Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1987, Blaðsíða 2

V 1 r S U R
Fiskurinn hefur fögur hljóð
t
Bjami Jónsson, um 1560—1640,
ólst upp á Húsafelli og var
kallaður Borgfírðingaskáld,
bóndi í Borgarfírði syðra, talinn
með snjallari rímnaskáldum síns tíma.
Hafa varðveist eftir hann skemmti-
kvæði. En kunnastur er hann fyrir
öfugmælavísur sínar, varla þó öruggt
að allar séu hans, sem honum eru eignað-
ar.
Best er að vera bráður í raun
og bíta illt við marga,
véla aföllum veáalaun
og voluðum lítið bjarga.
Gott er að láta salt í sár
og seila fisk með gijðti.
Best er að róa einm' ár
í ofsaveðri á móti.
Fiskurinn hefur fögur hljóð,
finnst hann oft á heiðum.
Æmar renna eina slóð
eftir sjónum breiðum.
Séð hef ég köttinn syngja á bók,
selinn spinna hör á rokk,
skötuna elta skinn í brók,
skúminn pijóna smábamssokk.
Eld er best að ausa snjó,
eykst hans log við þetta.
Gott er að hafa gter I skó,
þá gengið er í kletta.
Nú hlaupum við langa leið í tímanum,
frá fyrri hluta sautjándu aldar til vorra
daga.
Hagmæltur maður ræddi við dóttur
sína. Hún var farin að vera með pilti,
sem hann var óánægður með. Hún spurði
hvað hann hefði út á hann að setja.
Faðirinn svaraði:
Ekki líst mér á þinn mann,
ógeð hef á raftinum.
Kistunaglann hefur hann
hangandi í kjaftinum.
Tveir kunningjar voru við skál og
ræddu um þann þriðja, sem var sofnað-
ur. Þeir höfðu og þulið vísur, því allir
voru dálítið hagmæltir. Annar sagði:
Ámi minn er einsog þú,
á honum margur Ijóður,
hressir oft mitt heilabú,
hagur þess nú er góður.
Næstu vísur eru af sömu slóðum, vest-
an af landi.
Bóndi hefur mikið misst,
mjólkurdiýgstu kúna,
hels í víti hann fær gist,
hjálpi oss Drottinn núna
Sá sem þessa vísu orti hafði í ölæði
skipti á kú og hesti. En þegar rann af
þeim, sem kom heim og teymdi kúna,
sá hann eftir öllu saman, því þetta voru
nágrannar og vinir. Hann sendi því kerl-
ingu sína með kusu og kom hún velríð-
andi til baka. Þetta sama gerðist oftar
en einu sinni. Þessa stöku ortu þeir sam-
an vinimir:
Kona mín og kella þín
kunna lagið á okkur,
þekkja brekin þín og mín,
þær tolla ennþá hjá okkur.
Ónefndur maður, sem farinn var að
reskjast, og orðinn gigtveikur, lýsti svo
líðan sinni tvo daga í röð:
Engan mun ég á mér finn,
andskotinn hljóp niðrí Iær.
Herðamar og hausinn minn
heldur skárrí í dag en í gær.
Lestina rekur að þessu sinni Ásgrímur
Kristinsson frá Ásbrekku. Hann mun
vera úr Húnavatnssýslu, en þaðan eru
nú um stundir margir hagmæltustu
menn landsins, segja bragfróðir menn.
Ásgrímur gaf út, þá kominn af léttasta
skeiði og búsettur sunnanlands ljóðabók
1981.
Hætt er við þú verðir mát
í volki heimsins kynna,
ef þú hefur brotið bát
bestu vona þinna
Eyðast heldur andans föng
ellin veldur, bræður.
Hér eru kveldin hljóð og löng,
horft í eldsins gheður.
Æskusporin muna má,
margt í sömu skorðum.
Gleðst ég við hin grænu strá,
sem gióðursetti ég forðum.
- J.G.H.
