Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1987, Blaðsíða 15
Systkinin Hans og Sophie Scholl dreifðu flugritum til námsmanna í Suður Þýzkal-
andi & árunum 1942-43, þar sem hvatt var til andspyrnu gegn stjórn nasista.
Dreifibréfin voru rakin til þeirra og þau guldu fyrir með lífi sínu. Eftir örstutt
sýndar réttarhöld, voru þau líflátin með fallexi.
sorgmætt, og ég eygi varla vorskýin á himn-
inum, og tijágreinamar sem sjáanlega
hreyfast til í vindinum undir morgunsólinni.
Ó, hvað ég hlakka nú mikið til vorsins. i
þessu verki eftir Schubert finn ég loftið og
anganina, skynja gleði fuglanna og allra
lífvera. Þegar píanóið endurtekið aðalstefið
— þá er það eins og kalt og tært, perlu-
tært vatn, — í, það getur hrifið mig með sér.“
Daginn eftir að þetta bréf var skrifað
vom Hans og Sophie Scholl handtekin.
Haldin vom yfir þeim sýndarréttarhöld, sem
stóðu í einn dag. Dómari í máli þeirra var
Roland Freisler, forseti Þjóðardómstólsins í
Berlín, og gerði hann sér sérstaka ferð til
Miinchen til að stjóma réttarhöldunum.
Freisler, sem hafði viðumefnið „blóðdómar-
inn“ var alræmdur fyrir hrottalega fram-
komu við sakbominga, og reyndi ávallt að
niðurlægja þá sem mest frammi fyrir áheyr-
endum, sem einatt var boðið í réttarsal af
nasistum. Hann dæmdi einnig í máli tilræð-
ismanna Hitlers í júli 1944 og er til
kvikmynd af þeim réttarhöldum.
Skömmu áður en hún var dæmd til dauða,
að morgni 22. febrúar 1943, sagði Sophie
Scholl frammi fyrir Þjóðardómstólnum:
„Það sem við sögðum og skrifuðum hugsa
nú svo margir, þeir þora aðeins ekki að
hafa orð á því.“
Frásögn Inge Aicher-Scholl af hinstu
stundum systkina hennar er sígild, og oft
er til hennar vitnað. Fátítt er að lesa jafn
nálæga frásögn af hinstu stundum dauða-
fanga. Hún er vitnisburður um þá hroðalegu
andlegu pyntingu, sem hinn dauðadæmdi
og aðstandendur hans verða að þola. Ef til
vill á bókin einnig af þeirri ástæðu erindi
nú, þegar það virðist sumstaðar í vestrænum
heimi, vera talið bjargráð að taka upp dauð-
arefsingu á ný.
„Veruleikinn, Sérstaklega í
Stríði, ErAldrei Einfaldur
„Eftir dauða systkina minna voru foreldr-
ar mínir, Elísabet systir mín og ég hneppt
i fangelsi í Ulm. í þessu fangelsi voru eigin-
lega fremur raunverulegir glæpamenn, en
pólitískir fangar. En orðið ,glæpur“ verður
að setja innan gæsalappa. I næsta klefa við
föður minn var ungur Pólveiji. Hann var
aðeins sautján ára gamall, en hafði verið
fluttur í nauðungarvinnu. Hann hafði verið
aðframkominn af hungri og hnuplað sér
matvælum úr verslun. Fyrir það var hann
dæmdur til dauða. Hann var í rauninni enn-
þá bam, og foreldrar hans vissu ekkert,
höfðu ekki minnsta hugboð um hvernig
komið var fyrir honum. Ég minnist þess
hvemig faðir minn reyndi að hugga hann.
Síðan kom presturinn og veitti honum hinsta
sakramenti. Svo fluttu þeir hann burt og
hengdu hann.
En ég á einnig minningar úr þessu fang-
elsi, sem sýna það að stundum voru hlutimir
ekki svo einfaldir. Einn fangavörðurinn var
okkur til dæmis afar vinsamlegur. Hann
sagði að alltaf þegar hann væri á vakt
mætti smygla til okkar matvælum og bók-
um. Og það var gert.
