Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1987, Qupperneq 13
„En fylgir það þessari leit þinni að fegurð-
inni, að þú sækist eftir að mála í fögru
veðri, helzt logni?"
„Já, ég vil helzt mála landslagið í fögru
veðri. En það getur orðið virkilega fín
stemmning, þótt ekki sé glampandi sólskin
- og raunar verður landslag stundum flatt
og dálítið dautt í mikilli sól. Ég kem helzt
ekki á Þingvelli á sumrin, þegar allt er
grænt. En snemma vors eða á haustin, -
það er nú eitthvað annað. Stundum þeysi
ég austur í Landsveit eða Skaftafellssýslu
eldsnemma að morgni til þess að ná í morg-
unbirtuna. Ekki svo að skilja, að ég fari þá
að mála á staðnum. Það væri of seinlegt.
Ég nota einfaldlega myndavél til þess að
góma birtuna og stemmninguna."
„Finnst þér gagnlegt að fá gagnrýni í
blöðum?"
„Ekki sé ég fyrir mér að ég muni hafa
mikið gagn af henni og lesendur sennilega
ekki heldur. Mér virðist, að mjög oft sé
ákaflega lítið mark takandi á gagnrýni og
ég hef gagnrýnendur stundum grunaða um
að segja ósatt viljandi, en stundum eru skrif-
in til þess að lyfta einhveiju á stall og
maður veit ekkert, hvað kann að vera á bak
við það. Ég hef séð málara rakkaða niður
fyrir góðar sýningar og einhvem hégóma
lofaðan uppí hástert. Eg tek eftir því, að
yfirleitt er ekki minnst á vinnubrögð fremur
en þau skipti engu máli, enda gera þau það
víst ekki lengur. Það er ekki heldur minnst
á litinn; hvort málarinn er kóloristi, eða
hvemig kóloristi hann er. Það kemur fyrir,
að ég sjái vel málaðar myndir hjá þeim
ungu; í fersku minni eru til dæmis myndir
eftir Kristján Steingrím á Kjarvalsstöðum
nú í október eða nóvember. Hann málar
vel, hvort sem myndefnið er abstrakt eða
fígúratíft og er virkilega góður kóloristi.
En ég man ekki til þess að á það væri
minnst í þeirri gagnrýni, sem hann fékk.
Hún snerist mest um hugmyndafræðilegt
rugl.“
„Þú virðist að sumu leyti sjá eftir því að
hafa ekki varið ævinni til að standa við trön-
ur fremur en tannlæknastól. En nú þegar
þig vantar ár uppá sextugt, - geturðu þá
ekki fargað tannlæknastólnum og snúið þéi
að því, sem þig langar mest til að gera?“
„Jú, ég vona að einhvemtíma í náinni
framtíð fari ég að hætta tannlækningum.
Hún amma mín bætti oft við: Ef guð lofar.
Tannlækningar eru erfíð vinna og maður
hefur kannski unnið alltof langan vinnudag.
Samt er ég stálhraustur og fínn ekki, að
ég sé neitt farinn'að gefa mig; þarf til
dæmis ekki á gleraugum að halda, hvorki
til að lesa né til að sjá frá mér. Þessi hreysti
er úr móðurættinni, sem er austan úr Laug-
ardal og raunar austan úr Landsveit, þegar
lengra er rakið. Móðir mín er náskyld Böð-
vari heitnum á Laugarvatni og mér er sagt,
að við bræðumir séum mjög að jíkjast Böð-
vari með aldrinum, einkum þó Om.
Kannski getur maður, ef guð lofar, snúið
sér alveg að því að mála og kannski fær
maður sig saddan á landslagi. Það er bezt
að slá engu föstu; aldrei skyldi maður segja
aldrei. Ekki svo að skilja, að mér finnist ég
hafa verið að eyða tímanum til einskis í
tannlækningunum í 40 ár. En ég hef séð
þá sjaldan ég hef tekið mér frí einungis til
að mála, hvað þeir eiga gott, sem geta al-
veg helgað sig þessu.
Það er ekki mikið sem liggur eftir mig
af myndum; svona 250 eftir alla ævina,
gæti ég trúað. Ég hristi myndir ekki framúr
erminni, vil það ekki og get það ekki. En
kannski hefur maður líka spillt myndum
með því að mála þær of mikið og vita ekki,
hvenær bezt væri að hætta.
Ég hef oft sagt það og segi það enn: Að
mála finnst mér það skemmtilegasta í lífinu.
En það er einkennilegt, að flestir verða að
sýna öðrum það sem þeir gera. Það er ein-
hver þörf og þessvegna halda menn sýning-
ar. Maður er alltaf að mála handa
einhveijum öðrum. Og maður er ekki án-
ægður fyrr en einhver annar er búinn að
sjá árangurinn. Mér virðist þessi þörf sé
fyrir hendi hjá nánast öllum, en það þurfa
ekki endilega að vera sérfræðingar, sem til
eru kvaddir. Þessu er svona varið með mig;
ég verð að sýna einhveijum það sem ég
mála, til dæmis Emi bróður mínum, sem
er nú í næsta húsi, eða honum Jóni á hom-
inu, sem er líka að fást við að mála.“
GS
Haust við Lómagnúp. Myndin er máluð
ísland. Hér er fegurðin allsstaðar og ekki
er hún minnst hér í nágrenni Reykjavíkur.
