Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1987, Síða 8

T eiknað
í votan sandinn
kki er vitað hvað varð til þess að vekja áhuga Kristínar á myndum og
myndlist. í útvarpserindi frá sjötta áratugnum, sem prentað er hér í bók-
arlok, segir hún:
„Ég minnist þess, er ég var barn, að mér barst í hendur bók með litmynd-
um frá Danmörku. Var hún mér sá dýrgripur, er varla mátti snerta nema
BÓKARKAFLI
EFTIR AÐALSTEIN
INGÓLFSSON
Um þessar mundir
kemurúthjá
bókaforlaginu Þjóðsögu
listaverkabók um
Kristínu Jónsdóttur
listmálara. Mjög hefur
verið vandað til
útgáfunnar og voru af
þessu tilefni teknar
litmyndir af öllum
veigamestu verkum
Kristínar. Texti
bókarinnar er eftir
Aðalstein Ingólfsson
listfræðing og hefur hann
valið til birtingar kafla,
þar sem segir frá
tildrögum þess, að
Kristín fór að fá áhuga á
myndlist, ung stúlka
norður í Eyjafirði, og svo
því, hvemig hún fór að
því að Qármagna fímm
ára námsdvöl við
Akademíuna í
Kaupmannahöfn.
á sunnudögum, eins og myndabiblía hins
franska Dorés. Ef til vill voru þessar dönsku
myndir bara túristaauglýsingar þeirra tíma,
því þar var tínt til allt það sem mest gekk
í augu þar í landi. Stórfenglegar hallir,
tumflúruð slot og lítillega tilklipptur trjá-
gróður... Já, þegar slíkt og annað álíka
listrænt og gljámyndir á umbúðapappír bár-
ust að ströndum þessa lands, sem var þá —
eins og segir í kvæði þjóðskáldsins Matthías-
ar — „fyrir Iöngu lítils virt, langt frá öðrum
þjóðum", þá varð það þó eftilvill nóg til að
vekja löngun til starfs á þessu sviði og glæða
lítinn neista af sköpunarþrá ...“
Um skyndilega hugljómun var þó ekki
að ræða hjá Kristínu. Enda gerast slík und-
ur og stórmerki ekki nema í goðsögnum
um listamenn. Hugtakið „myndlist" hefur
Kristín tæplega þekkt á unglingsárum
sínum, fremur en flestir aðrir Islendingar
fyrir aldamót. í hugum þeirra jafngilti orðið
„list“ orðsins list.
„Ég þekkti enga málara. Það vom skáld-
in sem opnuðu mér nýja hugarheima, Jónas
Hallgrímsson, Einar Benediktsson," segir
Kristín í áðumefndu Lesbókarviðtali.
Trúlega hefur hneigð hennar til teikning-
ar þróast upp úr annarri umsýsiusemi
hennar í Amamesi, þar sem engum féll
verk úr hendi. Ekki heldur þegar vinnudegi
lauk.
„Ég minnist (þess) þegar fjármaðurinn
kom inn frá gegningum á kvöldin, setti
hann lítið púlt á hné sér og skrifaði kvæði
viðstöðulaust langt fram á nótt,“ segir
Kristín í sama útvarpserindi og vitnað er í
hér í upphafí.
Allt um það virðast fyrstu tilraunir
Kristínar til sköpunar tengjast íjörunni í
Amamesi. Brimið bar ýmislegt að landi sem
olli henni heilabrotum, kuðunga, hörpu-
diska, ígulker og meyjardoppur. Brátt bætti
Kristín eigin verkum í þetta safn; ýsubeins-
fuglum, sprettfiskum og fleiru í þá veru.
En það var fleira sem gerðist í fjömnni.
„Það fyrsta sem ég minnist að hafa teikn-
að var í þessari fjöm — ég var með
brimsorfínn rekabút í hendi og teiknaði í
votan sandinn láðs og lagardýr og söng
hástöfum „Háum helst und öldum/hafs á
botni köldum/vil ég lúin leggja bein“. Ég
var 9 ára og var bæði sjóveik og sjóhrædd!"
Sennilega hefur það verið í framhaldi af
þessu og öðmm viðlíka ævintýmm að Kristín
fékk sína fyrstu teiknikompu, sem enn er
í fómm ættingja hennar. í henni em var-
fæmislegar blýantsteikningar, fylltar með
vatnslitum, mestmegnis vangamyndir af
uppábúnu fólki. Þetta em að sönnu yndisleg-
ar myndir úr daglega lífínu, en veita engin
sérstök fyrirheit um listrænan frama þeirrar
smámeyjar sem blýantinum stjómar. Þó er
fróðlegt að fylgjast með glímu hennar við
fjarvídd og þrívídd hlutanna, sem augsýni-
lega kemur til fyrir eðlilega eftirtekt hennar
sjálfrar, ekki tilsögn.
Þessar teikningar em að öllum líkindum
gérðar fyrir aldamótin 1900, áður en Kristín
varð 12 ára gömul. Þá hefur fjölskyldan í
Amamesi verið farin að leggja drög að
menntun hennar.
í ljósi þess sem síðar gerðist er eðlilegast
að álykta að eldri systkini Kristínar, þau
Margrét, Anton og Ami, hafí haft meira til
þeirra mála að leggja heldur en foreldrar
þeirra, sem þá vom um og yfir fímmtugt.
Þar sem Kristín hafði þá sýnt af sér góð-
ar námsgáfur og heimilið þurfti ekki á
vinnuafli hennar að halda hefur það orðið
ofan á að leyfa henni að ganga menntaveg-
inn.
Eins og áður er getið fluttu þau hjón til
Maður og kona, 1950-52.
Við Laufáaveg, 1938-39.
Draumsóleyjar, um 1930.
Hjalteyrar með yngstu bömum sínum,
Kristínu og Jónínu, árið 1902, og ári seinna
hóf Kristín nám í Kvennaskóla Eyfírðinga
á Akureyri.
Kvennaskólinn, sem fluttur hafði verið
frá Laugalandi árið 1896, var þá ein merk-
asta skólastoftiun Norðurlands. Þaðan
útskrifuðust margar konur, sem síðar settu
mark sitt á íslenskt þjóðlíf, t.a.m. Bríet
Bjamhéðinsdóttir og Guðrún Bjömsdóttir
frá Veðramóti.
Námið í Kvennaskólanum miðaðist vissu-
lega við hefðbundið hlutverk kvenna, þar
var kenndur saumaskapur og önnur hagnýt
fræði fyrir verðandi húsmæður, samanber
það sem Hulda Á. Stefánsdóttir segir í end-
urminningum sínum: „Á þessum árum áttu
ungar stúlkur á íslandi ekki margra kosta
völ. Fram að þessu hafði aðailega verið um
tvennt að velja: að ráða sig í vist eða gift-
ast manni, sem gat séð fyrir heimili. Örfáar
stúlkur höfðu tekið stúdentspróf og síðan
embættispróf," (Æska, bls. 219). En eftir
því sem sr. Benjamin Kristjánsson segir í