Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1987, Síða 14
Inge Aicher-Scholl, höfundur bókarinnar Hvíta rósin, sem nýlega er komin út í
íslenzkri þýðingu.
Dreifibréf
Hvítu rósarinnar
að er einkar fagurt að aka um sveitir Suður-
Þýskalands á lygnum og björtum degi síðla í
október. Landið er slegið litum haustsins, trjá-
laufið roðið og gulnað og smáþorpin hvíla
hljóðlát og friðsæl í kvosum og dalverpum.
ræðir við
INGE AICHER-
SCHOLL, höfund
bókarinnar HVÍTA
RÓSIN, sem kemur út
í íslenzkri þýðingu um
þessar mundir.
Þetta eru oftast þyrpingar nokkurra húsa
úr viðarbjálkum og múrsteinum, sem bera
vitni um rólyndi íbúa sinna, bændanna, sem
margir eru að sýsla við eitthvað útivið, að
dytta að húsum fyrir veturinn, sinna dýrum
eða höggva sér í eldinn.
Það er undarlega óhugnanleg mótsögn
að einungis skuli liðin rúm fjörutíu ár síðan
þetta kyrrláta, friðsæla land var vettvangur
óendanlegrar grimmdar, vettvangur ein-
hverra hroðalegustu níðingsverka veraldar-
sögunnar.
Inge Aicher-Scholl býr í Allgáu-héraði,
nokkru norðan við Bódenvatn, í sambands-
ríkinu Baden-Wurtemberg. Þar býr hún
ásamt manni sínum, grafíklistamanninum
og hönnuðinum Otl Aicher. Hún stendur á
sjötugu og hefur búið alla ævi sína á þessum
slóðum. Æskudögum sínum eyddi hún í
Kochertel, rétt norðan við Stuttgart. Þar
ólst hún upp, ásamt systkinum sínum fjór-
um, Hans, Elísabetu, Sophie og Wemer.
Aðeins Inge og Elísabet eru enn á lífi.
Hans og Sophie voru líflátin í Stadelheim-
fangelsi í Miinchen 22. febrúar 1943. Þá
var Hans 24 ára og Sophie 21 árs. Werners
er saknað á Austurvígstöðvunum síðan
sumarið 1944. Þá var hann tvltugur.
Inge Aicher-Scholl hefur helgað líf sitt
minningu hinna líflátnu systkina sinna. Eft-
ir að henni hafði sjálfri verið sleppt úr
fangelsi nasista hóf hún þegar í stað handa
við að safna saman öllu því sem hún taldi
varpa ljósi á líf þeirra. Sögu þeirra segir
hún í bók sinni Hvítu rósinni, sem prentuð
hefur verið í yfir sex hundruð þúsund eintök-
um í Vestur-Þýskalandi. Þessi bók kemur
út í íslenskri þýðingu nú um þessar mundir.
Nafnið Scholl og táknið „Hvíta rósin“ eru
fyrir löngu orðin goðsögn í Þýskalandi.
Asamt fáeinum vinum stóðu systkinin Hans
og Sophie Scholl að dreifingu flugrita í
háskólanum í Munchen, þar sem þau voru
við nám, Hans í læknisfræði, Sophie í
líffræði og heimspeki. Fyrstu „dreifibréfum
Hvítu rósarinnar" var dreift vorið 1942 og
þar er hvatt til andspymu gegn stjóm nas-
ista. Alls urðu flugritin sex, og ávallt er þar
reynt að ýta við samvisku fólks, einkum
menntamanna, og gert ráð fyrir því að
menn viti hvað sé að gerast. Þegar árið
1942 er fjallað um gyðingaofsóknir og því
lýst að hveiju þær miði, og nákvæmlega
sagt fyrir um lyktir styrjaldarinnar.
Gestapo komst á slóð andspymuhópsins
og 18. febrúar 1943 þegar Hans og Sophie
voru að dreifa flugritum í aðalbyggingu
háskólans í Miinchen voru þau handtekin.
Ýmislegt þykir benda til að þau hafí beinlín-
is ætlað sér að falla í hendur leynilögregl-
unnar, og vonast til að dauði sinn ylli
uppþotum í borginni. En svo varð ekki. Fjór-
um dögum síðar, þegar þau voru dæmd til
dauða fyrir landráð og líflátin með fallöxi
nokkrum klukkustundum síðar, þagði borg-
in, þagði þjóðin.
En dreifibréfin lifðu; þau voru og eru
leiðarstjörnur, vonarstjömur.
ÓSAMBÆRILEGT VlÐ
OkkarSsamtíma
„Mér hefur verið sögð sú saga að Helmut
von Moltke, einn þeirra manna sem stóðu
að tilræðinu gegn Hitler í júlí 1944, hafi
eitt sinn staðið á svölunum heima hjá sér
með eitt dreifibréfa Hvítu rósarinnar í hend-
inni, og sagt við konu sína að eitthvað þessu
líkt þyrfti hann líka að gera. Þá var nokkur
tími liðinn frá dauða systkina minna, og
þetta sýnir að dreifíbréfin lifðu. Þau voru
jafnvel hvatning þeim mönnum sem stigu
það spor að reyna að ráða Hitler af dög-
um,“ sagði Inge Aicher-Scholl þegar við
höfum sest út á veröndina hjá henni í haust-
blíðunni. „Það er ekki hægt að bera neitt
af því sem gerðist á þessum ámm við það
sem er að gerast í okkar samtíma. Enginn
getur bent á það fólk sem barðist gegn
nasismanum og sagt: Þetta er fyrirmynd
mín. Nú þarf enginn að óttast að Gestapo
birtist allt í einu fyrir framan dymar, þótt
hann sé á móti einhveiju, vilji mótmæla
einhveiju."
