Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1986, Qupperneq 3

TMW
H S1 Sl ® lal ® ® E S ® B [E ® 11
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Bjöm Bjamason. Ritstjómarfulltr.:
Gísli SigurÓ8Son. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjóm: Aöalstrœti 6. Sími 691100.
Sjónvarpið
er 20 ára í þessum mánuði og af því tilefni
hefur Emil Bjömsson, fréttastjóri þar í 19
ár, rifjað upp ýmislegt frá fyrstu dögunum,
þegar allt var nýtt og spennandi og „eins
og að stökkva fram af klettum".
Forsíðan
í tilefni sýningar í Norræna húsinu á verk-
um eftir Edvard Munch, birtir Lesbók á
forsíðu mynd af málverki, sem verður á
sýningunni og telst dæmigert fyrir Munch,
bæði hvað snertir stíl og myndefni. Myndin
heitir Fyrirsæta við ruggustól. Af þessu til-
efni hefur Bragi Asgeirsson skrifað grein
um Munch og list hans, en hróður þessa
norræna stórmeistara hefur heldur aukizt
upp á síðkastið í sambandi við tilkomu ný-
bylgjunnar í myndlist.
ALEXANDER BLOK
HAUST
Hægfara ganga haustsins dagar yfir,
hægfara fellur laufið gult og skært,
hressandi svali, heiðskírt loft og tært —
en hrörnun sína flýr ei neitt sem lifir.
Svo eldist með hveijum degi, einnig þú!
Og ár hvert, þegar gulnuð blöðin sveima —
þú hugsar og manst, þú heldur þig ekki
dreyma,
að haustin hér áður, þau voru ei jafn döpur
og nú.
Geir Kristjénsson þýddi úr rússnesku.
Alexander Blok (1880—1921) er höfuöskáld rússnesku
symbólistanna. Snilldarverk hans, Tólfmenningamir,
hefur komið út á íslensku í þýöingu Magnúsar Ás-
geirssonar.
ENN EINN
KASSINN
Litlir kassar á lækjarbakka,
litlir kassar og allir eins“
— segir í texta, sem stund-
um heyrist sunginn í
útvarpið. Á teikningum
ferðamanna af Reyjavík á
18. og 19. öld má sjá, að
þessi vísir að bæ í Kvosinni er líkastur sam-
safni af stökum kössum. Svo stækkuðu
kassamir þegar efni og ástæður leyfðu og
við fengum alþingiskassa, pósthúskassa og
nokkra misjafnlega ljóta bankakassa, sem
mynda líkt og múrvegg við Austurstræti
og tryggja það endanlega, að þessi aðalgata
miðbæjarins geti ekki orðið annað en leiðin-
leg. Við megum þakka fyrir að nýjasti
kassinn, sem á að hýsa Seðlabankann, var
ekki settur niður þama líka. Milli kassanna
eru svo götumar eins og gjár eða storm-
gljúfur eins og mig minnir að einn starfs-
bróðir minn á DV hafi nefnt þær. Meiripart
ársins æðir vindurinn um þessi manngerðu
fjallaskörð; enginn vill vera á svona götum
lengur en nauðsyn ber til.
Það bíður næstu aldar og framsýnni
manna en þeirra er nú lifa að endurbyggja
borgina eins og með þarf á þessari norð-
lægu breiddargráðu — endurbyggja hana
samkvæmt hygmyndum, sem fram hafa
komið, til dæmis hjá Þórði Ben Sveinssyni
hér í Lesbók og víðar og felast í yfírbyggð-
um ylstrætum og því, að borgin sé að
vemlegu leyti samfella en ekki samansafn
einstakra kassa. Það er ekkert tæknilegt
vandamál að framkvæma þetta; það þarf
aðeins stórhug og skilning til þess. Ekki
örlar á þeim skilningi á þessari stundu, en
skrefið verður stigið í smáum stíl í nýja
Hagkaupshúsinu í Kringlu, þar sem verður
einskonar yfirbyggð gata og torg með alls-
konar starfsemi annarri en verzlun Hag-
kaups.
Eftir því sem séð verður á þessari stundu,
er Hagkaupshúsið fjarri því að líta út eins
og kassi og það eitt út af fyrir sig þykir
mér kostur. Hitt er svo annað mál, að menn
hafa ákaflega skiptar skoðanir á því, hvort
þetta verði fallegt hús. Eg held að það verði
að minnsta kosti ólíkt skárra en mörg önn-
ur, sem risið hafa á þessum síðustu bygg-
ingatímum.
