
verkinu er fólgin og hefir gert
það að einum vinsælasta fiðlu-
konsert allra tíma. Hraðaval
hennar er samt í greiðara lagi
og svipar að því leyti til Heifetz,
en leikur hans er öllu kaldari og
fellur því varla eins vel að anda
verksins. Ekki má undan fella að
nefna hlut hljómsveitarinnar og
stjórnandans sem ekki er síður
góður og jafnvægið milli einleik-
ara og hljómsveitar er með slík-
um ágætum að varla verður á
betra kosið. í umsögnum úm
þessa hljómplötu er jafnvel talað
um að fullkomnunin sé svo mikil
að hinn mannlegi ófullkomleiki
sé nánast rekinn á dyr með véla-
brögðum tækninnar. Enginn
skyldi samt láta þetta hræða sig
frá og hlýða á og eiga þessa
frábæru hljómplötu.
A.K.
kles, leiðtogi Aþeninga, kvað svo
á um að þeir af hermönnum
hans sem fengju í sinn hlut hvít-
ar baunir skyldu hvíla sig allan
daginn, gleðjast og fagna, en að-
rir berjast. Eg gæti tilnefnt þús-
und önnur dæmi og vitnisburði
af þessu tagi, en hér er ekki
staður til þess.
En í ljósi þessara upplýsinga
getið þið leyst gátu sem Alex-
ander Afrodisias 2) taldi óleys-
anlega: Hvers vegna ljónið sem
skelfir öll dýr með öskri sínu og
urri, óttast og virðir aðeins hvit-
an hana. — Því eins og Procolus
3) segir í bók sinni Fórnir og töfr-
ar, þá er það vegna þess að orka
sólarinnar, sem er uppspretta og
forðabúr alls ljóss á störnunum
og jörðinni, er betur táknuð og
sýnd með hvítum hana — eins
vegna litar fuglsins og eðlis-
kosta hans og sérstaklega eig-
inda — heldur en með ljóni.
Hann segi ennfremur að djöflar
hafi oft sést í ljónslíki, og í
nærveru hvíts hana hafi þeir
skyndilega horfið.
Þetta er ástæðan fyrir því að
GalJi (Frakkar sem eru svo
nefndir af því þeir eru að eðlis-
fari hvítir sem mjólk, á grísku
SAAA) sækjast eftir að bera
hvítar fjaðrir í húfunni. En að
náttúrufari eru þeir glaðværir,
opinskáir, eðallyndir og vin-
gjarnlegir, og hafa að merki eða
tákni blómið sem er hvítara en
nokkur önnur: það er liljuna.
Ef þið spyrjið hvers vegna
Náttúran eigi með hvíta litinum
við gleði og fögnuð, þá svara ég
því til að líkingarnar og sam-
svörunin sé á þá vegu: Eins og
hvítt truflar sjónina hið ytra og
ofbýður henni, með því að
sundra lífsmagni augans, sam-
kvæmt skoðun Aristotelesar í
Vandamálum hans og rithöfunda
um ljósfræði (og þið munið
finna fyrir því sama þegar þið
farið yfir snæviþakin fjöll og
bera ykkur upp undan því að þið
getið ekki horft á þau stöðugt,
eins og Xenofon 4) skýrir frá að
hafi komið fyrir menn hans, og
eins og Galen lýsir í löngu máli í
Um Jíkamspartana og hlutverk
þeirra (x. bók), — þannig trufl-
ast hjartað hið innra við ofur-
gleði og má líða vegna sundrun-
ar lífsmagnsins, sem getur jafn-
vel orðið svo gagnger að það fái
ekki næringu og lífið slokkni við
þessa ofurgleði, eins og Galen
segir (lib. xii Meth., li. v, De locis
affectis, og í li. ii, De symptomat-
on causis)5); og að þetta hafi
gerst fyrr á tímum ber Marcus
Tullius vitni um (lib i Questio
Tuscul; Verius, Aristoteles, Tit-
us Livius — eftir orrustuna við
Cannes; Plinus (lib. vii. c.xxxii
og liii.), og aðrir; Diagoras af
Rodhas, Chilo, Sófókles, Dionisi-
us, harðstjóri á Sikiley, Phil-
ippides, Philemon, Polycrata,
Philistion, Markus Juventius, og
aðrir sem dóu af gleði; eða eins
og Avecienna segir (í ii canone et
lib. De Viribus cordis) um safr-
onlauk, en hann gleður hjartað
svo mjög að hann sviptir það
Framhald á bls. 16.
15