Esjan er til dæmis óviðjafnanleg. Og ekki
má ég gleyma hálendinu, öræfunum;
kannski taka þau öllu fram.
Ef ég væri ungur núna og með það vit,
sem ég tel mig hafa, þá færi ég beint í
myndlist og léti mig hafa það, þótt ég yrði
blankur. Það flögraði að mér að fara þessa
leið, þegar ég var ungur, en ég gaf hug-
myndina frá mér af ótta við fátækt. Eg
hafði þekkt og fylgst með Kjarval og sá
ekki betur en hann væri bláfátækur. Á pen-
ingalegan mælikvarða var hann það ugg-
laust stundum; en þetta var einn stór
misskilningur. I raun og veru var Jóhannes
Kjarval stórauðugur, svo auðugur, að pen-
ingar skiptu hann ekki máli.Ég met mikils
að hafa kynnst honum; samt er Ásgrímur
Jónsson minn uppáhalds listamaður óg í
mínum augum er hann kóngur eða keisasri
yfír þessu listarinnar ríki á Islandi."
„Hefur Ásgrímur haft mikil áhrifá þig?“
„Alveg sérstaklega. En ég hef líka lært
mikið af öðrum, sem ég hef kynnst af bók-
um; bandarísku málurunum Winslow Homer
og Andrew Wieth. Ég hef líka séð myndir
eftir þá á söfnum í Bandaríkjunum og nefni
til dæmis „Heim Kristínar" eftir Wieth á
Museum of Modem Art í New York. Maður
gleymir ekki slíkri mynd.
I upphafi lærði ég af föður mínum, sem
málaði alla sína tíð og hafði ekki aðra að-
nú í októberbyrjun, þegar snjóaði í fjöll.
stöðu til þess en eldhúsið heima. Hann
málaði landslagsmyndir eins og þá var raun-
ar algengast og mér er í minni frá kreppuár-
unum, að fyrir kom að hann seldi mynd og
í fátæktinni á þeim ámm munaði sannar-
lega um slíkt. Ég hef víst sagt frá því áður
og vil rifja það upp einnig nú, að Jóhannes
Kjarval var heimagangur hjá okkur í Vonar-
stræti 8. Hann sá að ég var að reyna að
búa til myndir og sagði: „Þessi strákur á
að verða málari". Svo fór hann út í verzlun-
ina Málarann og keypti handa mér fínustu
Rowney vatnsliti, pensla með marðarhári
og eðalfínan pappír. Svona var hann mikill
höfðingi og vitur eftir því. Hann var ekki
að færa mér barnaliti, eða eitthvað ómerki-
legt dót.
Báðir eru þeir Kjarval og Ásgrímur svo
snjallir í sínum beztu verkum, að maður
stendur orðlaus. Líttu bara á stóru Heklu-
myndina hans Ásgríms; hún er yfirgengileg.
Þvílíkur áhrifamáttur í birtunni á ijallinu
og bakgrunninum. Svo held ég að hann sé
eitthvað nálægt þvi að vera bezti vatnslita-
málari, sem uppi hefur verið. Vatnslita-
myndir Ásgríms frá 1905 - 1940 eru
hreinlega það fínasta, sem ég hef séð í
myndlist. Eg segi það ekki út í bláinn og
að óathuguðu máli. Ég held að ég hafi séð
á söfnum og í bókum alla þá, sem snjallast-
ir þykja í vatnslit. Turner er einn af þeim
vatnslitamálurum, sem maður getur staðið
gapandi yfir, en Ásgrímur gefur honum
ekkert eftir. Ég veit ekki til þess að hann
hafi nokkru sinni gert lélega mynd. Flestir
eru víst sammála um, að miklu misjafnari
verk liggi eftir Kjarval, en þegar hann er
beztur, má segja það sama: Hann gefur þá
engum eftir.
Kristín Jónsdóttir var líka mikill málari.
Ég gerði mér það ekki ljóst framan af, en
síðar þegar ég sá nokkurn fjölda mynda
eftir hana á einum stað, sá ég hvað hún
var góð. Ég held líka mikið uppá Jón Engil-
berts; hann er skemmtilegasti abstraktmál-
arinn okkar og eiginlega jafn góður í því
og fígúratífa málverkini^. Allt er safaríkt
og svipmikið, sem Jón lét'frá sér fara. Hann
er einn af okkar stóru málurum og hefur
ekki til þessa fengið þá viðurkenningu, sem
mér finnst að hann eigi skilið."
„Mörgum finnst gamaldags þetta venju-
lega landslagsmálverk, þar sem málarinn
stílfærir það ekki og notar það ekki sem
svið fyrir fólk eða einhverskonar fantasíu.
Þessi afstaða hefur ekkert haldið fyrir þér
vöku?“
„Nei, enginn skal fá mig til að viður-
kenna, að það sé gamaldags að mála íslenzkt
landslag - og reyna að mála það eins og
það er. Engin mótíf jafnast á við það. En
ég ber fulla virðingu fyrir þeim, sem ekki
þurfa á slíkum mótífum að halda og leita
að myndefnum í eigin hugarheimi. Það á
bara ekki við mig. Eg leita til landsins og
finnst ótrúlegt, að ég muni leita annað."
A Kjalvegi.
Vatnslitamynd.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. NÓVEMBER 1987 13