Ég man líka einu sinni eftir því að einn
Gestapomaðurinn brotnaði niður eins og
bam fyrir framan okkur fangana. „Hvenær
kemst yfirmaður minn að því sem ég er að
gera?“ spurði hann. Hann var þá farinn að
aðstoða okkur við að smygla matvælum inn
í fangelsið.
Hlutir eins og þessi mega ekki gleymast.
Veruleikinn, sérstaklega í stríði, er aldrei
einfaldur.
Það varð mér ^jálfri mikil hjálp eftir
stríðið að skrifa bókina mína. Hún veitti
stuðning og von. Ég fann það líka hversu
mikil hjálp hún var mörgu ungu fólki, sem
ólst upp í rústum heimsstyijaldarinnar, í
auðninni, þögninni. Úr sögu andspymu-
hreyfingarinnar hlaut það kraft til að hefja
nýtt líf. Og enn er það unga fólkið sem
kaupir bókina mína. (Hvíta rósin selst enn
í tæplega tuttugu þúsundum eintaka á ári
í Vestur-Þýskalandi). Oft kemur líka ungt
fólk til mín eða skrifar mér, og ég finn að
það hlýtur stuðning af bókinni. Þetta er
yfírleitt fólk um tvítugt, og það langar til
að tala um systkini mín, um frelsi og frið.“
íslenska er tíunda tungumálið sem Hvíta
rósin er þýdd á. Auk þess að geyma sögu
Hans og Sophie Scholl, geymir bókin dreifi-
bréfin sex sem þau og vinir þeirra skrifuðu
og dreifðu. „Ég vona núna að bókin komi
sem fyrst út á spænsku, einkum vegna fólks-
ins í Rómönsku Ameríku. Ég vona að þvf
berist þessi bók; ég held hún gæti orðið því
hvatning og stuðningur,“ sagði Inge Aic-
her-Scholl að lokum.
Eitt af flugritum
Hvítu rósarinnar
alus puplica suprema lex.
Allar gerðir hins fullkomna ríkis
em útópíur, hillingar einar. Ríki
er ekki hægt að reisa eingöngu á
fræðilegan hátt, heldur verður það að vaxa
og þroskast eins og einstakar manneskjur.
Því má ekki gleyma, að þegar í upphafí
geymdi sérhvert samfélag fyrirmynd ríkis-
ins. Fjölskyldan er jafngömul mannkyninu,
og úr þessari frumeiningu samfélagsins
reistu viti bomir menn ríki. Grunnur þess
er réttlætið, og velfaman allra þegna æðsta
boðorðið. Ríkið á að samræmast skipan
Guðs, og civitas dei, hið æðsta allra útópía,
skal vera sú fyrirmynd sem það nálgast að
lokum. Ekki er það ætlun okkar að dæma
hér hin ýmsu stjómkerfi, lýðræðið, þing-
bundna keisarastjóm, konungdæmi o.s.frv.
Aðeins skal lögð skýr áhersla á eitt: hver
maður á kröfu til nýtilegs og réttláts ríkis-
valds, sem tryggir jafht réttindi einstakl-
ingsins og heill þjóðarinnar. Því samkvæmt
skipan Guðs á maðurinn fijáls og óháður,
að efna eðlislæg markmið sín innan þjóð-
félagsins, leita þar jarðneskrar hamingju
með eigin atorku.
Núverandi „ríki“ okkar er hins vegar ein-
veldi hins illa. „Þetta höfum við lengi vitað,
og það er engin nauðsyn á því að nú okkur
þessu um nasir einu sinni enn,“ heyri ég
þig segja.
En, spyr ég þig, ef þið vitið allt um þetta,
hví gerið þið ekkert, hví látið þið yfír ykkur
ganga, að smám saman ræni þessir of-
beldismenn mannréttindum ykkar, svo að
dag einn verði þýska ríkið lítið annað, já
ekkert annað, en vélknúin maskína, sem
glæpamenn og drykkjurútar stýra? Má sín
andi ykkar nú þegar svo lítils gagnvart of-
beldi og kúgun, að þið gleymið því, að það
er ekki aðeins réttur ykkar, heldur siðferði-
leg skylda að bægja frá þessu kerfi? Ef
menn hafa ekki lengur orku til að krefjast
réttar síns, þá verðskulda þeir að fara hall-
oka. Við myndum verðskulda það að vera
þyrlað til, líkt og rykkomi í vindi, ef við
risum ekki upp nú á elleftu stundu, og teld-
um loks í okkur þann kjark sem okkur hefur
skort. Leynið ekki ragmennsku ykkar undir
skikkju sýndarhygginda. Þvl hvem dag sem
þið hikið, sem þið hreyfið ekki andspymu
gegn þessum afkvæmum vítis, þrútnar sök
ykkar.