Þegar að styijöldinni lokinni, árið 1957,
kom Inge Aicher-Scholl á laggimar stofnun
sem kennd er við systkini hennar, „Die
Geschwiester Scholl Stiftung". í tengslum
við hana var stofnaður listaháskóli í Ulm,
sem er meðal hinna virtustu í Vestur-
Þýskalandi. Einnig bera yfír áttatíu gmnn-
og menntaskólar í landinu nafn þeirra. Og
nú í ár vom stofnuð samtök í Bandaríkjun-
um sem kennd em við Hvítu rósina, „The
White Rose Foundation".
„Það var á friðardaginn, 8. maí 1985,
þegar fjömtíu ár vom liðin frá lokum heims-
styijaldarinnar að stjóm Sambandslýðveld-
isins bauð Ronald Reagan og hershöfðingj-
um með honum að skoða grafir SS-manna,“
segir Inge Aicher-Scholl. „Við vomm mörg
sem tókum þetta nærri okkur, litum á þetta
sem lítilsvirðingu við það fólk sem þolað
hafði sem mestar þrautir í styijöldinni. Við
ákváðum að hittast nokkmm dögum síðar
í Perlacher-kirkjugarði í Miinchen, þar sem
systkini mín em grafín, og fleiri úr and-
spymuhópnum Hvítu rósinni. Þama var
einnig fólk úr samtökum gyðinga í Banda-
ríkjunum, og margt af því kynntist þama
í fyrsta sinn sögu þýsku andspymuhreyfing-
arinnar. Þetta var fólk sem misst hafði
marga ættingja og vini í helförinni, og
margt af því hafði ekki haft hugmynd um
að einhverri andspymu hefði yfírleitt verið
hreyft í Þýskalandi. Þetta var þessu fólki
frelsun, sem gerði því kleift að stíga á þýska
jörð. Þetta var ógleymanleg stund samein-
ingar. Þennan dag kom fram sú hugmynd
að stofna þessi samtök í Bandaríkjunum.
Og nhöfum við ákveðið að hittast árlega,
fulltrúar frá okkar samtökum í Þýskalandi
og bandarísku samtökunum. Fyrsta ráð-
stefnan af þesum toga verður á næsta ári
hér í Þýskalandi og þá ætlum við meðal
annars að ræða áhrif þýsku andspymu-
hreyfíngarinnar á stjómarskrá Sambands-
lýðveldisins Þýskalands."
Fyrir skömmu varð Inge Aicher-Scholl
fyrir því að embættismaður fór fram á það
við hana að fá að lesa ræðu yfír sem hún
ætlaði að flytja við opnun skóla í Breisach
í Baden, sem kenndur er við systkini henn-
ar. Hann mun hafa óttast að hún segði
eitthvað sem telja hefði mátt óheppilegt.
Ég spyr Inge Aicher-Scholl hvort hún telji
að stjómvöld í Vestur-Þýskalandi geri nógu
mikið til að kryfja valdatíma nasista til
mergjar, eða hvort ef til vill sé enn reynt
að þegja hluti í hel.
„Því miður hefur þetta vemsað nú á
síðustu áram,“ svarar hún. „Nú em ekki
lengur tímar Brandts og Heinemanns. Franz
Josef Strau segir: „Við eigum að ganga
upprétt, ekki að vera að hræra of mikið í
því sem liðið er.“ Slíkt tal er glæpur við
lýðræðið. Lýðræðið verður aldrei heilbrigt,
nema gengist sé við því sem gert hefur
verið rangt, og talað um það. Og það er
þess vegna sem ég birti allt ljóðið eftir
Gottfried Keller í bókinni minni, síðustu línur
þess vom bróður ínum afar kærar:
Sú þraut, sem þjakar mest,
mun þiðna hægt sem freri;
þá helst mun henni jafnað
við hina svörtu pest.
Og böm í sveit og borg
þá brenna karl úr stráum
og láta gleði ljóma
af liðnu böli og sorg.
(ísl. þýð: Helgi Hálfdánarson)
„ÉgEygiVarla
VORSKÝIN ...“
í bók sinni lýsir Inge Aicher-Scholl hvem-
ig hún og systkini hennar hrifust í fyrstu
af Hitlersæskunni, og hvernig sú hrifning
breyttist síðan í efasemdir og loks algjöra
afneitun. Fjölskylda hennar er kaþólsk, og
trúin hafði mikil áhrif á Hans og Sophie
Scholl, og átti mikinn þátt í að sveigja þau
inn á þá braut sem fóm. En einnig bók-
menntir og heimspeki og tónlist:
„Systkini mín elskuðu tónlist, Bach, Moz-
art, Schubert, einnig Saint-Sáens. Og systir
mín hafði sérstakt yndi af sönglögum Hugo
Wolfs.“
Inge Aicher-Scholl hefur safnað saman
öllum bréfum og dagbókarbrotum systkina
sinna. Þau komu út á bókarformi 1984. í
síðasta bréfínu sem Sophie Scholl skrifaði
— til vinkonu sinnar 17. febrúar 1943 —
segir hún:
„Ég er einmitt núna að hlusta á Silunga-
kvartettinn af grammófóni. Eiginlega vildi
ég helst vera silungur, þegar ég hlusta á
Andantino-kaflann. Það er aðeins hægt að
gleðjast og hlæja, þótt hjartað sé bugað og