Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1987, Blaðsíða 4

Veruleg þjóðlífsbreyting
varð í bænum á sjötta
áratugnum með tilkomu
hersins og talsverður
gullgrafarabragur greip
um sig, enda hægt að
hafa ævintýralegar tekjur
á vellinum. Unglingarnir
lifðu sig inní
hugmyndaheim
bíómyndanna, en
hápunktur í tilverunni
voru j ólatrésskemmtanir
í Ungó á milli jóla og
nýárs.
Fyrri hluti
EFTIR
ÓLAF ORMSSON
Um miðja tuttugustu öldina var Keflavík einn
helsti útgerðar- og fiskvinnslubær landsins.
Þaðan reru tugir báta á línu og netaveiðar
og þangað streymdi aðkomufólk á vetrarver-
tíðir. Þessi tiltölulega friðsæli reitur, þar sem
allt snerist í kringum útgerð og fiskvinnslu
var skyndilega kominn inn í hringiðu heims-
stjómmálanna, þegar íslendingar gengu til
samstarfs við vestrænar lýðræðisþjóðir í
utanríkis- og vamarmálum og í heiðinni
fyrir ofan þorpið reis bandarísk herstöð
uppúr síðari heimsstyijöld. Bændur í Höfn-
unum og nærliggjandi byggðum þar sem
búskapur var stundaður gátu ekki lengur
rekið fé sitt á beit í heiðina fyrir ofan
Keflavík. Það vom lagðar flugbrautir þar
sem áður var beitiland og síðan hemaðar-
mannvirki og um loftin blá flugu herþotur
með áður óþekktum hraða og skyndilega
vom miklir peningar í umferð og mikil at-
vinna á vegum hersins og umskiptin slík
að þeirra gætir fram á okkar daga. í
Keflavík bjó ég á ámnum 1948—62.
Nokkrir leikfélagar, níu til tíu ára, em
að veiða kola og marhnút við Keflavíkur-
höfn árið 1953 þegar omstuþota hefur sig
á loft frá Keflavíkurflugvelli, flýgur yfir
þorpið með ógnarhraða og hávaðinn sker í
eyru. Drengimir leggja frá sér færin og
horfa til lofts, þotan stefnir út að Garð-
skaga og hrapar þar í sjóinn. Eg man að
við leikfélagamir vomm skelfingu lostnir
þegar fiskibátur kom með lík flugmannanna
að bryggjunni þar sem við höfum verið að
veiða.
Ég í amerískum leðurklossum, gjöf frá
íslenskri konu og eiginmanni, bandarískum
hermanni, og sparkaði af mér klossunum
Iangt út fyrir hafnarmjmnið, þegar líkin
vom borin í land. Tilveran hafði í einni svip-
an breyst vemlega. La'fið var ekki bara að
veiða kola eða marhnút. Það var engu líkara
að heimurinn væri að fara í stríð.
^ Stefán Valgeirsson
í Leigubílabransanum
Bandariskir hermenn birtust á götum
Keflavíkur. Reglulegar áætlunarferðir með
fólksflutningabifreiðum hófust upp á
Keflavíkurflugvöll og vömflutningaskip fóm
að venja komur sínar til Keflavíkur með
vaming til herliðsins. Leigubflaakstur og
margs konar þjónustustarfsemi við herliðið
blómstraði. Aðalstöðin var ekki lengur ein
um bissnessinn í leigubifreiðaakstrinum.
Fólksbílastöðin tók til starfa í kjallarahús-
næði á Hafnargötu 56, undir leiðsögn
Stefáns Valgeirssonar, síðar alþingismanns,
og krækti í töluvert af seðlum ekki síður
en leigubflstjóramir á Aðalstöðinni. Sjoppur
opnuðu við helstu umferðargötur í Keflavík.
Þórður Einarsson byijaði á fyrstu hæð í
steinhúsi á Hafnargötu 58. Hann gekk við
staf og var kominn nokkuð til ára sinna,
eitthvað um sextugt en eins og Danival
Danivalsson, kaupmaður á Hafnargötu 52,
þá varði hann Framsóknarflokkinn og stefnu
hans af mikilli hörku og báðir vom þeir
ákaflega sannfærandi enda heilagan mál-
stað að veija. A ámnum upp úr 1950 var
Framsóknarflokkurinn ekki sérlega sterkur
í Keflavík. Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn höfðu öflugt fylgi. Meðal
æskuminninga er kosningabaráttan fyrir
alþingiskosningamar 1953. Ég átti heima
í steinhúsr á Hafnargötu 54 við hliðina á
heimili og verslun Danivals Danivalssonar.
