Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1987, Blaðsíða 13

Þessi móðir og böm hennar em af Han-þjóðflokknum, sem er geysilega fjölmennur
í Kína. Myndin er tekin í hrísgijónakommúnu í Suðaustur-Kína.
Viðskiptahættir. Gamla konan brosir vegna þess að hún vill ekki gefa til baka.
voru reist 171 nýtt hús. Meðlimum kommún-
unnar er leyft að leggja kaupið inn á
sparisjóðsreikning, og árinu áður var nær
helmingur kaupsins settur á reikning. Nem-
endur eiu 13.000 í hinum ýmsu skólum.
Þarna eru þrjú sjúkrahús, heilsugæslustöð
fyrir hvert fylki og 109 læknar. Hver og
einn greiðir sem svarar 6 krónum á mánuði
í tryggingar og kostnað. Kommúnan sem
heild annast aldraða ef þeir eiga ekki fjöl-
skyldu sem sér um þá. 70 af hundraði
nemenda fer í miðskóla, og 25 af hundraði
fara í æðri skóla eftir að hafa gengist und-
ir hæfnispróf. Hver nemandi vinnur erfiðis-
vinnu eina og hálfa stund á viku.
Vilji piltur kvænast stúlku úr annarri
kommúnu verður hann að fá stúlku úr sinni
kommúnu til að fara í kommúnu hinnar til-
vonandi eiginkonu. Það er ætíð þörf fyrir
vinnandi hendur og engan má missa. Að
þessu leyti eru bændurnir bundnir við skik-
ann sinn eins og áður var. Það er erfitt að
fá leyfi til að flytjast til borganna, en samt
yfirgefa margir sveitina. Frá 1978 hefir 17
af hundraði verkafólks í sveitum flust buit.
Hið nýja launakerfi (laun miðuð við afköst)
hefír þýtt hærri laun í sveitum, en þeir sem
við landbúnað starfa hafa enn lægri laun
en þeir, sem vinna í borgunum. Munurinn
skín út úr andlitunum. Verkafólkið í land-
búnaði þyrfti að búa við betri kjör.
Eg hitti enskukennara í kommúnunni,
ákaflega elskulegan mann og ræddi lengi
við hann. Enska er kennd þarna í efri bekkj-
um skólanna, svo allir geti lesið tæknimál,
t.d. þeir, sem læra um vélar og tækni. Ég
reyndi að fá hann til að kalla mig Terry,
en hann sagðist bara vera kennari en ég
væri háskólakennari. Ekki er nú jafnréttið
meira í þessari kommúnu.
Kennarinn fór með mig til nokkurra
kvenna, sem voru að flétta bambusmottur
og körfur til að hafa í blómapotta. Þær
höfðu heyrt, að á Vesturlöndum væri fólk
svo ríkt, að það notaði svona hluti aðeins
einu sinni og fleygði þeim síðan. Ein kvenn-
anna spurði mig hvað það væri, sem hún
hélt á. Það var karfa undir blómapott. Það
gladdi þær allar þegar ég sagði þeim, að á
Islandi keyptu menn þennan varning og
ættu lengi.
Frumstæð Hýbýli
Við vorum nokkra hríð á markaði bænd-
anna. Allt frá 1979 hafa bændur verið á
samningi um jarðnæði þar sem tekið er fram
hve mikið þeir eiga að framleiða og hvaða
leigu þeir eigi að borga. Það sem þeir fram-
leiða fram yfir það mega þeir selja á ftjálsum
markaði. Markaðssvæðið var óhijálegt og
illa þefjandi, en grænmetið leit mjög vel út.
Okkur gafst einnig kostur á að koma á
venjulegt heimili í kommúnunni. Ibúðin var
eign íbúanna. Hún var fimm herbergi. í
tveimur herbergjanna var aðstaða til að búa
til múrsteina. Gólfin voru rykug og hús-
búnaður fátæklegur, en sjónvarp var í
húsinu. Köppur var á bak við hengi í einu
hominu, og það, sem í hann kom, var notað
sem áburður á akrana. Konan eldaði úti á
kolaofni, hlöðnum ur múrsteini.