Hvað sem líður fagurfræðilegum um-
þenkingum, er hitt ekki síður þungt á
metunum, að Hagkaupshúsið verður vísir
að því sem koma skal sem einhverskonar
yfirbyggt torg. Fyrir þá framsýni skal for-
ráðamönnum þessa fyrirtækis þakkað; alltaf
skulu það vera skapandi einstaklingar sem
standa að merkilegri nýbreytni en ekki ráð
og nefndir á vegum hins opinbera.
Landsfeðrunum með nefndir sínar og ráð
verður minna hægt að þakka, ef þeir ætla
að láta verða af því að byggja nýjan al-
þingiskassa samkvæmt nýlega verðlaunaðri
lausn. Fram hefur komið, að þessi verð-
launatillaga gerir ráð fyrir ennþá stærri
kassa en forsögnin bauð, en það þótti.bara
betra. I Kirkjustræti eigum við sem sagt
að fá einn kassann til viðbótar með langri
og ömurlegri hlið, sem minnir á bankana í
Austurstræti. Forsögnin hefur gert ráð fyr-
ir einhverri líkingu eða framhaldi af Al-
þingishúsinu, en með þessari hrikalegu og
trúlega mjög svo óþörfu stærð, fer sú líking
öll úr böndunum og eftir stendur kassi, sem
eftir teikningunni að dæma gæti eins verið
gosdrykkjaverksmiðja eða eitthvað ámóta.
Líklegt má þó telja, að forsögnin eigi eins
mikla sök á því og höfundur tillögunnar;
auk þess var tíminn talinn vera alltof
skammur, sem þátttakendur í samkeppninni
fengu. Ég held að Geirharður Þorsteinsson
arkitekt hafi komið að kjarna málsins, þeg-
ar hann var spurður um álit og svaraði því
til, að skáldskapinn skorti í tillöguna. Hann
sagði einnig: Útlit hússins er meinlaust,
kunnáttusamlega útfært, en óþarflega
hversdagslegt."
Undir þá lýsingu virðist vera hægt að
taka með góðri samvisku og í framhaldi af
því má spyija: Er það eitthvað slíkt, sem
bráðliggur á að byggja við sjálfan Austur-
völl? Er það skáldskaparlaus kassi og fremur
hversdagslegur, sem við þurfum helzt af
öllu þar? Þurfum við eitthvað sem alls enga
athygli vekur nema fyrir þennan þunglama-
lega langvegg. Það er ekki einleikið með
þennan miðbæ okkar; óhamingju hans virð-
ist verða flest að vopni.
Margir hafa fundið verðlaunateikning-
unni það til foráttu, að þrátt fyrir allt verði
gamla Alþingishúsið eins og annexía við
blið þess nýja. Það er alveg rétt og sama
hvemig að væri farið með svo stórt hús.
Með órofa hlið, sem virðist þrefalt lengri
en Alþingishúsið, hlýtur það í krafti stærðar
sinnar að stela senunni; það verður höfuð-
bólið, það gamla hjáleigan.
En gerir það svo mikið til? Gamla Al-
þingishúsið er bam síns tíma og vitnar um
upphaf varanlegra bygginga á Islandi. Það
stendur áreiðanlega alltaf fyrir sínu, þótt
eitthvað ólíkt og djarflegt rísi við hliðina á
því. Svo mjög er hægt að taka tillit til gamla
hússins, að menn verði um of með bundnar
hendur og einmitt það hefur gerzt. Þess-
vegna fáum við hús, sem skortir virðuleika
og töfra þess gamla — en skortir einnig þá
töfra, sem nást með dálitlu hömluleysi og
skapandi ímyndunarafli; með öðmm orðum
skáldskap.
Tillitssemi við gamalt er nauðsynleg, þeg-
ar nýtt er byggt við hliðina; til dæmis em
víst flestir sammála um, að háhýsi væri
ekki heppilegt við hliðina á Alþingishúsinu.
En of mikil varfærni leiðir einatt til þess,
að við fáum eitthvað sem sálina vantar í.
Framtíðin mun ekki fyrirgefa okkur þenn-
an þjakandi bankalangvegg, ef hann rís.
Þessvegna skulum við strax og án nokkurr-
ar eftirsjár stinga þessum tillögum undir
stól og efna til nýrrar samkeppni; gefa arki-
tektum rúman tíma. Höfum húsið þriðjungi
minna en verðlaunatillagan gerir ráð fyrir,
jafnhátt, en umfram allt: Innblásið af frum-
leika, skáldskap og virðuleika, allt í senn,
svo engum komi til hugar að þar sé gos-
drykkjaverksmiðja. Að fara að eltast of
mikið við útlit gamla Alþingishússins lendir
bara í andlausum vandræðagangi eins og
dæmin sanna.
GÍSLl SlGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27, SEPTEMBER 1986 3