Danival var einn helsti kosningasmali Fram-
sóknarflokksins. Hann var fremur lágvax-
inn, með kollvik og töluverða ístra. Við
voram fjórir í jeppa í eigu Gísla Sighvatsson-
ar sem bjó í Garði og var framarleg aí röðum
Framsóknarmanna þar um slóðir. Gísli,
Danival og svo við drengimir, ég og Gísli
Sighvatsson, sonarsonur Gísla Sighvatsson-
ar, æskufélagi og núverandi _ skólastjóri
Bamaskólans á Neskaupstað. Ég man að
Danival hélt því fram að við drengimir
væmm einlægir framsóknarmenn, eins og
góðum drengjum sæmdi, gott ef ekki í
flokknum. Við vomm þá tæplega tíu ára
og skynjuðum það eitt í pólitíkinni að komm-
únisminn væri sjálf pestin. Þama í jeppanum
var okkur ljóst að Danival kunni betur skil
á því sem var að gerast í stjómmálum en
aðrir Keflvíkingar.
Gullgfrafara-
HUGSUNARHÁTTUR
í þá daga var Keflavík fámennt sam-
félag, íbúar eitthvað innan við þijú þúsund
og Danival þekkti pólitískar skoðanir flestra.
Ég held að hann hafí talið flest betra en
íhaldið. Þama í jeppanum urðum við vitni
að því að bfll ók fram hjá með áróðursborða
frá Sjálfstæðisflokknum þar sem minnt var
á þær hörmungar sem því fylgdu að efla
Framsóknarflokkinn til ábyrgðar og þá man
ég að Danival átti fullt í fangi með að stilla
sig, hann kreppti hnefann og engu munaði
að hann færi út úr bflnum og rifi niður
áróðursborðann. Oft þmmaði Danival yfír
búðarborðið í verslun sinni þegar honum
var mikið niðri fyrir og var þá svo sannfær-
andi að helstu leiðtogar Framsóknarfloksins
hefðu ekki gert betur. Danival var vinsæll
og virtur samborgari. Fjörkippur var í
rekstri eina kvikmyndahússins, Nýja Bíós,
sem þau ráku Elísabet Ásberg og maður
hennar, Bjöm Snæbjömsson, af miklum
myndarskap. Æska Keflavíkur flölmennti í
þijú-bíó þegar Roy og Trigger fóm á kostum
og að lokinni bíósýningu skiptu leikfélagam-
ir liði og fóm í bófahasar. Sigurður Baldurs-
son, „Diddi bfladella", bjó hjá ömmu sinni
Séra Bjöm Jónsson í predikunarstóli
Keflavikurkirkju.
Helgi S. í skáta-
búningi. Missti
aldrei trúna & mál-
staðinn.QL
Danival Danivals-
son. Talsmaður
Framsóknar og
harður mála-
fylgjumaður.
og afa við Vatnsnesveg og fyrir utan hús
þeirra var stór blettur þar sem Diddi sat
uppá tunnu með hnakk og beisli, í kúrekaföt-
um, með kúrekahatt og hrópaði hvatningar-
orð þegar kúrekar hans vom að beijast við
óvinaliðið sem vom indjánar með örvar og
spjót og stríðsmálningu í andliti. Bófahasar-
inn stóð oft langt fram á kvöld og ekki litið
í bók, einungis hasarblöð, innlend og er-
lend, sem gengu kaupum og sölum og skipt
var á fyrir bíósýningar eða í hléi. Það var
einhver órói í æskufólki í Keflavík á ámnum
upp úr 1950. Kannski að hann hafi stafað
af nábýlinu við herinn. Það varð mikil
þjóðlífsbylting með komu hersins og hópur
Suðumesjamanna hvarf til vinnu á Keflavík-
urflugvelli. Einstaka fjölskyldur flosnuðu
upp og ekki laust við að eins konar gullgraf-
arahugsunarháttur gripi um sig enda tekjur
af vinnu á flugvellinum ævintýralegar og
ekki í neinu samræmi við það sem þekktist
á vinnumarkaði á íslandi. Haugamir þar
sem herliðið fleygði ýmiss konar vamingi
heilluðu marga og víst er að þangað sóttu
sumir „gull og græna skóga". Það var ekki
óalgengt að finna á haugunum heilu hús-
gögnin og aðra verðmæta hluti. Með
hersetunni kom ýmislegt siðleysi. Stúlkur á
unglingsaldri og eldri, allt fram á miðjan
aldur, sóttu mjög í skemmtanalífíð á
Keflavíkurflugvelli. Þær héldu meðal annars
til í Herðubreið og Skjaldbreið, blokkum við
Njarðvíkurveg þar sem húsnæði var leigt
Hótel de Gink.
Ekki hefur inngangurinn ver-
ið mjög glæsilegur.