Næsti áfangi var Xian. Þangað, flugum
við í skrúfuvél. Um 8000 ára skeið hefir
Xian verið í brennipunkti kínverskrar sögu,
höfuðborg margra konungsætta og þaðan
lögðu upp úlfaldalestir hlaðnar silki. Árið
1974 fundust þar 6000 styttur í fullri
líkamsstærð. Þær eru úr terra cotta og eru
frá tímum fyrsta keisarans, Qin Shi Huang
(221—206 f. Kr.). Þarna standa þessar stytt-
ur undir þaki, sem skýlir fyrir veðrum,
færðar úr rústunum og gert við þar sem
þess þurfti með. Þær em í röðum, herfor-
ingjar og óbreyttir hermenn, í einkennis-
búningum og með hesta sína, reiðubúnir að
fara til orrustu. Það er eitthvað hlýlegt við
þessar styttur og undarleg tilfinning kyrrð-
ar. Það er eins og fortíð og nútíð fallist í
faðma.
Það er mikill munur á Xian og þröngum
og leiðinlegum götunum í Guangzhou. Þarna
eru breið stræti, þurrviðri eru ríkjandi og
merkilega vel varðveittir borgarmúrar setja
svip' á borgina (borgarmúrar Bejing eru hins
vegar að falli komnir og þeim ekki haldið
við: En þróunin virðist færast frá suðri til
vesturs. Vestan við Xian var fólkið enn í
Maó-fötum, bláum eða grænleitum. í Bejing
og á austurströndinni var fólk í nútímaleg-
um klæðnaði. Þar voru konur í pilsum og
margar með fallega lagt hár. Andlit fólksins
eru líka frábrugðin. í Xian er talsverð fólks-
blöndun eins og vænta má eftir allar þær
byltingar og pólitísku hræringar sem þar
hafa gengið yfir á liðnum öldum.
Skammt frá Xian eru heitar laugar, sem
nefnast Huaqing. Þar hafa verið böð í 3000
ár. Þangað flúði Chiang Kai Shek undan
kommúnistum, en þeir höfðu upp á honum.
Þegar hann reyndi að koma sér undan þeim
yfir fjöllin lá honum svo mikið á, að hann
skyldi fölsku tennurnar sínar eftir. Þær eru
enn til sýnis.
Reirðir Fætur Þóttu
Kynæsandi
Skemmtilegt var þegar gömul og falleg
kona sat fyrir myndatökufólkinu. Hún var
með reirða fætur. Venjulega er ekki hægt
að taka mynd af kínverskum konum nema
þær séu með barn í fangi, sem hægt er að
dáðst að. Þessi gamla kona brosti hins veg-
Kazakh-drengir. Þeir munu líkt og
forfeður þeirra verða reiðmenn og
rollukallar.
ar. Mér varð hugsað til þess hvernig lífi hún
hefði lifað á þessum örsmáu fótum. Ég sá
nokkrar slíkar konur. Þær voru lágvaxnar
og gengu við staf, og sýndust þolinmóðar.
Höfðu þær verið af aðalsættum? Ekki allar.
í Kína var talið að reirðir fætur væru kyn-
ferðislega æsandi. Enn fann ég fyrir því
hvernig fortíð og nútíð fléttuðust saman.
En þar sem terra eotta-hersveitirnar standa
hreyfíngarlausar með leyndarmál sín, þá
ganga gömlu konurnar hæglátlega á burt
með sín.
í grennd við Xian gerðist einn skemmti-
legasti atburður ferðarinnar. Sveitakonur
birtust þar og veifuðu varningi sínum, lit-
skrúðugumm heimasaumuðum jökkum úr
rauðu bómullarefni, með alls konar út-
saumi, og svo voru þær einnig með marglit
tuskudýr. Þetta var sannarlega kapitalismi
í kommúnunni og þarna fengu konurnar
tækifæri til þess að vinna sér inn svolítið
af peningum. Þær voru glaðlegar og hróp-
uðu „halló“ og sveifluðu jökkunum yfír höfði
sér til að vekja athygli. Ef farið var að
skoða jakkann hjá einni drógu hinar sig
hógværlega í hlé.