E R L E N D A R

B Æ K U R
GRAHAM
GREENJÉ
COLLECTED SII0RTSI0ͮS
AUTHOR’S CHOICE
-----Kll K \0\ 11S K\ -
GRAHAM
GREENE
Graham Greene: The tenth man. Getting
to know the Generai. Collected Short
Stories. Four Novels. Penguin Books.
Tíundi maðurinn er rennandi saga en
getur ekki talist til stórvirkja höfundar.
Saga handritsins gefur tóninn. Það lá
óhreyft { hirslum MGM-kvikmynaversins í
40 ár. Þessi bók kemur því eins og gestur
úr allt öðrum tíma og sest upp undir vafa-
sömu flaggi.
Undir öðrum fána skrifaði Greene um
kynni sín af hershöfðingjanum Omar Torri-
jos Herrera. Greene var tilbúinn til að fara
fímmtu för sína til Panama þar sem hers-
höfðinginn stjómaði, þegar hann frétti af
ótímabærum dauða vinar síns. Greene hafði
haldið dagbækur og upp úr þeim vann hann
þessa hjartfólgnu bók, Getting to know the
General. Herrera var valdamesti maður
Panama frá 1972—1981. Hann var ekki
harðstjóri af því taginu sem slíkir verða
jafnan þegar þeir ná æðstu völdum í þjóð-
félögum. Hann stóð fyrir miklum umbótum
og ekkert fékk hann stöðvað í viðleitni sinni
til að ná fram félagslegu réttlæti í ríki sínu.
Með athöfnum sínum bakaði Herrera sér
óvild Bandaríkjastjómar en vingaðist aftur
við menn sem hugsuðu annað. Sandinistar
áttu vísan vin í hershöfðingjanum og Gra-
ham Greene heillaðist af þessum manni.
Getting to know the General er eitt af því
besta sem Graham Greene hefur sent frá
sér hin síðari ár.
Þá skal þess getið í framhjáhlaupi að út
eru komnar safnaðar smásögur Greenes og
í aðra bók valdi hann sjálfur fjórar skáldsög-
ur sínar til að gefa smjörþefínn af marg-
breytileik sínum sem rithöfundar.
DAGBÓK AÐ HAUSTI
HAUST’87
að eru í fari mínu undarlegar
andstæður, sem ég hugsa sjald-
an um, en hef þó tekið eftir.
Kannski mætti flokka sumt af
þeim undir kölkun ellinnar, sem ég
minnist stundum á en gleymi oftast, og
nú í svipinn man ég ekki hvemig ég
ætlaði að botna þessa setningu. Þá fer
ég frá og byrja að raka mig að morgni
dags.
Og nú er ég kominn aftur með pennan
á milli fíngranna eftir skamma töf, en
þó Iitlu nær vangaveltum mínum en áð-
an. En annað er komið í staðinn: tvö orð
„fjarritari" og „nærritari". Hið síðara
hef ég aldrei heyrt, hef ekki einu sinni
látið það koma fram á varir mínar, ætli
það sé ekki óbrúkanlegt nýyrði?, þó er
það ekki merkingarlaust, en ekki not-
hæft?
Það er svo margt, sem bærist á öldum
hugans í kyrrðinni, sem maður leyfír sér
jafnvel ekki að tauta upphátt í rúmi sínu.
Og svo er það hvergi skrifað heldur.
Hvert fara slíkar hugsanir, sem eru eins
og lifandi sæði mannsins, sem við höfum
séð á myndum og verða aldrei neitt?
Hvemig færi, ef öll efni í böm græfu
sig inn í egg kvenna og yrðu að bömum?
Undarleg er hugsun kaþólskunnar að
öll fóstuur eigi að fæðast, og verða svo
kannski að hungurmorða bömum.
Hveiju væri skaparinn bættari, ef hann
sjálfur væri þá ekki annað en eitt gam-
alt og langlíft hugarfóstur, og væri í
rauninni ekki öðruvísi til? Hvaða munur
er á því, sem ekki verður staðreynd og
hinu, sem verður einhverskonar þoka að
eilffu, og aldrei raunverulega klófest af
neinu lífi?