Margir, ef til vill flestir lesendur þessara
dreifíbréfa, vita ekki hvemig þeir eiga að
haga andspymu. Þeir sjá enga möguleika
til slíks. Við viljum reyna að sýna þeim, að
allir geta lagt eitthvað af mörkum til að
fella þetta kerfi. Ekki verður mögulegt méð
sjálfstæðri og biturri baráttu einsemdar-
manna að leggja grunn að falli þessarar
stjómar. Það verður aðeins mögulegt með
samvinnu margra öflugra manna, manna
sem eru sammála um það hvemig þeir geti
efnt markmið sín. Við eigum ekki um marg-
ar leiðir að velja, aðeins ein stendur okkur
til boða — þögul andspyma.
Eðli og tilgangur þögullar andspymu er
sá, að stuðla að falli nasismans. I þeirri
baráttu má ekki láta hræða sig frá neinni
leið, neinni athöfn, sama í hveiju hún felst.
Ráðast verður gegn nasismanum, hvað sem
það er mögulegt. Vinda verður bráðan bug
að því að eyða þessum óskapnaði í mynd
ríkisvalds — sigur nasismans í þessu stríði
hefði ólýsanlegar afleiðingar. Hemaðarsigur
á bolsévisma má ekki vera megintakmark
neins Þjóðvetja, heldur ósigur nasistanna.
Hann verður að setja ofar öðru. Hina miklu
nauðsyn þessarar síðustu kröfu munum við
sanna ykkur í næstu dreifibréfum okkar.
Og nú verður sérhver stefnufastur and-
stæðingur nasimans að spyija sjálfan sig,
hvemig hann geti á ötulastan hátt barist
gegn hinu §andsamlega ríki, veitt því sem
þyngt högg. Svarið er: Með hinni þöglu
andspymu — tvímælalaust.
Augljóst er, að við getum ekki veitt öllum
leiðbeiningar um framgöngu sína. Við get-
um aðeins veitt það almenná heilræði, að
hver og einn finni sér eigin leið til að heyja
andspymu sína.
Eyða verður öllum verksmiðjum sem hafa
hemaðarþýðingu. AUar samkomur, útifundi
og hátiðahöld, sem efnt er til af Nasista-
flokknum verður að leysa upp. Stöðva verður
gang stríðsvélarinnar (maskínu sem aðeins
knýr áfram styijöldina; styijöld sem einung-
is er háð til bjargar Nasistaflokknum og
einveldi hans).
Eyða verður allri vísindalegri og andlegri
starfsemi sem þjónar þeim tilgangi einum,
að styijöldinni verði framhaldið — starfsemi
i háskólum, tilraunastofum, vfsindastofnun-
um.
Eyða verður öllum listsýningum og sam-
komum, sem fegrað geta ímynd Nasista-
flokksins í augum þjóðarinnar.
Eyða verður öllum þeim greinum mynd- <
listar sem tengjast á nokkum hátt nasisma
og þjóna honum.
Éyða verður öllum ritum, öllum blöðum,
sem þjóna stjóminni; beijast fýrir hugmynd-
um hennar, breiða út hina brúnu lygi.
Leggið ekki fram eyri til samskota á götum
úti, einnig þeirra sem rekin em undir því
yfirvarpi að ágóðanum sé varið til góð-
verka. Það er aðeins blekking. í raunveru-
leikanum verður ágóðinn hvorki Rauða
krossinum né þjáparvana fólki að liði. Ríkis-
stjómin þarfnast ekki þessara peninga, hún
stendur ekki fyrir þessum samskotum sakir
fjárþarfar — prentvélamar vinna sleitu-
laust, og framleiða býsn af peningaseðlum.