Flugvélin flaug yfir gífurlegar víðáttur
foksanda á leið til Silkivegarins. Síðan tók
við 70 kílómetra ferð í áætlunarbíl til Lanz-
hou. Þar beið okkar mikil máltíð. Við sátum
alltaf við hringborð og maturinn var borinn
fram í skálum. Borðað var með ptjónum
af litlum skálum, venjulega tólf réttir, og
súpan einhvern tíma í miðri máltíð. í Lanz-
hou fengum við kamelþófa og þang.
Á Ferð í Járnbrautarlest
Þá hófst mikið ævintýri. Við fórum með
lestinni í vestur. Við vorum með Kínvetjum
í svefnvagni, en þeir borðuðu líka í matsaln-
um í lestinni. Maturinn var ákaflega góður,
en lestin var talsveit óhrein. Salernin voru,
eins og annars staðar í Kína, nýjung fyrir
okkur. Mér finnst kínverska postulínsholan
hafa ýmsa kosti fram yfir óhrein salerni á
Vesturlöndum. Úti um sveitir er algengast
að fjöl er lögð yfir gryfju. Innan húss er
lítið gert til að viðhalda hreinlæti og ólyktin
er kæfandi. í þessari lestarferð opnaðist
okkur Kína. íbúðarhúsin voru oft fyrir neð-
an okkur svo við sáum húsagarð með
herbergi á eina hlið, stundum var maís
ræktaður í garðinum eða grænmeti, eldivið-
arhlaði var þar, og alls staðar var fólk. Við
fórum um fjalllendi og foksandssléttur.
Liðnar kynslóðir höfðu sléttað dreifarnar
og veitt vatni á akrana.
Eitt sinn stansaði lestin þar sem engin
merki sáust um mannabyggð. En þar komu
allt í einu börn sem reyndu að selja okkur
egg. Flestir farþeganna voru með mat með
sér. Þarna voru heilar fjölskyldur í þröngum
klefa í tvo daga og tvær nætur. Áfangastað-
ur okkar var Zinkiang, eitt af fimm sjálf-
stjórnarsvæðum í Kína. Þar búa Úgírar. í
Kína eru 56 þjóðflokkar, en Han, eða hinir
eiginlegu Kínveijar, eru 94 af hundraði íbú-
anna. Minnihlutahópum eru tryggð ákveðin
réttindi, meðal annars réttur til að rækja
trú sína og eignast eins mörg börn og þeim
sýnist. Han vilja þó fara með æðstu stjóm-
ina. í samræmi við þá stefnu hafa Han á
síðari árum flust í auknum mæli til Xink-
iang eru þar nú fjölmennari en Úgíamir.
Líklega voru margir í lestinni á leið til að
setjast þarna að í samræmi við þessa stefnu
stjómarinnar.
Við fórum úr lestinni og settumst upp í
áætlunarbíla sem fluttu okkur tikl Jiuquan
þar sem við bjuggum á nýju hóteli. Það var
einfalt að gerð með sementssúlum í forsaln-
um. Hér var öll þjónusta með ágætum.
Grannvaxnar stúlkur buðu okkur heit hand-
klæði til þess að mýkja hendur okkar. Þær
bám með sér austurlenskan þokka og sið-
fágun. Einn morguninn vaknaði ég dálítið
lasin, og ein stúlknanna annaðist mig af
nærgætni og þótt ég skildi ekki orð, sem
hún sagði var mér ljóst, að hún vildi allt
fyrir mig gera.
Um kvöldið kom leiðsögumaður okkar
með flöskur af kínversku víni, dálítið sætu
en ekki slæmu. Hann bauð hótelstjóranum
með okkur upp á þak hótelsins og þar var
Þessi kona bauð greinarhöfundinum til tedrykkju. Hún á heima í Urumqui.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. SEPTEMBER 1987 13