HEIMSKAN Og Gáfan
Stundum fínnst heimskum manni það
stórviturlegt, sem hinum vitra virðist
mgl og óhugsanleg vitleysa. En nú loks-
ins kemur til mín endir setningarinnar,
sem ég gat ekki botnað áðan, í upphafí
þessa skrafs. Það er varðandi gleymsk-
una og þennan daufa verk fyrir bijóstinu,
sem kemur fyrirvaralaust síðan ég gerði
mér fulla grein fyrir því að ég væri gam-
all hjartasjúklingur, og gæti dáið í svefni
eða vöku, án þess að ég sjálfur eða nokk-
ur annar veitti því eftirtekt fyrr en
seinna, þegar t.d. konan mín í öðm rúmi
fengi ekkert svar við einföldustu spum-
ingu sinni: Jón, ertu ennþá sofandi?
En meðal annarra orða: hvemig færi
nú, ef allar hugsanir okkar færðust yfír
á ósýnilegan sjálfritara, jafnvel væri
hægt að þrýsta á takka og spóla til baka,
láta svo hljóma orðin í réttri röð á ný?
Eða draumamir, maður, hver finnur upp
tæki til að nema þá? Hvílík náma fyrir
sálfræðinga, en jafnframt hættulegt
apparat í einræðisríkjum eða vafasömum
hjónaböndum? Nei, uppspretta mikils
misskilnings, líkast ómm skálds eða
hástemmds sljómmálamanns að spyija
svona. Eða kynlífsbullara, sem veit ekki
hvað hann vill í raun og vem, þegar
kirtlastarfsemi fer að færa í tal, það sem
aldrei átti að segjast Það er svo margt,
sem enginn skilur eða myndi átta sig á,
ef það kæmi á pappír eða höndlaðist á
hljóðnema talfæranna. Þar yrðu aðeins
mörg spumingarmerki.
Hvað skyldu vísar klukkunnar hafa
komist langa leið á morgungöngu sinni
á meðan ég rita þetta áreynslulaust, eins
og þegar regntaumar renna niður rúðu.
Hver er hugsun slíkrar athafnar...
Dropafallsins? AUt hefur sína merkingu.
Hve mikið má stöðvast eða breytast án
þess að allt fari úr skorðum?
VIÐBÓT SÍÐAR
Eftirmáli. Sumir menn virðast til þess
dæmdir að vera að pára eitthvað á blað
alla ævi. Ofanritað er morgunskammtur
minn í dagbók. Sfðan ég fór að skrifa
pistla í Lesbók hef ég hugsað sem svo:
Ég ætti ekki að þurfa að hafa mikið
fyrir þeim. Óprentað handritasafn, mitt,
allt frá tólf ára aldri, er mikið að vöxt-
um. Ég hef legið sjúkur á spítölum
þrísvar sinnum á ári að meðaltali síðustu
25 árin. Þá hef ég ritað dagbók. Við
hjón höfum dvalist flest ár erlendis einu
sinni eða tvisvar síðustu áratugi og þá
hef ég margt ritað í þær bækur. Vegna
vaxandi heilsubrests, nýrra sjúkdóma,
auk þeirra gömlu fostu, erum við nú
mest heima. En reyndin hefur samt orð-
ið sú, að mér hefur lítið orðið úr þessum
skrifum öllum. Ég fínn efni í pistlana á
nærtækari stöðum.
Nú gríp ég aldrei þessu vant til dag-
bókarinnar. Það var ekki ætlun mín,
þegar þessar línur voru ritaðar. Ég hef
með vilja varla breytt orði. Á einstaka
stað bætt við eða strikað yfír hálfa set-
ingu. En að lokum. Hversvegna skrifa
menn svona dagbækur? Svo hef ég oft
spurt. í mínu tilfelli held ég að það sé
nokkurskonar flótti frá verkefnum, sem
sífellt gera kröfur til mín. Það eru óskrif-
uðu bækumar, um efni sem ég ævilangt
hefði viljað gera nokkur skil, ekki skáld-
skapur, en geta og óviðráðanleg atvik
hafa meinað mér að skrifa, kannski kem-
ur það í hlut annarra að rita þær, eða
hafa þær þegar komið út?
JÓN ÚR VÖR