Þjóðinni skal haldið í stöðugri spennu, aldr-
ei slakað á tjóðurbandinu! Leggið ekkert
fram til söfnunar á málmi og vefnaðarvöm,
eða öðmm hlutum. Leitið kunningja einnig
úr lágstéttum þjóðfélagsins. Sannfærið þá
um tilgangsleysi strfðsins, sýnið þeim fram
á að engin von sé um sigur, skýrið fyrir
þeim hvemig nasisminn svívirðir siðferðileg
og kristileg verðmæti og hneppir þjóðina t
andlegan og efnahagslegan þrældóm.
Hvetjið til þögullar andspymu!
Aristóteles, Um stjómmálin ... „að auki
(um eðli harðstjómar) er reynt að sjá til
þess að engu sé leynt sem einhver þegn
segir eða gerir, heldur er hann alstaðar
fangaður með pjósnum ... að auki er mönn-
um att saman, hatur tendrað milli vina,
fjandskapur alþýðu manna gagnvart ríkum
og tignum espaður, og þeim att saman inn-
byrðis. Ennfremur er það boðorð harðstjóm-
arinnar að gera þegnana fátæka. Ástæðan
er tvíþætt: annars vegar að halda uppi öflug-
um lifverði; hins vegar að halda þegnunum
svo þjökuðum af daglegri baráttu fyrir við-
urværi sínu, áð þeir hafi hvorki tíma né tök
á því að bera fram nokkur mótmæli...
Að auki er það aðferð harðstjómarinnar
að leggja á háia skatta, líkt og í Sýrakúsu,
en þar urðu þegnamir þeirrar ánægju að-
njótandi á dögum Diónýisuar, að f& að
gjalda allar eignlr sínar í skatta á fímm
áram.
Þar að auki er það stöðug árátta harð-
stjóra að hrinda af stað styijöldum."
Vinsamlegast Qölritið og dreifið áfram!
Höfundurinn er við nám í Freiburg i Þýskalandi.
ÁSLAUG S. JENSDÓTTIR
Bóndinn
Þenkjandi þungum skrefum
hann þrammar um bæjarstétt
ei bugast hann við þá byrði
sem bótalaust honum er rétt.
Endalaust áróður dynur
við opnar og lokaðar dyr
um auðnuleysi allra hans verka
sem áttu þó virðingu fyrr.
Nú brosa fáir til bóndans
og blessa hans gróðurstörf
á grasi og grænum ekrum
gerist ei lengur þörf.
Þó lifír hann fyrir landið
hans lífsstarf og elja var
að gæða ógrónar lendur
þar gæfuna upp hann skar.
Hann minnist með heitum huga
hjarðar sem nú er á braut
er veitti honum yndi og auðlegð
sem öðrum féll líka í skaut.
En saga aldanna sýnir
að sigra hin góðu verk
og bóndinn sér enn til sólar
því sönn er hans trú og sterk.
Höfundurinn er húsmóöir ó Núpi í Dýra-
firði.
BJÖRN STEFÁN
GUÐMUNDSSON:
Garðurinn
Vorbjört er nóttin
og viðáttan glitrar.
Eg hugsa til þín
og hjarta mitt titrar.
Ég sé að þú sefur.
Vináttu okkar
gat veröldin breytt
Þú þóttist gefa
en gafzt ekki neitt.
Ég sé að þú sefur.
Þögnin er líf mitt
til þin ég horfí.
En garðurinn stendur
úr gijóti og torfí.
Ég sé að þú sefíir
Höfundurinn er frá Reynikeldu 6 Skarðsströnd
og er kennari við Laugaskóla I Dölum.
KARLÍNA HÓLM
VETRAR-
STEMMNING
Snjómuggan fellur grá
á giuggann.
Um leið og guli strætisvagninn
stansar
gegnt biðskýlinu
fíjúga dúfumar upp upp
ein af annarri
þétt ýskur vængjaðra vona
rýfur þögnina
og deyr
við hvítt húshomið
fölvi dagsins
býr í fíðruðu blaki
þýðra vængja
fellur þétt
hundslappadrífan
í faðmi augnabliksins.
Höfundurinn er hjúkrunarfræðingur i
Reykjavik.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. NÓVEMBER 1987 15